- مشخصات کتاب
- جلد 1
- مقدمه
- مقدمه مؤلف (در توضیح روش تفسیری کتاب)
- اشاره
- معنی تفسیر و تاریخچه آن
- روش تفسیری طبقات اول و دوم مفسرین و بیان علل اختلاف روش اهل علم در تفسیر قرآن پس از رسول خدا (صلی الله علیه و آله)
- روش تفسیری محدثین و انتقاد آن
- اشاره به روش متکلمین در تفسیر قرآن و بیان فرق بین تفسیر و تطبیق
- روش فلاسفه مشاء و اشراقی و متصوفه در تفسیر قرآن و رد بر آنها
- وضع تفسیر در قرن حاضر و پیدایش روش تفسیر قرآن بر مبنای علوم طبیعی و اجتماعی
- نظر مسلمان نماهای پیرو این روش درباره روایات
- روش اینها نیز تطبیق است نه تفسیر
- نقص و انحراف مشترک تمام مسلکهای تفسیری یاد شده و لازمه این نقص
- مفاهیم آیات قرآنی بدون ابهام و اغلاق است و منشا اختلافات، اختلاف در مصادیق است
- توضیح و تحقیق درباره علت سبقت معانی مادی کلمات وضع شده به ذهن
- دلالت الفاظ موضوعه با تغییر شکل موضوع له تغییر نمییابد
- جمود مقلدین از اصحاب حدیث به ظواهر آیات و رد بر آنها
- دو راهی استفاده از علم برای درک حقائق قرآن و جمود به ظواهر آن
- دو روش برای فهم حقائق قرآن از راه ابحاث علمی و روش مقبول از این دو
- طریقهای که رسول خدا (صلی الله علیه و آله) و ائمه اهل البیت (علیه السلام) در تفسیر قرآن سلوک کردهاند
- پیروی ما از روش آنان و ذکر جهات و محورهای مورد بحث در این تفسیر
- 1- سوره حمد
- اشاره
- سوره الفاتحة (1): آیات 1 تا 5
- اشاره
- ترجمه آیات:
- بیان سبب ابتداء به" بسم اللَّه"
- اشاره
- آغاز نمودن اعمال و گفتار با نام خدا ادب است و عمل را خدایی و نیک فرجام میکند
- غرض از سراسر قرآن یک امر است و آن هدایت، این یک امر با نام خدا آغاز شده
- علت ابتداء هر سوره با بسم اللَّه
- معنی و موارد استعمال لفظ" اسم"
- توضیح لفظ جلاله" اللَّه"
- معنی رحمن و رحیم و فرق آن دو
- معنی حمد و فرق آن با مدح
- استشهاد بر اینکه جنس حمد و همه حمد از آن خدا است
- بیان اینکه خدا از حمد حامدان منزه است و دلیل آن
- معنی رب" مالک مدبر"
- معنی مالکیت و تقسیم آن به حقیقی و اعتباری
- مالکیت خدا حقیقی است و ملک حقیقی جدا از تدبیر متصور نیست
- معنی" عالمین"
- فرق بین مالک و ملک و اینکه قرائت" ملک یوم الدین" بنظر بهتر میرسد
- بحث روایتی شاهد احادیثی در باره معنی بسم اللَّه و جزء قرآن بودن آن و معنی رحمن و رحیم و حمد خدا ...)
- بحث فلسفی بیان عقلی اینکه هر ثناء و حمدی به حمد خدا منتهی میشود
- بیان
- سوره الفاتحة (1): آیات 6 تا 7
- اشاره
- ترجمه آیات:
- بیان
- معنی صراط
- چند مقدمه برای توضیح و تفسیر آیه" اهْدِنَا الصِّراطَ الْمُسْتَقِیمَ"
- راه بسوی خدا دو گونه است: دور و نزدیک
- تقسیم دیگری برای راه بسوی خدا
- سبیل مؤمنین نیز تقسیمات و درجاتی دارد
- ضلالت، شراک و ظلم در خارج یک مصداق دارند
- موارد استعمال صراط و سبیل در قرآن و فرق آن دو
- مثل صراط مستقیم نسبت به سبیلهای خدا مثل روح است نسبت به بدن
- معنی صراط مستقیم با نتیجه گیری از مقدمات ذکر شده و با توجه به معنی کلمه" مستقیم"
- پنج نکته در باره صراط مستقیم
- تحقیق در باره معنی هدایت در" اهْدِنَا الصِّراطَ الْمُسْتَقِیمَ"
- آیا طلب هدایت توسط نماز گزار تحصیل حاصل نیست؟
- پاسخ عجیب برخی مفسرین و اشکال وارد بر آنان
- بحث روایتی (شامل روایاتی در ذیل آیات گذشته)
- بحث روایتی دیگر
- 2- سوره بقره مشتمل بر دویست و هشتاد و شش آیه (286)
- سوره البقرة (2): آیات 1 تا 5
- سوره البقرة (2): آیات 6 تا 7
- سوره البقرة (2): آیات 8 تا 20
- سوره البقرة (2): آیات 21 تا 25
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان
- اشاره
- اعجاز و ماهیت آن
- اعجاز قرآن
- اعجاز قرآن فقط از نظر اسلوب کلام یا جهتی دیگر از جهات، به تنهایی نیست
- عمومیت اعجاز قرآن برای تمامی افراد انس و جن
- تحدی قرآن به علم
- تحدی به کسی که قرآن بر وی نازل شده
- تحدی قرآن کریم به خبرهایی که از غیب داده
- تحدی قرآن به اینکه اختلافی در آن نیست
- اشکال بر ادعای عدم اختلاف در قرآن و پاسخ آن
- رفع شبهه در باره نسخ که در قرآن صورت گرفته
- تحدی قرآن به بلاغت
- نمونههایی از معارضاتی که با قرآن شده
- دو شبهه پیرامون اعجاز بلاغت قرآن
- اعتقاد به" صرف" درباره معجزه بودن قرآن
- نادرستی اعتقاد به صرف
- پاسخ به دو شبهه یاد شده و توضیح اینکه چگونه بلاغت قرآن معجزه است
- حق یکی است و چون قرآن حق است میان اجزاء آن اختلاف نیست
- معجزه در قرآن بچه معنا است؟ و چه چیز حقیقت آن را تفسیر میکند؟
- اثبات بیپایگی سخنان عالم نمایانی که در صدد تاویل آیات داله بر وقوع معجزه، بر آمدهاند در چند فصل
- اشاره
- 1- قرآن قانون علیت عمومی را میپذیرد
- 2- قرآن حوادث خارق عادت را میپذیرد
- 3- قرآن در عین اینکه حوادث مادی را بعلل مادی نسبت میدهد بخدا هم منسوب میدارد
- 4- قرآن کریم برای نفوس انبیاء تاثیری در معجزات قائل است
- 5- قرآن کریم همانطور که معجزات را بنفوس انبیاء نسبت میدهد،
- 6- قرآن معجزه را به سببی نسبت میدهد که هرگز مغلوب نمیشود،
- 7- قرآن کریم معجزه را برهان بر حقانیت رسالت میداند، نه دلیلی عامیانه.
- بیان آیات
- بحث روایتی (شامل یک روایت در باره" ازدواج مطهره")
- سوره البقرة (2): آیات 26 تا 27
- سوره البقرة (2): آیات 28 تا 29
- سوره البقرة (2): آیات 30 تا 33
- سوره البقرة (2): آیه 34
- اشاره
- ترجمه آیه
- بیان
- دو وجه در معنی" وَ ما کُنْتُمْ تَکْتُمُونَ"
- حکم سجده برای غیر خدا
- سجده عبادت ذاتی نیست
- سوره البقرة (2): آیات 35 تا 39
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان
- مواردی در قرآن که مساله بهشت آدم و داستان آن آمده
- منظور اصلی از خلقت آدم سکونت در زمین بوده
- علت بیرون شدن از بهشت
- مراد از عهد خدا با آدم
- نتیجه توجه به عهد خدا
- نتیجه غفلت از عهد خدا
- آدم و همسرش شیطان را میدیدند هم چنان که انبیاء (علیه السلام) او را میدیدند
- ذریه آدم، در حکم با آدم شریکند
- قصه اسکان آدم و همسرش در بهشت و هبوط آنها، مثلی است برای مجسم ساختن وضع انسان
- توبه عبد بین دو توبه خدا واقع است
- مگر پیامبر هم گناه میکند؟
- مخالفت نهی ارشادی گناه نیست
- معنی ظلم و عصیان و غوایت آدم
- پس چرا آدم توبه کرد؟
- بحث روایتی بهشت آدم بهشت دنیایی بوده
- سوره البقرة (2): آیات 40 تا 44
- سوره البقرة (2): آیات 45 تا 46
- سوره البقرة (2): آیات 47 تا 48
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان
- نظام زندگی دنیا بر اساس اسباب و وسائط و شفعاء میگردد
- این توهم خرافی که نظام حیات اخروی نیز بر مبنای اسباب و مسببات مادی است
- رد این خرافات و بیان قطع روابط و سنن دنیوی مانند واسطهگری در آخرت
- اثبات شفاعت در دستهای دیگر از آیات قرآن
- طریق جمع بین دو دسته آیات
- اثبات شفاعت برای غیر خدا، به اذن خدا نه مستقلا
- چند فصل در باره شفاعت و متعلقات آن
- 1- شفاعت چیست؟ (تجزیه و تحلیل معنی شفاعت)
- 2-اشکالهایی که در مسئله شفاعت بنظر میرسد، و پاسخ از آنها
- اشاره
- اشکال اول مخالفت شفاعت با حکم اولی خداوند
- اشکال دوم مخالفت شفاعت با سنت الهیه- نقض غرض- ترجیح بلا مرجح
- اشکال سوم شفاعت مستلزم دگرگونی در علم و اراده خدا که محال است میباشد
- اشکال چهارم اشکال چهارم: وعده شفاعت دادن باعث جرأت مردم بر معصیت میشود
- اشکال پنجم اشکال پنجم: هیچیک از عقل و کتاب و سنت دلالت بر شفاعت نمیکنند
- اشکال ششم قرآن کریم دلالت صریح بر رفع عقاب بوسیله شفاعت ندارد
- اشکال هفتم آیات مربوط به شفاعت از متشابهاتاند و باید مسکوت گذاشته شوند
- 3- شفاعت در باره چه کسانی جریان مییابد؟
- 4-شفاعت از چه کسانی صادر میشود؟
- 5- شفاعت به چه چیز تعلق میگیرد؟
- 6- شفاعت چه وقت فائده میبخشد؟
- بحث روایتی (شامل روایاتی در باره شفاعت و شفعاء)
- بحث فلسفی در بیان سعادت و شقاوت و رابطه اعمال با آنها و ترتب مجازات بر اعمال
- بحث اجتماعی در باره حکومت و قانون و بررسی شفاعت از نظر اجتماعی
- سوره البقرة (2): آیات 49 تا 61
- سوره البقرة (2): آیه 62
- سوره البقرة (2): آیات 63 تا 74
- سوره البقرة (2): آیات 75 تا 82
- سوره البقرة (2): آیات 83 تا 88
- سوره البقرة (2): آیات 89 تا 93
- سوره البقرة (2): آیات 94 تا 99
- سوره البقرة (2): آیات 100 تا 101
- سوره البقرة (2): آیات 102 تا 103
- سوره البقرة (2): آیات 104 تا 105
- سوره البقرة (2): آیات 106 تا 107
- سوره البقرة (2): آیات 108 تا 115
- سوره البقرة (2): آیات 116 تا 117
- سوره البقرة (2): آیات 118 تا 119
- سوره البقرة (2): آیات 120 تا 123
- سوره البقرة (2): آیه 124
- اشاره
- ترجمه آیه
- بیان
- اشاره
- ابراهیم (علیه السلام) در اواخر عمر به امامت رسید
- امتحان جز با برنامهای عملی صورت نمیگیرد و کلمات مبین آن است
- مراد از" کلمة اللَّه" در قرآن
- مراد از" کلمات" و" اتمهن" در آیه کریمه
- معنی" امامت" و بیان اینکه امامت ابراهیم (علیه السلام) غیر نبوت او بوده
- حقیقتی که در تحت عنوان" امامت" است (در قرآن" امامت" و" هدایت" با هم آورده شدهاند)
- تفاوت میان هدایت امام و سایر هدایتها
- صبر و یقین، برای موهبت امامت معرفی شده است
- باطن دلها و اعمال و حقیقت آن بر امام مکشوف است
- امام باید ذاتا سعید و پاک و معصوم باشد
- مراد از" ظالمین" در آیه مطلق هر کسی است که ظلمی و معصیتی هر چند کوچک از او صادر شده
- هفت نکته که در باره امام و امامت از آیه کریمه بانضمام آیات دیگر استفاده میشود
- امامت مستلزم اهتداء به حق است نه بالعکس
- بحث روایتی روایتی در باره مقاماتی که جناب ابراهیم (علیه السلام) به ترتیب بدست آورد
- سوره البقرة (2): آیات 125 تا 129
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان
- بحث روایتی (شامل روایاتی در ذیل آیات گذشته مربوط به هجرت ابراهیم به مکه و بنای کعبه و دعای ابراهیم ...)
- اشاره
- بررسی اخباری که به امور خارق العاده در باره کعبه و حجر الاسود و سنگ مقام اشاره دارند
- استدلال آنها که بکلی منکر این دسته روایات شدهاند
- پاسخ به منکرین و معترضین و بیان اینکه اینها دچار اشکال بزرگتری شدهاند
- رد یا اثبات حقائق معنوی در شان علوم طبیعی و اجتماعی نیست
- معارف دینی بطور مستقیم هیچ ربطی به طبیعیات و اجتماعیات ندارند
- اینگونه بیانات الهی و ظواهر دینی پردههایی است که بر روی اسراری انداخته شده
- امت محمد (صلی الله علیه و آله) چه کسانی هستند؟
- معنای کلمه" امت" از نظر عمومیت و وسعت تابع مورد استعمال، یا اراده گوینده است
- بحث علمی
- سوره البقرة (2): آیات 130 تا 134
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان
- رو گرداندن از کیش ابراهیم (علیه السلام) از حماقت و سفاهت نفس است
- مقام اصطفاء و بر گزیدگی همان مقام اسلام و تسلیم است
- نکته و وجه دو" التفات" در دو آیه کریمه
- معنای اسلام و مراتب و درجات چهار گانه اسلام و ایمان
- معنای عمل صالح و آثار آن
- معنای صلاح نفس و صلاح ذات و مراد از" صالحین" در قرآن
- صلاح ذاتی دارای مراتبی است و رسول اللَّه (صلی الله علیه و آله) و آل او دارای بالاترین مراتب آنند
- بحث روایتی چند روایت در بیان اسلام و ایمان
- سوره البقرة (2): آیات 135 تا 141
- سوره البقرة (2): آیات 142 تا 151
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان (در باره قبله شدن کعبه برای مسلمین)
- اشاره
- تغییر قبله از بزرگترین حوادث و از اهم احکام تشریعی بود
- فائده و اثر تغییر قبله و اعتراض یهود و مشرکین، و پاسخ آنها
- در جمله" لِلَّهِ الْمَشْرِقُ وَ الْمَغْرِبُ" چرا شمال و جنوب ذکر نشده است؟
- " امت وسط" یعنی چه؟
- مراد از" شُهَداءَ عَلَی النَّاسِ"
- " شهادت" در آیه، از حقائق قرآنی است و در موارد متعددی از قرآن ذکر شده
- معنای صحیح" شهادت" در آیات قرآنی، تحمل (دیدن) حقائق اعمال مردم است
- معنای صحیح" وسط" بودن امت واسطه بودن امت بین رسول و مردم است
- غرض خداوند از تغییر قبله
- در برابر سرزنش و تفاخر یهود، پیامبر (صلی الله علیه و آله) منتظر رسیدن حکم تغییر قبله بود
- سه فائده برای حکم قبله
- بحث روایتی (شامل روایاتی در باره تغییر قبله و معنی شهداء و ...)
- بحث علمی (در باره یافتن جهت قبله و تاریخچه آن)
- بحث اجتماعی (پیرامون فوائد تشریع قبله از نظر فردی و اجتماعی)
- سوره البقرة (2): آیه 152
- سوره البقرة (2): آیات 153 تا 157
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان
- بحثی پیرامون تجرد نفس
- بیان آیات:
- بحثی در اخلاق
- بیان آیات
- بحث فلسفی
- بحث اخلاقی تعریف علم اخلاق و بیان اینکه سه نیروی عمومی: شهویه، غضبیه و نطقیه فکریه منشا اخلاق آدمی است
- اشاره
- اصول اخلاق فاضله: عفت، شجاعت، حکمت و عدالت
- تلقین علمی و تکرار عملی، راه رهایی از رذائل و کسب فضائل است
- ویژگیهای مسلک اخلاقی قرآن
- مسلک کسانی که به ارزشهای ثابت اخلاقی معتقد نیستند (مادیون)
- چند مقدمه برای رد این نظریه
- توضیح دیگر
- یک بحث روایتی دیگر مربوط به متفرقاتی از آنچه گذشت
- چطور ممکن است شرع با عقل مخالف باشد؟
- سوره البقرة (2): آیه 158
- سوره البقرة (2): آیات 159 تا 162
- سوره البقرة (2): آیات 163 تا 167
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان
- اشاره
- معنی" واحد" در" اله واحد"
- بیان فرق اجمالی بین دو کلمه" احد" و" واحد"
- اقسام وحدت و نکتهای که در جمله" إِلهُکُمْ إِلهٌ واحِدٌ" هست
- " الا" در" لا اله الا هو" برای استثناء نیست
- سه برهان، که آیه شریفه برای اثبات وجود خدا و توحید اقامه کرده است
- برهانی دیگر بر رحمن و رحیم بودن خدا
- علل پیدایش شب و روز
- اختیار انسان او را سبب تام و مستقل از اراده خداوند نمیکند
- گفتار در اینکه مصنوعات انسانها هم مصنوع خداست
- بیان آیات
- بحث روایتی (شامل روایاتی در ذیل آیات گذشته)
- بحث فلسفی (در باره حب و دوستی و محبت خدا)
- بحث فلسفی دیگر (در باره خلود و جاودانگی عذاب قیامت)
- بحث قرآنی و روایتی در تکمیل بحث سابق (بیان اینکه عذاب خدا نیز از رحمت اوست)
- سوره البقرة (2): آیات 168 تا 171
- سوره البقرة (2): آیات 172 تا 176
- سوره البقرة (2): آیه 177
- سوره البقرة (2): آیات 178 تا 179
- سوره البقرة (2): آیات 180 تا 182
- جلد 2
- مشخصات کتاب
- ادامه سوره بقره
- سوره البقرة (2): آیات 183 تا 185
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- ویژگیهای بیانی آیات تشریع روزه
- علت تعبیر به" یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا
- معنای لغوی" صیام" و" صوم" و منظور از" الَّذِینَ مِنْ قَبْلِکُمْ" در آیه شریفه
- روزه در ادیان و اقوام دیگر، و بیان فلسفه و حکمت عمده روزه در اسلام
- روزه در ادیان و اقوام دیگر و بیان فلسفه و حکمت عمده روزه در اسلام
- گفتار بعضی از مفسرین عامه در باره" ایاما معدودات" و رد آن
- روزه بر مسافر و مریض حرام است، نه مباح
- بیان عدم وقوع نسخ در آیات روزه و رد قائلین به وقوع نسخ در این آیات
- معنای کلمه" تطوع" و موارد استعمال آن
- مراد از جمله" وَ أَنْ تَصُومُوا خَیْرٌ لَکُمْ"
- فرق بین" انزال" و" تنزیل" و اشاره به وجه تسمیه قرآن
- مراد از نزول قرآن در ماه رمضان و نقد و بررسی اقوال مختلف در باره تدریجی یا دفعی بودن نزول آن
- آنچه در این باره از تدبر در آیات کتاب استفاده میشود
- گفتار بعضی از اهل بحث در توجیه نزول قرآن در ماه رمضان
- توضیح بیپایگی و واهی بودن آن گفتار
- مورد استعمال کلمه" ناس"
- بحث روایتی (شامل روایاتی در ذیل آیات روزه و نزول قرآن)
- سوره البقرة (2): آیه 186
- سوره البقرة (2): آیه 187
- سوره البقرة (2): آیه 188
- سوره البقرة (2): آیه 189
- سوره البقرة (2): آیات 190 تا 195
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- معرفی جهادی که قرآن بدان فرمان داده
- دستههای مختلف آیات قرآنی راجع به جهاد و قتال و مراتب و مراحل آن
- اسلام و دین توحید فطری است و مجاهده در راه دفاع از این دین نیز فطری است
- پاسخ بگفته غلط: اسلام دین شمشیر و اجبار است و مخالف روش انبیای سلف میباشد!!
- بحث اجتماعی (در بیان اینکه هر قتال و مبارزهای جنبه دفاعی دارد)
- بحث روایتی (در ذیل آیات قتال)
- سوره البقرة (2): آیات 196 تا 203
- سوره البقرة (2): آیات 204 تا 207
- سوره البقرة (2): آیات 208 تا 210
- سوره البقرة (2): آیات 211 تا 212
- سوره البقرة (2): آیه 213
- اشاره
- ترجمه آیه
- بیان آیه
- اشاره به علت تشریع دین
- آغاز خلقت انسان
- انسان از روحی و بدنی ترکیب شده
- شعور حقیقی انسان و ارتباطش با اشیا
- دانشهای عملی انسان
- انسان هر چیزی را جهت انتفاع استخدام میکند
- انسان به مقتضای طبیعتش مدنی است
- پدید آمدن اختلاف میان افراد انسان
- راههای اعمال قانون در جامعه
- تنها راه صحیح رفع اختلاف، راه دین است
- اختلاف در خود دین
- انسان بعد از دنیا
- معنای کلمه" امت"، ریشه و موارد استعمال آن
- بیان مراد از امت واحده بودن انسانها و اشاره به پیدایش دو اختلاف در میان آنها
- تفسیرهای دیگری بر" کانَ النَّاسُ أُمَّةً واحِدَةً" و نقد و رد آنها
- نخستین کتاب آسمانی کتاب نوح علیه السلام بوده است
- اختلاف در دین به وسیله علما و از بغی پدید آمده است
- فطری بودن دین با غفلت و اشتباه منافاتی ندارد
- نکاتی که از آیه شریفه" کانَ النَّاسُ أُمَّةً واحِدَةً" استفاده میشود
- عنایت خدای تعالی به رفع اختلافات انسانها و هدایت بشر بسوی کمال از راه بعث انبیاء (علیه السلام)
- تقریر دلیل و برهان برای نبوت عامه
- به حکم عقل و تجربه راه رفع اختلافات انسانها منحصر در تفهیم الهی از راه وحی و نبوت است
- (نکته ششم) دین اسلام که خاتم ادیان است برای آخرین مرحله کمال انسان تشریع شده است
- شبهه شریعت اسلام قابل انطباق با همه اعصار نیست و پاسخ بدان
- گفتار در عصمت انبیا (علیه السلام)
- گفتاری در نبوت
- بحث روایتی (شامل روایاتی در ذیل آیه" کان الناس ..." و پیرامون نبوت و مسائل آن)
- اشاره
- استدلال امام صادق علیه السلام برای نبوت عامه
- روایتی مشهور در باره عدد انبیاء و رسل و کتب مرسله
- روایتی در باره مراد از" رسول" و" نبی" و اشاره به نسبت بین آن دو
- رفع یک شبهه در باره خاتمیت رسول اسلام صلی اللَّه علیه و آله
- روایاتی در باره انبیای اولو العزم (علیه السلام)
- معنای اولوا العزم و اقوال متعدد در باره انبیای اولوا العزم
- روایتی از امام صادق (علیه السلام) دال بر اینکه شریعت محمدی (صلی الله علیه و آله) کامل ترین شرایع است
- بحث فلسفی
- بحث اجتماعی (در باره نبوت و پاسخ به شبهات و اشکالات)
- اشاره
- طبیعت سعادت طلب و سود جوی انسان، او را به سعادت واقعی و کمال حقیقی نمیرساند
- رابطه هدایت الهیه و دعوت نبویه با هدایت تکوینیه
- آثار تکوینی هدایت دینی و در اصلاح جوامع بشری و تاثیر متقابل عمل و نفس در یکدیگر
- اشاره به اقسام اجتماعات بشری و اینکه تنها میتوان از تربیت دینی امید خیر و سعادت داشت
- رابطه دعوت انبیاء (علیه السلام) با فطرت انسانها
- بطلان گفتار کسی که در صدد توجیه طبیعی مسائل نبوت بر آمده است
- پاسخ به این شبهه که مساله نبوت امری خارق العاده و از فطرت همگانی بیگانه است
- توضیحی در باره عصمت انبیاء (علیه السلام) در پاسخ به یک شبهه
- توضیحی در باره عصمت انبیاء (علیه السلام) در پاسخ به یک شبهه
- شعور باطنی انبیاء (علیه السلام) یعنی وحی مانند شعور فطری همگانی تغییر و تاثیر پذیر نیست
- نتایجی که در این مبحث به دست آمد
- سوره البقرة (2): آیه 214
- سوره البقرة (2): آیه 215
- سوره البقرة (2): آیات 216 تا 218
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- گفتاری پیرامون حبط
- اشاره
- معنا و آثار حبط اعمال و بیان اینکه مراد از حبط ابطال مطلق اعمال (عبادی و معیشتی) است
- بی اساس بودن نزاع در اینکه آیا اعمال شخص مرتد تا حین مرگ باقی است یا به محض ارتداد حبط میشود
- بررسی مساله تاثیر اعمال نیک و بد در یکدیگر (احباط و تکفیر)
- مساله اصلی در مبحث احباط و تکفیر، زمان و مکان استحقاق جزای اعمال است
- قول صحیح در مساله احباط و تکفیر با توجه به مساله زمان و مکان استحقاق جزا
- گفتاری پیرامون احکام اعمال از حیث جزا
- اشاره به اعمال نیک و بدی که به انحاء مختلف در یکدیگر اثر میگذارند
- نظامی که از لحاظ پاداش و کیفر اعمال بر اعمال حاکم است مغایر نظام طبیعی اعمال است
- اختلاف بین این دو نظام نه تنها مخالف مبانی عقلی نیست بلکه مبتنی بر احکام کلیه عقلائیه است
- بیان عدم اختلاف و تعارض بین دو دسته آیات مربوط به جزای اعمال
- مراد از نفی علم از مجرمین در دنیا و آخرت
- گفتاری از امام غزالی پیرامون نقل اعمال (از شخصی به شخص دیگر)
- اشکال بر کلام غزالی
- محفوظ بودن اعمال و تجسم آنها
- وجود ارتباط بین اعمال انسان و حوادث خارجی این جهان
- نتایج اعمال نیک و بد افراد و جوامع در این عالم
- اعتقاد به تاثیر اعمال انسان در پیدایش حوادث عمومی به معنای انکار نظام علیت در جهان طبیعت نیست
- عوامل سعادت و خیر بر عوامل شقاوت و شر غلبه دارد
- به علت محدود بودن فکر و درک انسان، غلبه خدایی برای اکثریت مردم مجهول است
- غلبه معنویات غیر غلبه جسمانیات است
- مؤمن در هر حال منصور و غیر مغلوب است و حق در دنیا هم در ظاهر و هم در باطن غالب است
- اقوال و افعال نیک (حسنات) منطبق بر حکم عقل هستند
- بحث روایتی (در ذیل آیات گذشته)
- سوره البقرة (2): آیات 219 تا 220
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- معنای خمر و میسر و ذکر چگونگی بازی میسر
- معنای" اثم" و بیان مضرات جسمانی و اخلاقی میگساری
- تحریم تدریجی میگساری توسط شارع مقدس اسلام
- رد سخن بعضی از مفسرین که گفتهاند آیه سوره بقره صریح در حرمت شراب نیست.
- شرح بقیه مفردات آیه شریفه
- معنای عفو در" یَسْئَلُونَکَ ما ذا یُنْفِقُونَ قُلِ الْعَفْوَ ..."
- دو نکته در آیه: 1- تشویق مردم به تفکر پیرامون حقائق وجود 2- عدم رضایت به تقلید و اطاعت کور کورانه
- ترخیص در اختلاط سر پرستان و اولیای ایتام با ایتام، متضمن مساوات بین تمام مؤمنین است.
- بحث روایتی (در ذیل آیات گذشته مربوط به شراب و قمار، انفاق و سرپرستی ایتام)
- سوره البقرة (2): آیه 221
- اشاره
- ترجمه آیه
- بیان آیه
- اشاره
- معنا و مراتب شرک و موارد استعمال کلمه" مشرک" و" کافر"
- در قرآن کریم کلمه" مشرک" بر غیر اهل کتاب اطلاق شده و اطلاق آن بر اهل کتاب ثابت و معلوم نیست
- ظاهر آیه شریفه تحریم ازدواج با زن و مرد بت پرست است نه ازدواج با اهل کتاب
- عدم تعارض و عدم وقوع نسخ بین آیات سوره بقره و آیات سوره مائده و ممتحنه
- ملاک شایستگی در طرف ازدواج ایمان است نه مزایای اعتباری دیگر
- بحث روایتی (در شان نزول آیه شریفه)
- سوره البقرة (2): آیات 222 تا 223
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- آراء طوائف و مذاهب مختلف در مساله محیض و رعایت اعتدال در نظریه اسلام در این باره
- معنای طهارت و بررسی منشا پیدایش مفهوم طهارت و نجاست در بین مردم
- کلماتی که بر طهارت و نجاست مادی و معنوی دلالت دارند، و اینکه اسلام هر دو قسم طهارت و نجاست را معتبر شمرده است
- اسلام دین توحید است و تمام فروع آن به همان اصل بر میگردد. اصل توحید طهارت و بقیه معارف آن نیز طهارتها هستند
- حاصل کلام در معنای جمله" زنان شما کشتزار شمایند"
- امر به ازدواج و تناسل و دیگر دستوراتی که مربوط به زندگانی دنیوی است به امر به عبادت و ذکر خدا منتهی میشوند
- بحث روایتی (در ذیل آیات گذشته مربوط به حیض، طهارت ...)
- سوره البقرة (2): آیات 224 تا 227
- سوره البقرة (2): آیات 228 تا 242
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- اشاره به حکمت تشریع عده برای زن مطلقه
- تکرار کلمه" معروف" در آیات طلاق نشانه اهتمام شارع مقدس نسبت به انجام این عمل به وجه سالم است
- " معروف" از نظر اسلام و روش صحیح رعایت تساوی در قانونگذاری اسلام
- مراد از نگهداری زن به وجه معروف یا طلاق دادن او به وجه نیکو
- اکتفاء به عمل به ظواهر دین و غفلت از روح آن و تفرقه بین احکام فقهی و معارف اخلاقی، ابطال مصالح شریعت است
- لطائف و ظرائف دقیقی که در آیات طلاق به کار رفته است
- وجه اینکه در آیه شریفه به جای کلمه" والد"،" مولود له" آورده شده است
- عقائد قبل از اسلام در باره زن شوهر مرده
- تشویق مردم به احسان و فضل نسبت به یکدیگر در روابط بین خود
- کلماتی که بر انواع ادراکات آدمی دلالت میکنند، در قرآن کریم
- در باره عقل و خردمندی انسان
- در قرآن، مراد از تعقل ادراک توأم با سلامت فطرت است، نه تعقل تحت تاثیر غرائز و امیال نفسانی
- بحث روایتی (در ذیل آیات طلاق)
- بحث علمی (پیرامون زن، حقوق و شخصیت و موقعیت اجتماعی او از نظر اسلام و دیگر ملل مذاهب).
- اشاره
- زندگی زن در ملتهای عقب مانده
- زندگی زن در امتهای پیشرفته قبل از اسلام
- زن در میان کلدانیان، آشوریان، رومیان و یونانیان قدیم
- وضع زن در عرب و محیط زندگی عرب، (آن محیطی که قرآن در آن نازل شد)
- نتایجی که از آنچه گفته شد به دست میآید
- اسلام چه تحولی در امر زن پدید آورد؟
- و اما هویت زن در اسلام:
- و اما و زن و موقعیت اجتماعی زن در اسلام
- دو خصلت ویژه در آفرینش زن
- احکام مختص و احکام مشترک زن و مرد در اسلام
- حیات اجتماعی سعادتمندانه، حیات منطبق با خلقت و فطرت است
- فطرت در مورد وظائف و حقوق اجتماعی افراد و عدالت بین آنان چه اقتضایی دارد؟
- معنای تساوی در مورد حقوق زن و مرد
- عدم اجرای صحیح قانون به معنای نقص در قانونگذاری نیست
- آزادی زن در تمدن غرب
- بحث علمی دیگر (در باره زناشویی و منشا طبیعی و فطری آن)
- سوره البقرة (2): آیه 243
- سوره البقرة (2): آیات 244 تا 252
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- بیان اتصال و ارتباط آیات مذکوره و آهنگ کلی آنها
- وجه مقید ساختن قتال و جهاد به قید" فی سبیل اللَّه" و اشاره به معنای قرض دادن به خدا
- معیار غلط بنی اسرائیل برای حاکم که موجب اعتراض آنها به فرماندهی طالوت شد
- علم به مصالح و قدرت بر اجرای آن، لوازم و شرائط زمامدار است نه شرافت دودمان و ثروتمندی
- افعال خدای سبحان حکیمانه و دارای مصلحت است و در عین حال باری تعالی محکوم و مقهور مصالح نیست
- گفتاری در معنای سکینت - آرامش روانی در سایه ایمان-
- بیان آیات
- بحث روایتی (در ذیل آیات گذشته، مربوط به قرض دادن به خدا، داستان طالوت، مراد از سکینت ...)
- بحث علمی و اجتماعی (بررسی سه اصل تنازع بقا، انتخاب و تبعیت محیط در طبیعت و اجتماع و نظر اسلام در این مورد)
- بحثی در تاریخ و اینکه قرآن از چه نظر به آن اهتمام ورزیده است
- سوره البقرة (2): آیات 253 تا 254
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- دفع این توهم که بعد از دعوت انبیا (علیه السلام) جنگ چه فایده دارد؟ و اشاره به علل پیدایش جنگها در این آیات
- انبیا (علیه السلام) در عین حال که در اصل فضل رسالت مشترکند، از درجات مختلفی برخوردارند
- اختلاف و درگیری بین مردم از جانب خود آنها و مستند به اختیار انسانها است
- دو نوع فضیلت و برتری که بعضی از انبیا (علیه السلام) بر بعض دیگر دارند
- اقوال مختلف در باره اینکه در آیه مراد از پیامبری که خدا با او سخن گفته کیست؟
- اختلاف دیگر در معنای" رَفَعَ بَعْضَهُمْ دَرَجاتٍ" و مراد از بعض در آن
- گفتاری پیرامون تکلم خدای تعالی
- ویژگیهای انبیاء (علیه السلام) و اخباری که ایشان آوردهاند امور حقیقیه هستند و در بیان حقائق الهیه مجاز گویی نشده است
- حقیقت" کلام" و تعریف آن در عرف بنی آدم
- در قرآن کریم تکلم به معنای معهود بین ما از خدا نفی و حقیقت معنای تکلم در باره خدای سبحان اثبات شده است
- تکلم خدای تعالی مانند خلقت، احیا، اماته، رزق و هدایت از افعال زمانی خداوند است
- موارد استعمال لفظ" قول" در قرآن مجید
- قول خدا در تکوینیات عبارتست از خود موجودات تکوینی
- قول خداوند در غیر تکوینیات و قول خدا با ملائکه و شیطان و کلام خود فرشتگان با یکدیگر چگونه است؟
- الفاظ دیگری در قرآن که به معنای" قول" و" کلام" نزدیک میباشد
- بیان حقیقی بودن استعمال لفظ" کلام" و" قول" در غیر موارد بشری
- دادن بینات و تایید به روح القدس در باره حضرت عیسی (علیه السلام) به نحوی خاص است
- سر پیچی کردن از انفاق کفر و ظلم است
- بحث روایتی (در ذیل آیات گذشته، وقوع اختلاف بعد از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) و روایاتی در باره تکلیم خدا)
- بحث فلسفی (در باره حقیقت کلام و مصادیق آن و بیان فلسفی متکلم بودن خداوند)
- سوره البقرة (2): آیه 255
- اشاره
- ترجمه آیه
- بیان آیه
- اشاره
- اقسام سه گانه زندگانی در آیات قرآنی
- اوصاف زندگی دنیا در قرآن و اشاره به حیات جاودانی آخرت
- حیات حقیقی حیات واجب الوجود است که بالذات فنا ناپذیر است
- معنای" قیوم"
- تاثیر علل و اسباب طبیعی به اذن و تاثیر و تصرف خدا منتهی میگردد
- حد شفاعت هم با شفاعت زبانی منطبق است و هم با سلبیت تکوینی
- احاطه خدای تعالی بر آنچه که با شفیعان حاضر است و آنچه از آنها غایب است
- علم، هر چه هست از خدا است هم چنان که قوت و عزت و حیات منحصر در خدا است
- مراد از کرسی و وسعت کرسی خداوند در" وسع کرسیه ..."
- بحث روایتی روایاتی در فضیلت و اهمیت آیة الکرسی
- سوره البقرة (2): آیات 256 تا 257
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- معنای رشد و غی و فرق آن دو با هدایت و ضلالت
- نفی اکراه و اجبار در دین
- علت اینکه در دین اکراه نیست
- دلالت آیه شریفه بر اینکه اسلام دین شمشیر و خون و اکراه و اجبار نیست
- آیه" لا إِکْراهَ فِی الدِّینِ ..." با آیات وجوب جهاد و قتال نسخ نشده است
- معنای" طاغوت" و موارد استعمال آن
- چند قول در باره مراد از ظلمت و نور و اخراج از ظلمت به نور و بعکس
- بحث روایتی (در شان نزول آیه لا إِکْراهَ فِی الدِّینِ و روایتی در باره مراد از ظلمات و نور در آیه).
- سوره البقرة (2): آیات 258 تا 260
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- منشأ اعتقاد به رب النوعها و پرستش بتها .
- ادعای ربوبیت سلاطین و حاکمان خود کامه با سوء استفاده از اعتقادات باطل عوام
- محاجه و مشاجره ابراهیم علیه السلام با نمرود، پادشاه زمان که مدعی الوهیت بوده
- دفع یک توهم در باره جمله" خدا به او (نمرود) ملک و دولت داد"
- توضیح احتجاجات ابراهیم (علیه السلام) و تناسب آنها با عوام فریبیهای نمرود و انحطاط فکری مردم آن زمان
- ستمکاری علت محرومیت از هدایت است
- گفتاری در باره این که احسان وسیله هدایت، و ظلم باعث گمراهی است
- بیان آیات
- شرح قصه: پیامبری که خدا او را میراند و سپس زنده کرد و توضیح جوانب آن و پاسخ به اشکالاتی که به نظر میرسد
- بیان آیات
- اشاره
- پیامبری که بعد از مرگ زنده شد، بعد از زنده شدن به صحت علم قبلی خود پی برد نه اینکه جاهل بود و علم پیدا کرد
- مراد ابراهیم (علیه السلام) از سؤال از چگونگی زنده کردن مردگان" ارنی کیف تحیی الموتی"
- گفته برخی از مفسرین مبنی بر اینکه ابراهیم (علیه السلام) درخواست علم به کیفیت احیا را نموده نه دیدن آن را
- بی اعتباری آن نظریه و پاسخ به دلائل پنجگانه آن
- سؤال خداوند از ابراهیم (علیه السلام) و جواب ابراهیم:" قالَ أَ وَ لَمْ تُؤْمِنْ؟ قالَ بَلی ..."
- وجود خطورات نفسانی موهوم و منافی عقائد یقینی منافاتی با ایمان و تصدیق ندارد
- در مشاهده و حس اثری هست که علم آن اثر را ندارد
- نکاتی که در پاسخ خداوند به درخواست ابراهیم وجود دارد
- بحث روایتی (در ذیل آیات محاجه ابراهیم (علیه السلام) و درخواست او از خدای تعالی و پاسخ حضرت حق به او ...)
- سوره البقرة (2): آیات 261 تا 274
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- گفتاری پیرامون انفاق
- اشاره
- تعدیل ثروتها، کم کردن فاصله طبقاتی، ایجاد برادری بین مسلمین و ... علل و اهداف تاکید شدید نسبت به انفاق است
- از بین رفتن انفاق و شیوع ربا در بین مردم بزرگترین عامل فساد اجتماعی کنونی در جهان غرب است
- توضیحی در مورد امثال و چگونگی تمثیلات قرآن کریم
- فوائد و آثار اجتماعی انفاق به قصد تحصیل رضای خدا .
- آثار سوء و مضرات انفاق بدون قصد کسب رضای خدا
- رد کردن سائل با زبان خوش و گذشت از بدی او، از صدقه و انفاق همراه با منت و آزار بهتر است
- ریا کاری در هر عمل مستلزم نداشتن ایمان به خدا و روز جزا در آن عمل است
- معنای" ابْتِغاءَ مَرْضاتِ اللَّهِ" و وجوهی که در معنای" تثبیت نفس" ذکر شده و بیان وجه صحیح در معنای آن
- تشبیه و تمثیل انفاق خالص و انفاق توأم با من و اذی
- کیفیت مالی که باید انفاق بشود
- ترس از فقر بر اثر انفاق اموال طیب و دلپسند، وسوسه شیطانی است
- خود داری از انفاق مال طیب باعث کفر به خدا، اتلاف نفوس، هتک اعراض، رواج جنایت و فحشا است
- معنای" حکمت"
- چند نکته که جمله" وَ ما لِلظَّالِمِینَ مِنْ أَنْصارٍ" بر آنها دلالت دارد
- ترک انفاق از گناهان کبیره است و چون حق الناس است کفاره و توبه پذیر نیست
- آثار و نتایج انفاق علنی و مزیت و فضیلت انفاق پنهانی
- مؤمنین تا آنجا که میتوانند تظاهر به فقر نمینمایند و دست سؤال دراز نمیکنند
- بحث روایتی (در ذیل آیات انفاق)
- در معنای اینکه خداوند به هر که بخواهد چند برابر اجر میدهد
- هر عملی که مورد رضایت خدا باشد و برای خدا انجام شود فی سبیل اللَّه است و هر نفقهای در راه خدا صدقه میباشد
- معنای حکمت و روایتی در بیان اهمیت و منزلت عقل انسان
- بهتر است واجبات، علنی، و مستحبات، پنهانی انجام گیرند
- روایاتی در مورد اینکه آیه:" الَّذِینَ یُنْفِقُونَ أَمْوالَهُمْ ..." در باره امیر المؤمنین علی علیه السلام نازل شده است.
- سوره البقرة (2): آیات 275 تا 281
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات بررسی آیات تحریم ربا
- اشاره
- در اسلام در باره هیچ یک از گناهان مانند ربا خواری و حکومت دشمنان دین بر جامعه اسلامی سخت گیری و تشدید نشده است
- معنای" مخبط" شدن انسان و منحرف شدن او از راه مستقیم و نظام عقلایی زندگی
- توضیح اینکه ربا خواری، مخبط و خارج از نظام صحیح زندگی است
- استدلالی قوی و بجا علیه ربا خواران با استفاده از سخن خودشان، در آیه شریفه
- پنج نکته در آیه:" الَّذِینَ یَأْکُلُونَ الرِّبا ..."
- آیه شریفه دلالت دارد بر اینکه بعضی از دیوانگیها در اثر مس شیطان رخ میدهد
- سخن بعضی از مفسرین مبنی بر عدم امکان دیوانه شدن با مس شیطان
- نادرستی گفته برخی از مفسرین که گفتهاند تشبیه ربا خوار به جن زده بیان حال ربا خواران در روز قیامت است
- سخن صاحب المنار در رد نظر آن مفسران
- به خطا رفتن صاحب المنار در بیان معنای تشبیهی که در آیه شده است
- وجه تشبیه بیع به ربا، نه بالعکس، در سخن ربا خواران:" قالُوا إِنَّمَا الْبَیْعُ مِثْلُ الرِّبا"
- حرمت ربا و حلیت بیع و سایر احکام الهی تابع مصالح و مفاسد میباشد
- جمله:" فَمَنْ جاءَهُ مَوْعِظَةٌ مِنْ رَبِّهِ ..." در باره همه اعمال زشت قبل از ایمان و توبه است و شامل همه مسلمین در تمام اعصار میباشد
- معنای جمله:" و من عاد" و پاسخ به معتزله که برای ادعای جاودانگی هر مرتکب کبیره در آتش به این جمله استناد کردهاند
- معنای جمله:" یَمْحَقُ اللَّهُ الرِّبا وَ یُرْبِی الصَّدَقاتِ- خدا ربا را نابود میکند و صدقات را نمو و زیادت میدهد"
- دو نکته در بیان آثار گناهان و زشتیها در فرد و اجتماع و آثار شوم و ربا خواری در عصر حاضر
- بیان ضعف چند قول که در تفسیر جمله:" یَمْحَقُ اللَّهُ الرِّبا وَ یُرْبِی الصَّدَقاتِ" گفته شده است
- معنای جنگیدن ربا خوار با خدا و رسول (صلی الله علیه و آله) و جنگیدن خدا و رسول با ربا خوار
- بحث روایتی (شامل روایاتی در ذیل آیات مربوط به ربا)
- بحث علمی (تحلیل علمی ربا و مفاسد اجتماعی و اقتصادی آن با اشارهای به: تاریخچه ملکیت، قیمت گذاری، پول، معاملات ...)
- بحث علمی دیگر (گفتار غزالی پیرامون طلا و نقره (درهم و دینار) و معاملات ربوی در آنها
- سوره البقرة (2): آیات 282 تا 283
- سوره البقرة (2): آیه 284
- سوره البقرة (2): آیات 285 تا 286
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- توضیح معنایی که این دو آیه در صدد بیان آن هستند
- این آیات در مقام نسخ آیه قبل نیستند
- یکی از زیباترین سبکهای قرآنی (نقل قول بدون آدمی کلمه گفت یا گفتند)
- حق خدا بر بندگان و حق بندگان بر خدای سبحان
- تکلیف نکردن به آنچه که در قدرت و اختیار انسان نیست سنت خداوند در بین بندگان است
- خطا و نسیان از اختیار آدمی خارج است ولی مقدمات خطا و نسیان اختیاری است
- دعوت عمومی بسوی دین توحید و جهاد در راه اعلای آن، اولین وظیفه مؤمنین بعد از ایمان و اظهار عبودیت حق است
- سوره البقرة (2): آیات 183 تا 185
- جلد 3
- مشخصات کتاب
- (3)سوره آل عمران در مدینه نازل شده، و مشتمل است بر دویست آیه (200)
- سوره آلعمران (3): آیات 1 تا 6
- سوره آلعمران (3): آیات 7 تا 9
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- منظور از محکم بودن بعضی آیات قرآن و متشابه بودن بعض دیگر
- معنای اینکه آیات محکمه" ام الکتاب" هستند
- آیات متشابهه نیز، پس از آنکه با آیات محکمه تبیین شدند، محکمه میشوند
- " محکمات" آیات متضمن اصول مسلمه قرآنی است و" متشابهات" آیات متضمن فروع است
- ثابت نبودن و احیانا متغیر بودن احکام اجتماعی و فرعی، موجب تشابه میگردد
- بررسی معنای" تاویل" در آیات قرآنی و اقوالی که در این باره گفته شده است
- سه نکته که از توضیحات در باره معنای" تاویل" به دست آمده است
- علم به تاویل کتاب مختص به خدای تعالی است
- انحصار علم به تاویل کتاب در خدای سبحان منافاتی با استثناء شدن رسول (صلی الله علیه و آله) و راسخون در علم ندارد
- موضع" راسخون در علم" در برابر آیات متشابه، ایمان به آنها و توقف در مقام عمل است.
- دعای راسخون در علم:" رَبَّنا لا تُزِغْ قُلُوبَنا ..."
- بحثی تفصیلی پیرامون محکم و متشابه و تاویل
- اشاره
- 1-گفتار در مساله محکم و متشابه
- اشاره
- نقل اقوال مختلفی که در باره مراد از محکم و متشابه گفته شده و نقد و رد آنها
- کلام راغب اصفهانی در بیان مراد از محکم و متشابه و اقسامی که برای محکم و متشابه قائل است
- دو اشکال بر قول راغب
- پیروی آیات متشابه منشا بدعتها و انحرافهای بعد از رسول اللَّه (صلی الله علیه و آله) و مبدأ فتنهها و محنتها بوده است
- 2-ام الکتاب بودن آیات محکم چه معنا دارد؟
- 3-تاویل چه معنا دارد؟
- 4-آیا کسی جز خدا تاویل قرآن را میداند؟
- اشاره
- اختلاف در این مساله از ابتدا توأم با خلط و اشتباه بوده و ادله طرفین قاصر از اثبات مدعای آنها است
- انحصار علم به تاویل در خدای سبحان، منافاتی با اعطاء آن علم به بعضی افراد ندارد
- تاویل قرآن عبارتست از حقائق خارجی که آیات قرآنی مستند به آن حقائق است
- بیان اینکه در ما ورای قرآنی که در دست ما است امری هست که به منزله روح از جسد و ممثل از مثل است
- " مطهرین" از بندگان خدا با قرآنی که در کتاب مکنون و لوح محفوظ است تماس دارند (لا یَمَسُّهُ إِلَّا الْمُطَهَّرُونَ)
- "مطهرین" همان" راسخین در علم" هستند
- 5-چرا کتاب خدا مشتمل بر متشابه است؟
- اشاره
- بررسی سه جوابی که به پرسش فوق داده شده و قابل بررسی هستند
- بیان آنچه در پاسخ به سؤال بالا شایسته گفتن است با توجه به پنج امر
- هدف از خلقت انسان، تشریع دین و سپس تطهیر الهی است و همه افراد انسان به این کمال نمیرسند
- راه رسیدن به هدف فوق شناساندن انسان به خود او است (از طریق تربیت علمی و عملی)
- اساس هدایت اسلام بر علم و معرفت است نه تقلید کور کورانه
- امری که باعث شده است بیانات قرآن کریم جنبه" مثل" به خود بگیرد
- بیان اینکه جنبه مثل داشتن، مستلزم وجود تشابه است (ضرورت وجود متشابهات)
- ده نکته که از مباحث و مطالب گذشته روشن شد
- مراتب مختلف قرآن از نظر معنا و اینکه هر معنایی خصوص به مرتبهای از فهم و درک است
- اثر متقابل علم و عمل در یکدیگر
- مردم بر حسب مراتب قرب و بعدشان از خدای تعالی مراتب مختلفی از علم و عمل دارند
- بحث روایتی
- بحث روایتی دیگر (در باره تفسیر به رأی)
- اشاره
- منظور از تفسیر به رأی که از آن نهی شده است
- ده قول که در باره مراد از تفسیر به رأی گفته شده است
- توضیح مراد از" تفسیر به رأی" با شرحی در مورد تفاوت و اختلاف عمده بین کلام خدا و کلام بشری
- تفسیر به رأی موجب ناهماهنگی و تنافی آیات قرآن میشود
- مراد از" زدن بعض از قرآن به بعض دیگر" در روایاتی که از آن نهی شده است
- دور شدن از علم اوصیاء رسول اللَّه (صلی الله علیه و آله)، باعث روی آوردن به تفسیر به رأی شد
- نهی از" تکلم به رأی" و" قول به غیر علم" و" ضرب بعض به بعض"، نهی از استمداد از غیر قرآن برای فهم قرآن است
- نهی از" تکلم به رأی" و" قول به غیر علم" و" ضرب بعض به بعض"، نهی از استمداد از غیر قرآن برای فهم قرآن است
- پاسخ به این توهم که هر تفسیری که از کلمات صحابه و تابعین خارج باشد، تفسیر به رأی است
- شان پیامبر (صلی الله علیه و آله) فقط تعلیم کتاب و تسهیل فهم کلام الهی است
- راه به سوی فهم قرآن به روی کسی بسته نیست
- قرآن بر معانی خود دلالت دارد و اهل بیت (علیه السلام) ما را به طریق این دلالت و اغراض و مقاصد قرآن راهنمایی میکنند
- سوره آلعمران (3): آیات 10 تا 18
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- آهنگ و غرض کلی این آیات و ارتباط آنها با آیات قبل
- وجه مقدم ساختن" اموال" بر" اولاد" در آیه شریفه
- تکذیب کنندگان (از کفار) منشا اصلی آتش هستند و دیگران به آتش آنها میسوزند
- معنای" شدید العقاب" بودن خدای سبحان
- آیه شریفه" قد کان لکم" ناظر بر واقعه بدر است که در آن با نصرت الهی مؤمنین ظفر یافتند
- بیان وجوه و احتمالاتی که در باره مرجع ضمیرها در آیه شریفه گفته شده است
- اموال و لذائذ این دنیا وسائل و مقدمه نیل به چیزی است که نزد خدا است و خود مستقلا هدف نیستند
- چه کسی دنیا و متاع دنیوی را در نظر انسان زینت میدهد؟
- فساد نظریه بعضی از مفسرین که گفتهاند حقایق و طبایع مستند به خدا است، پس حب مال و لذائذ دنیوی مستند به خدای تعالی است
- فساد گفته مفسری دیگر در باره" زینت دادن دنیا در نظر مردم"
- منشا اشتباه این مفسران، غفلت از وجود ارتباط بین تمام اجزای این عالم میباشد.
- در این عالم نه فقط اعیان خارجی، بلکه اوصاف و افعال نیز با هم مرتبط و وابسته هستند
- کون و فساد در غیر اعمال و در اعمال سعادت آور، بلا واسطه مستند به خدا است ولی در اعمال شقاوت بار با واسطه مستند به او است
- سه نکته راجع به آیه کریمه" زُیِّنَ لِلنَّاسِ حُبُّ الشَّهَواتِ ..."
- اصناف مردم از لحاظ دلبستگی به اقسام شهوات
- لذائذ و نعمتهای دنیا و آخرت هم هست با این تفاوت که نعمتهای آخرت خالی از قبح و فساد است
- توضیحی در باره" رِضْوانٌ مِنَ اللَّهِ"
- تقریر یک اشکال: لذائذ دنیوی برای بقای انسان و حفظ نسل او است، در آخرت که دار بقاء است، چه حاجتی به اینگونه لذائذ هست
- جواب به اشکال فوق
- خلود و جاودانگی انسان در آخرت به معنای ابطال وجود او نیست، بلکه ادامه وجود دنیوی او است
- انسان علاوه بر نقص و کمال طبیعی، نقص و کمالی نیز دارد که به اختیار و اعمال او وابسته است
- پنج خصلت برای متقین
- توضیحی در باره رابطه بین عادل بودن خدای سبحان و شهادت او به وحدانیت خودش
- پاسخ به سخن بعضی از مفسرین که گفتهاند مراد از شهادت دادن خدا، شهادت قولی نیست
- بحث روایتی (در ذیل آیات گذشته)
- سوره آلعمران (3): آیات 19 تا 25
- سوره آلعمران (3): آیات 26 تا 27
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- " مالک الملک" و" ملیک الملوک" بودن خدای عز و جل
- ملک، چه حق و چه باطل از ناحیه خدای تعالی است
- معنای" عزت" و" ذلت" و بیان اینکه عزت فقط از آن خدا و از ناحیه او است
- معنای" خیر" و بیان اینکه این کلمه افعل تفضیل نیست
- جمله" بیدک الخیر" دلالت دارد بر اینکه خیر منحصر در خدای تعالی است
- مراد از بیرون آوردن زنده از مرده و مرده از زنده
- چهار مقابله لطیف در دو آیه شریفه
- رزق از نظر قرآن به چه معنا است؟
- اشاره
- آنچه انسان در راه حرام مورد بهره برداری قرار میدهد رزق خدا نیست
- هر چه رزق است خیر و مخلوق است و هر چه مخلوق است رزق و خیر است
- رزقی که خدای سبحان میدهد عطیهای است بدون عوض، و در برابر حقی نیست
- تقسیم رزق به دو قسم: عام و خاص
- رزق، چیزی است که مورد انتفاع مرزوق واقع شود و ربطی به زیادی و کمی مال ندارد
- معنای" وَ تَرْزُقُ مَنْ تَشاءُ بِغَیْرِ حِسابٍ"
- بحث روایتی
- بحث علمی (در باره حکومت در اجتماع)
- بحث فلسفی (در باره استناد امور اعتباریه به خدای سبحان)
- سوره آلعمران (3): آیات 28 تا 32
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- معنای جمله" مؤمنان کافران را اولیای خود نگیرند"
- جملهای که دلالت بر جواز و مشروعیت" تقیه" میکند
- تهدید و تحذیر شدید به کسانی که کافران را ولی و دوست میگیرند
- سخنی در باره" حب" و" دوست داشتن خدا" در ذیل جمله:" إِنْ کُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ ..."
- لازمه دوست داشتن خدا، قبول دین او و اطاعت و تسلیم در برابر اوست
- مغفرت الهی و در نتیجه، افاضه رحمت الهی، اثر نزدیکی خدا به بنده است
- چهار نکته که از آیات کریمه گذشته استفاده شد
- بحث روایتی (روایاتی راجع به: دوست گرفتن کفار، تقیه و حب خدا ...)
- سوره آلعمران (3): آیات 33 تا 34
- سوره آلعمران (3): آیات 35 تا 41
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- معنای سخن مادر مریم:" نَذَرْتُ لَکَ ما فِی بَطْنِی مُحَرَّراً"
- معنای جمله" وَ لَیْسَ الذَّکَرُ کَالْأُنْثی"
- وجه تسمیه" مریم"
- معنای" محراب"
- رزقی که همواره نزد مریم بوده رزق معمولی و عادی نبوده است
- شباهت بسیار بین عیسی و یحیی علی نبینا و آله و علیهما السلام)
- استفهام زکریا در جمله" أَنَّی یَکُونُ لِی غُلامٌ؟" به منظور استبعاد نبوده است
- درخواست نشانه و علامت کردن زکریا برای چه بوده است؟
- تصرف شیطان در نفوس انبیاء (علیه السلام) محال است
- سخنی پیرامون الهامات غیبی و خواطر شیطانی و سخنانی که از این دو ناحیه به گوش میرسد
- بحث روایتی (در ذیل آیات مربوط به مادر مریم و زکریا و ...)
- بحث روایتی دیگر (راجع به الهامات و خواطر)
- سوره آلعمران (3): آیات 42 تا 60
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- منظور از اصطفاء (برگزیدن) و تطهیر مریم سلام اللَّه علیها
- وجه اینکه قضایای مربوط به مریم علیها السلام از اخبار غیبی شمرده شده است
- وجه تعبیر به" ملائکه" در جمله" إِذْ قالَتِ الْمَلائِکَةُ ..."
- معنای" کلمه خدا" و مراد از" کلمه" در جمله:" یُبَشِّرُکِ بِکَلِمَةٍ مِنْهُ ..."
- وجه تسمیه عیسی بن مریم (علیهما السلام) به" مسیح"
- معنای کلمه" عیسی"
- اقوالی که در باره سخن گفتن عیسی (علیه السلام) با مردم در سن کهولت، گفته شده است
- مراد از" تورات" و" انجیل" در قرآن کریم
- بعثت حضرت عیسی (علیه السلام) عمومیت داشته، هر چند رسالت او به سوی بنی اسرائیل بوده است
- معجزات عیسی (علیه السلام) مستند به اذن خدا بوده است و عیسی (علیه السلام) در صدور آن آیات استقلالی نداشته است
- معجزات حضرت عیسی (علیه السلام) در خارج، از آن جناب صادر میشده است
- جمله" مُصَدِّقاً لِما بَیْنَ یَدَیَّ مِنَ التَّوْراةِ ..." بر اینکه عیسی (علیه السلام) تورات موجود در روزگار خود را قبول داشته است دلالت نمیکند
- عملی که عیسی (علیه السلام) برای باز شناختن مؤمنین به خود و تشکل دادن به آنها انجام داد
- مراد از ایمان در جمله:" قالَ الْحَوارِیُّونَ نَحْنُ أَنْصارُ اللَّهِ آمَنَّا بِاللَّهِ ..." ایمان بعد از ایمان است
- معنای" توفی" و تفاوت مورد استعمال این کلمه با کلمه" موت"
- منظور از" رفع عیسی به سوی خدا" و" تطهیر او از کافران"
- مراد از تفوق پیروان عیسی (علیه السلام) بر کافران تا روز قیامت
- وعده نیکو به پیروان حقیقی (قولی و عملی) عیسی (علیه السلام)
- دو حجت و دلیل بر نفی الوهیت عیسی (علیه السلام)، در تمثیل او به آدم علیه السلام
- جمله" الْحَقُّ مِنْ رَبِّکَ" از بدیع ترین بیانات قرآنی است
- بحث روایتی (در ذیل آیات کریمه گذشته)
- بحث روایتی دیگر در معنای محدث
- سوره آلعمران (3): آیات 61 تا 63
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- پاسخ به این توهم که آیه مباهله نمیتواند در شان علی و فاطمه و حسنین علیهم السلام نازل شده باشد
- اهل بیت پیامبر (صلوات اللَّه علیهم) در دعوی و دعوت رسول اللَّه شریک بودند و این از بزرگترین مناقب است
- در قضیه مباهله، رسول اللَّه (صلی الله علیه و آله) اهل بیت خود را بعنوان نمونههایی از مؤمنین همراه نبرد بلکه به عنوان شرکاء خود در دعوت همراه برد
- جواب به یک اشکال دیگر بر اینکه همراهی با رسول خدا (صلی الله علیه و آله) در مباهله، فضیلت و منقبت است
- تبلیغ و دعوت، عین نبوت و بعثت نیست و لازمه شرکت در دعوی و دعوت پیامبر (صلی الله علیه و آله) شریک بودن در نبوت آن جناب نیست
- بحث روایتی (روایاتی در باره: محاجه پیامبر (صلی الله علیه و آله) با نصارای نجران و داستان مباهله و انطباق آیه مباهله با اهل بیت رسول اللَّه (صلی الله علیه و آله) و ...)
- اشاره
- مباهله، مخصوص داستان نصارای نجران نبوده و رسول اللَّه (صلی الله علیه و آله) در مقام مباهله با یهود نیز بر آمده بود
- سخن عجیب یکی از مفسرین در مقام رد انطباق" انفس" و" نساء" و ابناء" در آیه مباهله با علی و فاطمه و حسنین (علیهم السلام)
- بررسی و رد گفتههای تعصب آمیز و مغرضانه آن مفسر
- توضیحی در باره استعمال جمع و اراده یک نفر (نساء) و استعمال جمع و اراده دو نفر (انفس و ابناء) در آیه مباهله
- رد این توهم که آیه مباهله ناظر بر اجتماع و ملاعنه دو رفیق اهل حق و اهل باطل میباشد
- سوره آلعمران (3): آیات 64 تا 78
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- معنای" کلمه سواء" و مراد از دعوت اهل کتاب به کلمه سواء
- دعوت به کلمه سواء، دعوت به سیر بر اساس کلمه توحید و نفی بغی و فساد میباشد
- افراد انسان، ابعاض و اجزای یک حقیقت هستند و خضوع و تذلل یک فرد در برابر فرد دیگر، با فطرت انسانی مخالف است
- محاجه بیجا و جاهلانه یهود و نصارا بر سر انتساب ابراهیم (علیه السلام) به یهودیت و نصرانیت
- دین، دارای مراتب و مراحلی بوده است و هر یک از انبیاء (علیه السلام) به منزله بنیانگذار یکی از آن مراحل بودهاند
- نزدیکترین مردم به ابراهیم (علیه السلام) پیروان او و پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) و مؤمنین بدویند
- اشاره به توحید افعالی، در بیان معنای اینکه: اهل کتاب جز خودشان کسی را گمراه نمیکنند
- کفر به آیات خدا غیر کفر به خدا است و اهل کتاب در لسان قرآن کافر به آیات خدا هستند نه کافر به خدا
- معنای سخن اهل کتاب به یکدیگر میگفتند:" به آنچه در آغاز روز بر مؤمنین نازل گشته ایمان آورید و بدانچه در پایان روز نازل شده کافر شوید"
- جواب خدای تعالی به سخنان یهود در قضیه تغییر قبله مسلمین از بیت المقدس به کعبه
- معنای" فضل خدا" و بیان جوابی به یهود که جمله" إِنَّ الْفَضْلَ بِیَدِ اللَّهِ" متضمن آن است
- اعتقاد بی اساس یهودیان به اینکه تافتهای جدا بافته هستند (لَیْسَ عَلَیْنا فِی الْأُمِّیِّینَ سَبِیلٌ)
- شرط کرامت الهیه و تقرب به خدا وفای به عهد و تقوا است نه نژاد و دودمان
- آثار محبت خدا، و خصالی که خدای تعالی بر آن شکنندگان عهد خدا و سوگند به خدا ذکر فرموده است
- دروغ بستن یهود به خدای سبحان
- بحث روایتی روایاتی در ذیل آیه شریفه" یا أَهْلَ الْکِتابِ تَعالَوْا إِلی کَلِمَةٍ سَواءٍ ..." و شان نزول آن
- سوره آلعمران (3):آیات 79 تا 80
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- خاتمة:چند بحث پیرامون این آیات چند بحث پیرامون آیات مربوط به عیسی (علی نبینا و آله و علیه السلام)
- 1-داستان عیسی و مادرش علیه السلام در قرآن چگونه است
- 2-شخصیت عیسی علیه السلام و مقامش در درگاه خدا
- 3-عیسی چه میگفت؟ و در بارهاش چه میگفتند؟
- اشاره
- اعتقاد خرافی به تفدیه عیسی علیه السلام (فدا شدن برای رهایی گناهکاران) با اعتقاد به اینکه آن حضرت از شفیعان روز جزا است فرق دارد
- آیات شریفهای که عقائد باطل مسیحیان در باره مسیح (علیه السلام) را بیان میکنند
- مساله پدر و پسر بودن خدا و مسیح در انجیلهای موجود
- حاصل و نتیجه گفتار مسیحیان (اقنومهای سه گانه)
- 4-احتجاج قرآن بر ضد مذهب تثلیث
- 5-مسیح یکی از شفیعان نزد خدا است، نه خونبهای گنهکاران
- تقریر و توضیح اعتقاد مسیحیان به تفدیه عیسی علیه السلام
- ده اشکال بر این اعتقاد باطل
- لازمه اعتقاد به تفدیه عیسی (علیه السلام) جهل به معنای حقیقی گناه و خطا و نفهمیدن چگونگی ارتباط گناه با عقاب است
- لازمه قول به هلاکت دائمی فرزندان آدم و انحصار راه نجات آنان در فدا شدن عیسی (علیه السلام)، و لغو و عبث بودن تشریع تمام ادیان است
- در سلطنت حقیقیه خداوند که تبدیل و تبدلی در آن راه ندارد، فدیه واقع شدن عقلا محال است
- 6-این آراء از کجا منشا گرفته؟
- 7-کتابی که اهل کتاب خود را منسوب به آن میدانند چیست؟ و چگونه کتابی است؟
- بحث تاریخی
- 1-سرگذشت تورات فعلی:
- 2-داستان مسیح و انجیل
- اشاره
- انجیلهای چهار گانه
- بی اعتباری انجیلهای چهار گانه از لحاظ سند و مجهول الحال بودن آنها
- عدم اعتبار کتب مسیحیت باعث شده است بعضی منکر وجود خارجی عیسی و بعضی معتقد به وجود دو عیسی شوند
- امور دیگری که موجب تردید در باره انجیلهای مسیحیت میشوند
- ظهور دعوت مسیحیت بعد از خود عیسی علیه السلام بوده است
- سهم بزرگ جوامعی مانند روم، هند، چین و مصر و ... که مسیحیت در آنها گسترش یافته، در اعتقاد به تثلیث و ظهور لاهوت در ناسوت و مساله تفدیه
- به جهت عجز از دعوت بر اساس مبانی عقلی و عقلایی، مبلغین مسیحیت اساس دعوت خود را بر مکاشفه و رهبانیت قرار دادند و اصول و فروع مسیحیت را در قالب وثنیت ریختند
- علت موفقیت دعوت به مسیحیت، در امپراطوری روم
- بطلان و فساد مبنای دعوت مسیحی، موجب درگیری و مشاجره بین مدارس مسیحی و سپس مراقبت کلیسا و تفتیش عقائد گردید
- اجمالی از سیر تاریخی مسیحیت و پیدایش انشعابات و مذاهب مختلف مسیحی
- اتهامات و دروغ پردازیهای کلیسا در باره مسلمین در زمان جنگهای صلیبی و حتی پس از آن
- افول کلیسا و رشد الحاد و بی دینی، در اثر تعلیمات غلط مسیحیت
- بحث روایتی (روایاتی در باره شان نزول آیه کریمه:" ما کان لبشر ...")
- سوره آلعمران (3): آیات 81 تا 85
- سوره آلعمران (3): آیات 86 تا 91
- سوره آلعمران (3): آیات 92 تا 95
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- " بر" به معنای توسع در خیر است و اعم از خیر اعتقادی و عملی میباشد (لَنْ تَنالُوا الْبِرَّ حَتَّی ...)
- انفاق مال مورد علاقه از ارکان" بر" است و مجاهدت در انفاق مال بیشتر و دشوارتر است
- شبههای که یهودیان در مساله" نسخ" القاء میکردند و پاسخ به آنها در آیه:" کُلُّ الطَّعامِ کانَ حِلًّا ..."
- دو قول بی اعتبار در مورد شبهه القایی یهود و در مورد تحریم اسرائیل برخی طعامها را بر خود
- ظلم، قبل از روشن شدن حقیقت برای ظالم، محقق نمیشود
- بحث روایتی (روایتی در باره حرام نمودن اسرائیل گوشت شتر را بر خود)
- سوره آلعمران (3): آیات 96 تا 97
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- پاسخ به شبههای دیگر که یهود در مورد تغییر قبله و نسخ القاء میکردند در آیه:" إِنَّ أَوَّلَ بَیْتٍ وُضِعَ لِلنَّاسِ ..."
- معنای" مبارک بودن" و" هدایت بودن" بیت اللَّه الحرام
- کعبه، هدایت به سوی سعادت دنیا و آخرت است و هدایت آن فراگیر میباشد
- آیات بیناتی که در بیت اللَّه است (فِیهِ آیاتٌ بَیِّناتٌ)
- استخدام دو جانبه یک کلام، از عجائب لطائف قرآن کریم است
- " آیت" اعم از معجزه و خارق العاده است و مقام ابراهیم و امنیت داخلی به بیت و وجوب حج البیت بهترین آیات میباشند
- جمله:" مَنْ دَخَلَهُ کانَ آمِناً" در صدد بیان حکم تشریعی است نه اخبار از یک خاصیت تکوینی
- بحث روایتی (روایاتی در باره: کعبه، دحو الأرض، اولین بیت مبارک بودن بیت اللَّه، حج و ...)
- بحث تاریخی
- سوره آلعمران (3): آیات 98 تا 101
- سوره آلعمران (3): آیات 102 تا 110
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- " حق التقوی" غرض و مقصد نهایی است و دستور" فَاتَّقُوا اللَّهَ مَا اسْتَطَعْتُمْ" راه رسیدن به آن هدف را نشان میدهد
- مراد از اعتصام همگانی به" حبل اللَّه" در" وَ اعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِیعاً ..."
- دأب و رسم قرآن بر ذکر علل و اسباب تعلیماتش میباشد و از اطاعت و تقلید کور کورانه و بدون دلیل نهی میکند
- امر به معروف و نهی از منکر، از لوازم و واجبات اجتماع معتصم به حبل اللَّه است
- نهی از تفرقه و اختلاف در آراء و عقائد
- مالکیت خدای تعالی دلیل بر اینست که او ظالم نیست
- بحث روایتی (روایاتی در باره:" حق تقاته"" حبل اللَّه"، فرقه ناجیه و امت واحده ...)
- سوره آلعمران (3): آیات 111 تا 120
- جلد 4
- مشخصات کتاب
- ادامه سوره آل عمران
- سوره آلعمران (3): آیات 121 تا 129
- سوره آلعمران (3): آیات 130 تا 138
- سوره آلعمران (3): آیات 139 تا 148
- سوره آلعمران (3): آیات 149 تا 155
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- مرعوب گشتن دشمنان رسول اللَّه (صلی الله علیه و آله) از خصائص آن نبی گرامی است
- به فکر جان خود بودن و دید جاهلیت داشتن، اوصاف فراریان از جنگ احد
- سنت اسباب و مسببات، عام است و امر نبوت و دعوت، از آن مستثنی نیست
- جواب به کسانی که به کشته شدن مسلمانها در جنگ احد اعتراض داشتند
- هر یک از گناهان، آدمی را به سوی گناه دیگری میکشاند
- عفو و مغفرت در قرآن به چه معنا است؟
- عفو و مغفرت علاوه بر آثار تشریعی و اخروی شامل آثار تکوینی و دنیوی نیز میشود
- شرک مرگ، و معصیت ظلمت است و مغفرت ازاله مرگ و ظلمت میباشد
- سوره آلعمران (3): آیات 156 تا 164
- سوره آلعمران (3): آیات 165 تا 171
- سوره آلعمران (3): آیات 172 تا 175
- سوره آلعمران (3): آیات 176 تا 180
- سوره آلعمران (3): آیات 181 تا 189
- سوره آلعمران (3): آیات 190 تا 199
- سوره آلعمران (3): آیه 200
- اشاره
- ترجمه آیه
- بیان آیه
- گفتاری پیرامون مرابطه در جامعه اسلامی
- 1-انسان و اجتماع
- 2-انسان و نمو او در اجتماع
- 3-اسلام و عنایتش به امر اجتماع
- 4-رابطهای که اسلام بین فرد و اجتماع قائل است در هیچ دینی و ملتی سابقه ندارد.
- 5-آیا سنت اجتماعی اسلام، ضمانت بقا و اجرا دارد؟
- اشاره
- شبههای که دل غرب زدگان را به خود مشغول داشته است
- صرف عدم انطباق یک سنت با وضع حاضر انسانها دلیل بر بطلان و فساد آن سنت نیست
- سلام صلاحیت خود را برای هدایت مجتمع انسانی به سوی سعادت ثابت کرده است
- شعار اسلام" پیروی از حق" و شعار تمدن غربی" پیروی از اکثریت" میباشد
- تسلیم اکثر مردم در برابر لذائذ مادی موجب دوری آنها از حق و پذیرش سنتهای احساسی است
- پیروی از اکثریت در نظام طبیعت باعث بطلان حکم عقل به وجوب پیروی از حق نمیشود
- تمدن یا توحش غربی!
- 6-اجتماع اسلامی به چه چیز تکون یافته و زندگی میکند؟
- 7-انگیزههای عقلانی، غیر انگیزه احساس است
- 8-معنای پاداش خواستن از خدا و اعراض از غیر خدا چیست؟
- 9-حریت در اسلام به چه معنا است؟
- 10-در مجتمع اسلامی راه بسوی تحول و تکامل چیست؟
- 11-آیا اسلام با همین احکام و شرایعی که دارد میتواند انسان عصر حاضر را به سعادتش برساند؟
- 12-رهبر جامعه اسلامی چه کسی است و چگونه روشی دارد؟
- 13-حد و مرز کشور اسلامی مرز جغرافیایی و طبیعی و یا اصطلاحی نیست بلکه اعتقاد است.
- 14-اسلام تمامی شؤونش اجتماعی است
- 15-سرانجام دین حق بر همه دنیا غالب خواهد شد
- بحث روایتی (در ذیل آیه شریفه:" یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اصْبِرُوا وَ صابِرُوا وَ رابِطُوا ...")
- (4)سوره نساء مدنی است و 176 آیه دارد
- سوره النساء (4): آیه 1
- سوره النساء (4): آیات 2 تا 6
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- گفتاری پیرامون جاهلیت اولی
- اوضاع اجتماعی و وضع حکومت در میان عرب دوران جاهلیت
- وضع اقوام و ملل دیگر در دوران جاهلیت
- دعوت اسلامی چگونه ظاهر گردید؟
- دعوت اسلامی بر مبنای" حق صریح" است و نمیتواند با مقدمات و وسائل باطل به هدف برسد
- پیامبر گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله) راه رفق و مدارا و تدریج را در پیش گرفت
- نمونهای از تدریج و مدارا در بیان احکام عملی
- رعایت تدریج در دعوت از حیث انتخاب مدعوین
- مراحل مختلف دعوت و رعایت تدریج در کیفیت دعوت و مراحل آن
- ادعای چند طایفه مبنی بر اینکه اسلام دین شمشیر و زور است و پاسخ بدانها
- بیان آیات شریفه" وَ آتُوا الْیَتامی أَمْوالَهُمْ ..." مربوط به سر پرستی امور ایتام
- اموال دنیا به همه مردم تعلق دارد
- بیان آیات
- بحث روایتی (در ذیل آیات گذشته)
- بحثی علمی در چند فصل
- بحث علمی دیگر مربوط به تعدد زوجات رسول خدا (صلی الله علیه و آله)
- سوره النساء (4): آیات 7 تا 10
- سوره النساء (4): آیات 11 تا 14
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- سخنی پیرامون ارث بوجه کلی
- بحث روایتی (روایاتی در مورد شان نزول آیات ارث، عول و تعصیب ...)
- بحث علمی در هشت فصل
- 1-ارث بردن از چه تاریخی آغاز شد:
- 2-تحول تدریجی ارث:
- 3-وراثت در بین امتهای متمدن: (محرومیت زنان و فرزندان صغیر از ارث)
- 4-در چنین جوی اسلام چه کرد؟
- 5-زنان و ایتام قبل از اسلام چه حالی داشتند و در اسلام چه وضعی پیدا کردند؟
- 6-قوانین ارث عصر جدید:
- 7-یک مقایسه بین این سنتها:
- 8-وصیت در اسلام و در سایر سنتها:
- سوره النساء (4): آیات 15 تا 16
- سوره النساء (4): آیات 17 تا 18
- سوره النساء (4): آیات 19 تا 22
- سوره النساء (4): آیات 23 تا 28
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات بیان آیات مربوط به ازدواجهای ممنوع و ...
- بحث روایتی (روایاتی در ذیل آیات گذشته مربوط به نکاح)
- بحث روایتی دیگر (پیرامون ازدواج موقت)
- اشاره
- اخباری که بر نسخ شدن حکم متعه دلالت میکنند (از طرق اهل سنت)
- (بعضی از روایات که دلالت دارد بر اینکه جمعی از صحابه و تابعین از مفسرین، متعه را جایز میدانستند).
- تحریم متعه به وسیله عمر بن خطاب
- بررسی و نقد روایاتی که از طریق اهل سنت در باره متعه نقل شده است
- گفتههای یکی از مخالفین در رد جواز متعه و پاسخ به او
- ضرورتها و موجبات جواز متعه در آغاز، در زمان عمر و پس از او تا زمان حاضر وجود داشته است
- بحث علمی (در باره انتقال نسب و قرابت از طریق زنان، در اسلام)
- بحث علمی دیگر (پیرامون حکمت ممنوعیت ازدواجهای محرم در شرع مقدس اسلام)
- سوره النساء (4): آیات 29 تا 30
- سوره النساء (4): آیه 31
- اشاره
- ترجمه آیه
- بیان آیه
- گفتار در گناهان کبیره و صغیره و معنای تکفیر سیئات
- اشاره
- معنای" سیئات" در عرف قرآن
- وعده تکفیر و در گذشتن از سیئات، مستلزم جرأت یافتن به ارتکاب صغائر نیست
- تکرار گناهان صغیره و اصرار بر آنها از بزرگترین کبائر است
- کبیره بودن گناه از شدت نهی از آن فهمیده میشود
- نقد و بررسی وجوهی که در تعریف گناه کبیره و صغیره گفته شده است
- بررسی نظریه غزالی در باره کبائر و صغائر و معارضه بین حسنات و سیئات
- اجتناب از کبائر در تکفیر دخالت دارد نه اینکه مانند توبه علت تامه تکفیر باشد
- بحث روایتی (روایاتی در بیان گناهان کبیره)
- سوره النساء (4): آیات 32 تا 35
- سوره النساء (4): آیات 36 تا 42
- سوره النساء (4): آیه 43
- سوره النساء (4): آیات 44 تا 58
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات (راجع به یهودیان)
- اشاره
- معنای" یُحَرِّفُونَ الْکَلِمَ عَنْ مَواضِعِهِ"
- مراد از" فَلا یُؤْمِنُونَ إِلَّا قَلِیلًا"
- وجوهی که در معنای طمس وجوه در" مِنْ قَبْلِ أَنْ نَطْمِسَ وُجُوهاً" گفته شده است
- توضیح اینکه" خداوند شرک را نمیآمرزد و گناهان پائینتر از شرک را میآمرزد"
- خودستایی ناشی از عجب است که از اصول رذائل میباشد و ستایش و تزکیه مختص به خدا است
- اعتماد به نفس در مقابل اعتماد به خدا و افتخار به عبودیت او، مردود است
- مراد از" ناس" و" آل ابراهیم" در (أَمْ یَحْسُدُونَ النَّاسَ عَلی ما آتاهُمُ ...)
- بحث روایتی (در ذیل آیات مربوط به یهود و نیامرزیدن شرک و اداء امانت به اهل آن و ...
- سوره النساء (4): آیات 59 تا 70
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- تفسیر آیه شریفه:" یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا أَطِیعُوا اللَّهَ وَ أَطِیعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِی الْأَمْرِ مِنْکُمْ"
- وجه تکرار کلمه" اطیعوا" در آیه شریفه
- اطلاق امر به اطاعت از رسول (صلی الله علیه و آله) و اولی الامر، دلیل بر عصمت ایشان است
- پاسخ به این توهم که اطاعت اولی الامر واجب است هر چند معصوم نباشند
- احتمال اینکه معنای" اولوا الامر" اهل حل و عقد (مقامات حکومتی) باشند، و رد این احتمال
- آنچه از حدیث (لا تجتمع امتی علی خطاء) بر میآید
- یکی دیگر از حرفهای عجیب در باره آیه شریفه" اطیعوا اللَّه ..."
- نظریه پیروان ائمه اهل بیت (علیه السلام) در معنای اولوا الامر و رد اشکالاتی که بر این نظریه شده است
- معنای:" فَإِنْ تَنازَعْتُمْ فِی شَیْءٍ فَرُدُّوهُ إِلَی اللَّهِ وَ الرَّسُولِ"
- اطاعت از رسول اللَّه (صلی الله علیه و آله) همان اطاعت از خدا است
- تسلیم حکم رسول خدا (صلی الله علیه و آله) بودن، علامت ایمان واقعی و تسلیم در برابر احکام خدا است
- معنای" صدیقین"
- بحث روایتی (روایاتی در باره اولوا الامر، تسلیم در برابر رسول خدا (صلی الله علیه و آله) ...)
- سوره النساء (4): آیات 71 تا 76
- جلد 5
- مشخصات کتاب
- ادامه سوره نساء
- سوره النساء (4): آیات 77 تا 80
- سوره النساء (4): آیات 81 تا 84
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- پی بردن به حقانیت قرآن با تدبر در آن و نیافتن اختلاف و تفاوت در بیانات آن
- ملامت افراد ضعیف الایمان که شایعات دشمن ساخته را پراکنده میسازند
- توصیه به مؤمنین که از جو سازان نترسند و فقط از خدا بترسند
- وظیفه مؤمنین در مواجهه با شایعات، ارجاع آنها به رسول (صلی الله علیه و آله) و اولی الامر است
- احتمالاتی که در باره مراد از" اولی الامر" در آیه شریفه داده شده است و بیان اینکه وجه صحیح در معنای آن همان است که در آیه" أَطِیعُوا اللَّهَ وَ أَطِیعُوا الرَّسُولَ ..." گفتهایم
- مراد از استثنا در" الا قلیلا" و اشاره به اقوالی که در این مورد گفته شده است
- بحث روایتی (روایاتی در باره شایعه پراکنی، مراد از رحمت و فضل خدا در آیه، مامور شدن رسول اللَّه (صلی الله علیه و آله) به قتال به تنهایی ...)
- سوره النساء (4): آیات 85 تا 91
- سوره النساء (4): آیات 92 تا 94
- سوره النساء (4): آیات 95 تا 100
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- یکسان نبودن" مجاهدین" و" قاعدین" در فضیلت، و ترغیب و تحریک نمودن مسلمین به پرداختن به امر جهاد
- بیان شگفتی آیات مربوط به تفضیل مجاهدین بر قاعدین، از نظر سیاق، و دفع توهم وجود شائبه تناقض در آن دو آیه
- توبیخ کسانی که بر اثر سلطه مشرکین بر آنها از تمسک به دین باز ماندند بخاطر مهاجرت نکردنشان به سرزمینی دیگر
- گفتار در معنای مستضعف
- بحث روایتی روایاتی در باره شان نزول آیات گذشته
- سوره النساء (4): آیات 101 تا 104
- سوره النساء (4): آیات 105 تا 126
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات بیان آهنگ کلی این آیات و زمینه نزول آنها
- اشاره
- نهی پیامبر (صلی الله علیه و آله) از حمایت و دفاع از خائنین
- معنای امر خداوند به رسول اللَّه (صلی الله علیه و آله) در:" و استغفر اللَّه ..." با توجه به عصمت آن جناب
- بیان سه جهت در باره گناهی که با علم به گناه بودن آن صادر شود
- آثار و تبعات گناه فقط گریبانگیر شخص گنهکار است، نه غیر از او
- معنای کلمه" خطیئه" و اشاره به وجه بکار بردن تعابیر مختلف در باره معصیت
- انزال کتاب بر رسول اللَّه (صلی الله علیه و آله) و تعلیم حکمت به او ملاک در عصمت آن حضرت و مصونیتش از ضرر و ضلالت است
- گفتاری پیرامون معنای عصمت
- اشاره
- منشا عصمت نوعی از علم است، غیر از علوم معمول و عادی که تاثیر غالبی دارند نه دائمی
- مراد از انزال و تعلیم به رسول اللَّه در جمله:" وَ أَنْزَلَ اللَّهُ عَلَیْکَ الْکِتابَ وَ الْحِکْمَةَ وَ عَلَّمَکَ ..." دو نوع علم است
- بیان مراد از" کتاب" و" حکمت" و" علمی که هرگز با آموختن به دست نمیآوردی" در آیه شریفه فوق
- بیان آیات
- اشاره
- مراد از" سبیل المؤمنین" که از اتباع غیر آن نهی شده، اطاعت از رسول اللَّه (صلی الله علیه و آله) است
- مشاقه و دشمنی با رسول (صلی الله علیه و آله) شرک به خدای عظیم است
- وجه اینکه از خدایان دروغین به" اناث" تعبیر شده
- بیان حال فریب خوردگان شیطان و عاقبت کار آنها
- کرامت نزد خدا بستگی به اعمال دارد و کسی از خداوند طلبکار نیست
- عمل کنندگان به بخشی از اعمال صالحه، چه زن و چه مرد، به شرط مؤمن بودن به بهشت میروند
- بحث روایتی (در ذیل آیات گذشته)
- سوره النساء (4): آیات 127 تا 134
- سوره النساء (4): آیه 135
- سوره النساء (4): آیات 136 تا 147
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- معنای جمله" یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا آمِنُوا" و اقوالی که در این مورد گفته شده است
- توبه و مغفرت الهی، طبعا و عادتا شامل کسانی که برای بار دوم به کفر بگروند نمیشود
- احتمالاتی که در معنای" دو بار ایمان آوردن و سپس کفر ورزیدن" میرود
- تهدید برخی از مؤمنین که کافران را دوست و ولی خود میگیرند و با آنان مجالست و مخالطت میکنند
- مراد از نفی سبیل در جمله:" لَنْ یَجْعَلَ اللَّهُ لِلْکافِرِینَ عَلَی الْمُؤْمِنِینَ سَبِیلًا"
- معنای خدعه منافقین به خدا و خدعه خدا به آنان و ذکر چند صفت از اوصاف منافقین
- ترک ولایت مؤمنین و قبول ولایت کفار" نفاق" است و اعمال بد بندگان حجتی است علیه آنان
- شرائط از بین بردن ریشههای نفاق و رهایی از صفات زشت آن
- بحث روایتی (روایاتی در باره: کفر بعد از ایمان، نفی سبیل، خدعه خدا، ریا، ...)
- سوره النساء (4): آیات 148 تا 149
- سوره النساء (4): آیات 150 تا 152
- سوره النساء (4): آیات 153 تا 169
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- درخواست اهل کتاب از پیامبر (صلی الله علیه و آله) که کتابی از آسمان به ایشان نازل گردد و پاسخ به آنها
- مشتبه شدن امر بر یهود در مورد کشتن و به دار آویختن عیسی (علیه السلام)
- رفع عیسی (علیه السلام) (به سوی خدا) با روح و جسم او و نوعی تخلیص بوده
- اقوال مختلف در باره معنی" وَ إِنْ مِنْ أَهْلِ الْکِتابِ إِلَّا لَیُؤْمِنَنَّ بِهِ قَبْلَ مَوْتِهِ"
- دو کیفر، یکی دنیوی و دیگری اخروی که یهود به خاطر مظالمشان مستوجب آن دو شدند
- توجیهات مختلفی که در مورد اعراب کلمه" المقیمین" در آیه شریفه گفته شده است
- از میان اهل کتاب" راسخون در علم" به سبب علم به اینکه وحی به پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) با وحی به انبیاء پیشین فرقی ندارد، به آن حضرت ایمان میآورند
- قید" بعلمه" در جمله" أَنْزَلَهُ بِعِلْمِهِ" وحی شیطانها را (از مورد گواهی خدا و ملائکه) خارج میسازد
- بحث روایتی
- اشاره
- روایاتی در معنای" وَ إِنْ مِنْ أَهْلِ الْکِتابِ إِلَّا لَیُؤْمِنَنَّ بِهِ قَبْلَ مَوْتِهِ" و روایاتی در باره نزول عیسی (علیه السلام) در هنگام ظهور مهدی (علیه السلام)
- روایاتی در ذیل" إِنَّا أَوْحَیْنا إِلَیْکَ کَما أَوْحَیْنا إِلی نُوحٍ وَ النَّبِیِّینَ مِنْ بَعْدِهِ" و در ذیل" وَ رُسُلًا لَمْ نَقْصُصْهُمْ عَلَیْکَ"
- سوره النساء (4): آیات 170 تا 175
- سوره النساء (4): آیه 176
- (5)سوره مائده مدنی است و یکصد و بیست آیه دارد (120)
- سوره المائدة (5): آیات 1 تا 3
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- بحثی پیرامون معنای عقد
- بیان آیات
- اشاره
- تحریم خون و سه نوع گوشت
- معنای" استقسام به ازلام" که از آن نهی شده است
- جمله" الْیَوْمَ یَئِسَ الَّذِینَ کَفَرُوا مِنْ دِینِکُمْ" معترضه است و ربطی به صدر و ذیل آیه" حُرِّمَتْ عَلَیْکُمُ ..." ندارد
- منظور از روزی که کافران از (غلبه بر) دین مسلمانان ناامید شدند چه روزی است؟
- یکی از احتمالاتی که در باره مراد از" یوم" در" الْیَوْمَ یَئِسَ الَّذِینَ کَفَرُوا" داده شده و رد آن
- مراد از" یوم" در آیه شریفه از نظر ما، با دقت نظر در تفسیر آیه شریفه
- آخرین امید کافران برای محو دین اسلام، به مرگ پیامبر (صلی الله علیه و آله) بسته شده بود
- آیه شریفه در مورد ولایت علی (علیه السلام) و در روز غدیر خم که قیام دین به حامل شخصی مبدل به قیام به حامل نوعی شد، نازل گشته است
- جمله" فَلا تَخْشَوْهُمْ وَ اخْشَوْنِ" در مقام تهدید است نه در مقام منت گذاری
- معنای تمام و کمال و فرق آن دو
- آنچه که انسان با تصرف در آن راه خدا را طی کند نعمت است
- دین اسلام از حیث اشتمال آن بر ولایت خدا و رسول و اولیاء امر، نعمت است
- جمله:" الْیَوْمَ أَکْمَلْتُ لَکُمْ دِینَکُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَیْکُمْ نِعْمَتِی ..." ناظر است بر کمال یافتن دین خدا در تشریع، و تمامیت یافتن ولایت نعمت با نصب" اولی الامر"
- بحثی علمی در سه فصل
- بحث روایتی (روایاتی در ذیل آیات گذشته)
- بحث روایتی دیگر (پیرامون نزول آیه" الیوم اکملت لکم ..." در خصوص ولایت علی (علیه السلام) در روز غدیر خم)
- اشاره
- آیه" الیوم ..." شریفه جز مساله ولایت، مساله دیگری را تحمل نمیکند
- بررسی روایات دیگری که آیه را به غیر مساله ولایت ربط میدهند
- اشکالاتی که بر قول به اینکه مراد از اکمال دین و اتمام نعمت، کمال و تمام ظاهری میباشد، وارد است
- پاسخ به این توهم که مراد از اکمال دین، نجات دادن مسلمین از مزاحمت مشرکین است
- سوره المائدة (5): آیات 4 تا 5
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- حکم صید با سگ شکاری
- پاسخ به یک سؤال در مورد توجه خطاب تکلیفی به کفار در آیه شریفه
- آیه شریفه داله بر حلیت محصنات از اهل کتاب، منسوخ نیست
- منظور از کلمه" محصنات" در آیه شریفه
- معنای" کفر به ایمان" عبارت است از ترک عمل به مقتضای ایمان
- بیان غرض از تشریع حکم مربوط به زنان کتابیه و زنهار دادن از سقوط در پرتگاه هوا و هوس در معاشرت با اهل کتاب
- اقوال و احتمالات نادرستی که در معنای آیه" الْیَوْمَ أُحِلَّ لَکُمُ الطَّیِّباتُ ..." گفته شده است
- بحث روایتی
- روایاتی در ذیل جمله" ... وَ ما عَلَّمْتُمْ مِنَ الْجَوارِحِ مُکَلِّبِینَ" مربوط به صید با سگ شکاری
- روایاتی در مورد مراد از حلیت طعام اهل کتاب در ذیل جمله" و طعامهم حل لکم"
- رد اشکالات صاحب تفسیر المنار بر علمای خاصه که حلیت حبوبات و نظائر آن را که نزد اهل کتاب باشد از آیه شریفه فهمیدهاند
- اشاره به عدم صحت قول به منسوخ شدن جمله" وَ الْمُحْصَناتُ مِنَ الَّذِینَ أُوتُوا الْکِتابَ ..." با" لا تُمْسِکُوا بِعِصَمِ الْکَوافِرِ"
- روایاتی در باره معنای" کفر به ایمان" در ذیل جمله" وَ مَنْ یَکْفُرْ بِالْإِیمانِ فَقَدْ حَبِطَ عَمَلُهُ"
- سوره المائدة (5): آیات 6 تا 7
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- معنای" قیام الی الصلاة" اراده نماز گزاردن است
- دستور وضو ساختن
- توضیحی در مورد قید" إِلَی الْمَرافِقِ" و شستن دست از بالا به پائین، در وضو
- اختلاف در اعراب کلمه" ارجلکم" و در نتیجه اختلاف در اینکه مسح پا واجب است یا شستن آن
- توجیهات نادرستی که به منظور توجیه برخی روایات مخالف کتاب، بر آیه وضو تحمیل کردهاند
- امر به تحصیل طهارت با غسل، بعد از جنابت
- پنج نکته در آیه شریفه:" وَ إِنْ کُنْتُمْ مَرْضی أَوْ عَلی سَفَرٍ ..."
- رعایت ادب در تعبیر از قضای حاجت در جمله:" أَوْ جاءَ أَحَدٌ مِنْکُمْ مِنَ الْغائِطِ"
- ایراداتی که بر آیه شریفه گرفته شده با پاسخ به آنها
- دستور تیمم
- مقدار لازم در مسح دست
- مراد از نفی حرج در" ما یُرِیدُ اللَّهُ لِیَجْعَلَ عَلَیْکُمْ مِنْ حَرَجٍ ..."
- بحث روایتی (روایاتی در ذیل آیات مربوط به وضو و تیمم و غسل)
- سوره المائدة (5): آیات 8 تا 14
- سوره المائدة (5): آیات 15 تا 19
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- مراد از نور در" قَدْ جاءَکُمْ مِنَ اللَّهِ نُورٌ وَ کِتابٌ مُبِینٌ" قرآن مجید است
- هادی حقیقی خدای سبحان است و رسول و کتاب آلت و وسیله ظاهری هدایت هستند
- راههای خدایی بسیاراند ولی بر خلاف راههای غیر خدایی، همه آن راهها به یک راه (صراط مستقیم) منتهی میشوند
- در مواردی که اخراج مردم از ظلمات به نور به رسول یا کتاب نسبت داده میشود اذن خدا به معنای رضای او است
- برهانی بر بطلان اعتقاد مسیحیان به اینکه مسیح فرزند خدا است
- یهود و نصاری ادعای فرزندی حقیقی برای خدا را ندارند بلکه مدعی اختصاص و تقرب به خدایند
- احتجاج با یهود و نصاری و ابطال ادعای آنان از دو راه: راه نقض و راه اثبات نقیض
- مردم به اختلاف مقام و موقعیتی که نسبت به پروردگارشان دارند، در ابتلاء به بلایا و مصائب دنیوی بر سه دستهاند
- حوادث و بلایا برای مسلمین، امتحان و برای منحرفین از اسلام نکال و عذاب بوده است
- سه مقدمه برای بیان حجت علیه دعوی یهود و نصارا که میگفتند خدا راهی به عذاب کردن ما ندارد
- اعتقاد به محال بودن نسخ و بداء مستلزم محدود دانستن قدرت خدای تعالی است
- گفتاری در اینکه قرآن کریم چه طریقهای برای تفکر پیشنهاد کرده و این بحثی است مختلط از مطالب قرآنی و فلسفی و روایتی
- اشاره
- قرآن، تشخیص فکر صحیح و اقوم را به عقل فطری بشر احاله نموده است
- خدای تعالی بندگان را به اطاعت کور کورانه مامور نکرده است
- فطرت انسانها در تشخیص طریقه فکر صحیح یکسان است و هیچگاه دستخوش تغییر و تبدیل نگشته
- طریقه استنتاج از قضایای اولیه بدیهی (طریقه منطقی) راهی است اجتناب ناپذیر
- چند نمونه از گفتههای منکرین منطق و پاسخ به آنها
- جواب به این سخن که بعضی گفتهاند نیازهای ما در کتاب و سنت مخزون است پس چه نیازی به نیم خورده کفار؟
- بررسی و رد سخنان شخصی که طریقه علمای دین و سلف صالح را مباین طریقه فلسفی و عرفانی دانسته و دخالت مبانی عقلی و عرفانی را در معارف دینی از اواسط قرن سیزدهم میداند
- خلط فاحشی که این گوینده بین فلسفه و کلام مرتکب شده است
- وجود اختلاف بین فلاسفه و منطقیها و لغزش یک فیلسوف دلیل بر بطلان اصل فلسفه و منطق نیست
- دلائل بطلان مکتب تذکر
- پاسخ به این گفته که برای درک و تعقل کلام الهی نیازی به منطق و فلسفه نیست، علاوه بر اینکه ما از پیروی از راه و روش کفار و مشرکین نهی شدهایم
- جواب کسانی که با انکار وجود مقدماتی کلی و دائمی و ثابت، طریقه منطقی را منکر شدهاند
- وجود رابطه بین علم و تفکر با تقوا و عمل صالح به این معنا نیست که تقوا طریقی مستقل برای تفکر است
- توضیح اینکه اثر تقوا، استقامت فطری انسان و در نتیجه تفکر صحیح و منطبق با فطرت انسانی میباشد
- اعمال صالح خلق و خوی پسندیده را و اخلاق پسندیده معارف حق و علوم و افکار نافع و صحیح را بدنبال دارد
- آیاتی از قرآن که آثار تقوا را و آیاتی دیگر که آثار بی تقوایی و هوا پرستی را در طرز تفکر انسان بیان میکنند
- این حقیقت قرآنی که با تقرب الی اللَّه، انسان میتواند به آگاهیهایی خاص دست یابد با سخن ما منافات ندارد
- بحث تاریخی (در باره پیدایش و سیر علوم عقلیه در میان مسلمین)
- اشاره
- اشاره به وضع علمی مسلمین در عهد رسول اللَّه (صلی الله علیه و آله) و تحولاتی که پس از رحلت آن حضرت پدید آمد
- اعراض از اهل بیت (علیه السلام) بزرگترین شکاف را در نظام تفکر اسلامی پدید آورد
- علم حدیث و علم کلام در زمان خلافت عمر و سپس در زمان خلافت امیر المؤمنین و سپس در دوران بنی امیه
- پیدایش دو مسلک کلامی متفاوت:" معتزله" و" اشاعره"
- سبقت شیعه بر اشاعره و معتزله در بحثهای کلامی
- راه یافتن علوم قدیمیان در میان مسلمین و علل جبهه گیری علمای اسلام در برابر افکار جدید
- پیدایش مکتب تصوف و رواج آن
- دو علت عمده انحطاط متصوفه
- بنا بر کتاب و سنت در ورای ظواهر شریعت باطنی هست که راه رسیدن به آن همانا عمل به ظواهر است
- کوششهایی که برای آشتی دادن و جمع بین ظواهر دینی، فلسفه و عرفان به عمل آمده است
- بحث روایتی (روایاتی در مورد شان نزول آیات گذشته)
- سوره المائدة (5): آیات 20 تا 26
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- سه قسم نعمتهایی که خدای سبحان به بنی اسرائیل ارزانی داشت
- مراد از جمله:" و جعلکم ملوکا شما را ملوک قرار داد"
- معنای" کَتَبَ اللَّهُ لَکُمْ" در جمله" ادْخُلُوا الْأَرْضَ الْمُقَدَّسَةَ الَّتِی کَتَبَ اللَّهُ لَکُمْ"
- معنای" جبارین" در جمله" قالُوا یا مُوسی إِنَّ فِیها قَوْماً جَبَّارِینَ"
- پاسخ جسارت آمیز بنی اسرائیل به موسی (علیه السلام) که به آنان دستور داده بود وارد ارض مقدس شوند
- نکاتی که در مناجات موسی (علیه السلام) با خدا بعد از عصیان بنی اسرائیل وجود دارد
- بحث روایتی (روایاتی در باره ملوک بودن بنی اسرائیل و عصیان آنها از امر به دخول در ارض مقدسه و تیه ایشان)
- سوره المائدة (5): آیات 27 تا 32
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- رد این قول که مراد از" آدم" در جمله" نَبَأَ ابْنَیْ آدَمَ" آدم ابو البشر نیست
- جواب به این اشکال که چرا قرآن کریم قصه هابیل و قابیل را منشا کتابت حکم قتل در خصوص بنی اسرائیل قرار داده است؟
- معنای" قربان" و بیان چگونگی علم دو برادر به قبول شدن قربانی یکی و رد شدن قربانی دیگری
- " حسد" انگیزه اقدام قابیل به قتل برادرش بوده است
- آن پسر آدم (علیه السلام) که کشته شد از افراد متقی و عالم باللَّه بوده است
- پاسخ به دو اشکال که بر قصه هابیل و قابیل در قرآن وارد شده است
- جواب این اشکال که جمله" أَنْ تَبُوءَ بِإِثْمِی وَ إِثْمِکَ" با جمله" وَ لا تَزِرُ وازِرَةٌ وِزْرَ أُخْری" نمیسازد
- معانی دیگری که برای جمله" أَنْ تَبُوءَ بِإِثْمِی وَ إِثْمِکَ" متحمل گناه من و خودت بشوی" گفته شده است
- معنای جمله:" فَطَوَّعَتْ لَهُ نَفْسُهُ قَتْلَ أَخِیهِ"
- ظلم ظالم، بالآخره گریبان او را خواهد گرفت
- گفتاری پیرامون معنای احساس و اندیشیدن
- اشاره
- علم، هدایت است و هر هدایتی از ناحیه خدا است، پس تمام علوم به تعالیم الهی است
- خدای سبحان خالق حواس و ناظم عالم است، پس معلم بشر خود خدای تعالی است
- همه اسباب ظاهری مستند و منتهی به خدا است و با انکار ضرورت و اثر اسباب، توحید کمال نمییابد
- منشا علوم عملی (علم به بایدها و نبایدها) الهام الهی است
- الهام الهی متوقف است بر درستی و راستی علوم عقلیه کلیه (بدیهیات) و آن نیز متوقف است بر سلامت عقل و فطرت (با تمسک به تقوای دینی)
- سه قسم معلومات بشری و سه طریقه حصول علم برای انسان، در آیات قرآنی
- تخطئه حسیون (کسانی که فقط به طریقه حسی معتقدند) در قرآن کریم
- پاسخ به دو دلیل که برای نادرستی قیاسات عقلی محض و درستی صد در صد طریقه حس و تجربه اقامه شده است
- قرآن به مردم اجازه نمیدهد که بدون رعایت دائمی تقوا و ترس از خدا به تفکر بپردازند
- بیان آیات
- اشاره
- قتل بدون حق، منازعه با ربوبیت رب العالمین است
- اشکالی که به آیه شده است و گفتهاند با جمله:" مَنْ قَتَلَ نَفْساً ... فَکَأَنَّما قَتَلَ النَّاسَ جَمِیعاً" نقض غرض شده است
- بیان مراد از اینکه" کشتن یک نفر همانند کشتن همه انسانها است" و جواب به اشکال فوق
- معنای جمله:" هر کسی یک نفر را زنده کند مانند اینست که همه مردم را زنده کرده است"
- بحث روایتی
- بحث علمی و یک تطبیق (یک تطبیق بین داستان هابیل و قابیل در تورات و در قرآن)
- سوره المائدة (5): آیات 33 تا 40
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- مراد از" محاربه با خدا و رسول" در آیه شریفه، اخلال به امنیت عمومی است بطور مسلحانه
- چهار حکم برای محارب
- معنای" وسیله" و امر به ابتغاء وسیله به سوی خدا در جمله:" وَ ابْتَغُوا إِلَیْهِ الْوَسِیلَةَ"
- قبول نشدن دو برابر ثروت زمین از کافران، در مقابل رهایی از عذاب روز قیامت
- عذاب، لازمه بشر و اصل در سرنوشت او است، و فطرت تالم از آتش در انسان همیشگی است
- وجه اینکه در" السَّارِقُ وَ السَّارِقَةُ فَاقْطَعُوا أَیْدِیَهُما"" ایدی" به صورت جمع آمده است
- تعلیل آمرزیدن سارق تائب به مالکیت مطلقه الهی و قدرت او بر هر چیز
- بحث روایتی روایاتی در باره شان نزول آیه شریفه مربوط به حکم محارب، و کیفیت اجرای آن احکام
- اشاره
- محارب از جهت اینکه محارب و مفسد است کشته میشود، نه به عنوان قصاص تا به عفو اولیاء دم کشته نشود
- روایاتی در ذیل جمله:" وَ ابْتَغُوا إِلَیْهِ الْوَسِیلَةَ"
- با وضع نصاب در حد سرقت، خدای تعالی به بندگان تخفیف داده و ترحم فرموده است
- استدلال قوی امام جواد (علیه السلام) در مورد مقداری که باید از دست دزد قطع شود، و محکوم شدن فقهای در بار معتصم
- سوره المائدة (5): آیات 41 تا 50
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات بیان زمینه و سیاق این آیات شریفه و ارتباط اجزای آنها با یکدیگر
- اشاره
- معنای" سحت" در جمله" اکالون للسحت"
- قرآن وجود حکم خدا را در تورات فعلی تصدیق میکند، همانطور که محرف بودن آن را اعلام نموده است
- تورات، متناسب با استعداد بنی اسرائیل، مشتمل است بر مقداری از هدایت نه کل هدایت
- ترس و طمع مانع بیان آیات الهی و احکام خدا نشود
- تشریع حکم قصاص
- در قرآن جزئیات نزول انجیل بر عیسی (علیه السلام) ذکر نشده است
- مراد از" هدی" بودن تورات و انجیل اشتمال آنها بر معارف اعتقادیه است و مراد از نور بودنشان شرایع و احکام آنها است
- معنای کفر کسی که بدانچه خدا نازل فرموده حکم نکند
- مراد از" مهیمن بودن" قرآن مجید بر کتب آسمانی
- تصدیق تورات و انجیل با اعتقاد به منسوخ گشتن و تکمیل آنها با قرآن، منافات ندارد
- گفتاری پیرامون معنای شریعت فرق بین شریعت و دین و ملت در اصطلاح قرآن
- بیان آیات
- بحث روایتی
- قضیه گفتگوی ابن صوریا (از احبار یهود) با رسول اللَّه (صلی الله علیه و آله) در ذیل آیه:" لا یَحْزُنْکَ ..."
- وجود حکم رجم و حکم قصاص در تورات فعلی
- روایاتی در باره مراد از" سحت"
- عدم نسخ آیه:" فَاحْکُمْ بَیْنَهُمْ أَوْ أَعْرِضْ عَنْهُمْ" با جمله:" وَ أَنِ احْکُمْ بَیْنَهُمْ بِما أَنْزَلَ اللَّهُ"
- استدلال لطیف امام صادق (علیه السلام) به آیه:" إِنَّا أَنْزَلْنَا التَّوْراةَ ..." در مورد علومی که شایسته مقام امامت است
- روایاتی در مورد حکم نکردن به ما انزل اللَّه
- در گذشتن از جانی موجب بخشودگی گناهان میشود
- آن قاضی که هم به حق آگاه باشد و هم به حق قضاوت کند، اهل بهشت است
- سوره المائدة (5): آیات 51 تا 54
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- معنای" اخذ" و" ولاء و ولایت"
- اقوال مفسرین در باره اینکه مراد از ولایتی که در" لا تَتَّخِذُوا الْیَهُودَ وَ النَّصاری أَوْلِیاءَ" از آن نهی شده کدام ولایت است
- حادثه خارجی (شان نزول) عمومیت و اطلاق آیات قرآنی را محدود نمیسازد
- شواهدی بر اینکه ولایت منهی عنه، ولایت مودت و محبت است نه ولایت حلف (هم پیمانی)
- یهود و نصارا در مقابل اسلام و مسلمین یک دست و هماهنگ میباشند
- منظور از ملحق شدن مسلمانی که یهود و نصارا را ولی بگیرد به یهود و نصارا
- آیه شریفه ناظر بر منافقین اصطلاحی نیست
- مراد از" فتح" در جمله" فَعَسَی اللَّهُ أَنْ یَأْتِیَ بِالْفَتْحِ" کدام فتح است؟
- گفتاری در معنای بیماری دل
- بیان آیات
- اشاره
- بیان ارتباط آیه:" مَنْ یَرْتَدَّ مِنْکُمْ ..." با آیات قبل
- در آیه شریفه (فَسَوْفَ یَأْتِی اللَّهُ بِقَوْمٍ ...) پیشگویی غیبی شده است
- نقطه افتراق مهم بین کلام الهی و کلام بشری
- مراد از" قوم" که خداوند وعده آمدن آنان را داده است، اشخاص نیستند
- کسانی که خدا دوستشان دارد مبرا از رذائل و متصف به فضائل هستند
- بحث روایتی
- روایاتی در مورد شان نزول آیات مربوط به دوست گرفتن یهود و نصارا
- بیان عدم ارتباط آیات شریفه با قصه عبادة بن صامت و عبد اللَّه بن ابی
- منظور از" قومی که میآیند و در برابر مؤمنین متواضع و در برابر کفار شدیدند" امام علی (علیه السلام) و اصحاب اویند
- روایات دیگری در مورد مراد از قومی که در آیه آمده است
- رد سخن مفسری که گفته است آیه شریفه عام است و اختصاصی به قومی خاص ندارد
- گفتار و بحثی آمیخته از قرآن و حدیث (در باره اهمیت مساله نهی از تولی کفار در خطاب الهی، و مضامین بلندی که در وصف قومی که در آیه آمده است وجود دارد)
- سوره المائدة (5): آیات 1 تا 3
- جلد 6
- مشخصات کتاب
- ادامه سوره مائده
- سوره المائدة (5): آیات 55 تا 56
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اثبات اینکه این دو آیه شریفه در باره امام علی (علیه السلام) نازل شده و متضمن تنصیص بر ولایت و خلافت آن حضرت میباشد
- مراد از" ولی" در آیه شریفه ناصر نیست بلکه ولایت به معنای محبت و دوستی است
- اشکالات بعضی مفسرین معاند بر دلالت آیات شریفه:" إِنَّما وَلِیُّکُمُ اللَّهُ..." بر ولایت امیر المؤمنین (علیه السلام) و رد آن اشکالات
- مواردی که جمع بر مفرد اطلاق شده است
- در صدر اسلام" زکات" در معنای لغوی (انفاق مال) به کار میرفته، نه در خصوص زکات واجب
- معانی و موارد استعمال کلمه" ولایت" و مشتقات آن
- چهار دسته آیات شریفه در باره: ولایت تکوینی خدا، ولایت تشریعی خدا، ولایت رسول اللَّه (صلی الله علیه و آله) و ولایت امام علی (علیه السلام)
- بحث روایتی (روایاتی در باره صدقه دادن امام علی (علیه السلام) انگشتری خود را در حال رکوع و نزول آیات گذشته در این شان)
- سوره المائدة (5): آیات 57 تا 66
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- علت نهی از محبت کفار
- اگر ایمان به خدا قابل استهزاء باشد، عدم ایمان به خدا و پرستش طاغوت بدتر و رسواتر است
- سرزنش علماء اهل کتاب به جهت گنهکاری اهل کتاب و سکوت آنان در مقابل آن معاصی
- وجوهی که در معنای سخن یهود که گفتند: (یَدُ اللَّهِ مَغْلُولَةٌ)، گفته شده است
- معنای جمله: (بَلْ یَداهُ مَبْسُوطَتانِ) و معانی" ید" در موارد اضافه به خدای سبحان
- معنای اینکه فرموده:" آنچه بر تو نازل شده- قرآن- بر طغیان و کفر یهود میافزاید"
- مراد از:" ما أُنْزِلَ إِلَیْهِمْ" در آیه:" وَ لَوْ أَنَّهُمْ أَقامُوا التَّوْراةَ وَ الْإِنْجِیلَ وَ ما أُنْزِلَ إِلَیْهِمْ..."
- مؤثر بودن اعمال بشر در نظام کون و طبیعت
- بحث روایتی (روایاتی در ذیل آیات گذشته در باره وظیفه علماء، دست خدا، امت مقتصده و...)
- سوره المائدة (5): آیه 67
- اشاره
- ترجمه آیه
- بیان آیه
- اشاره
- مراد از" ناس" در آیه شریفه، یهود نیست و موضوع ماموریت جدید امری بسیار مهم و خطیر میباشد
- خطری که رسول اللَّه (صلی الله علیه و آله) از آن نگران بوده خطر جانی نبوده بلکه پیامبر (صلی الله علیه و آله) از خطر اضمحلال دین بیمناک بوده است
- این احتمال که آیه در اوایل بعثت نازل شده و مراد از:" ما انزل" مجموع دین باشد مردود است
- این چه تکلیفی است که لازمه ابلاغ نکردن آن (به تنهایی) عدم ابلاغ اصل دین و مجموع آن میباشد؟
- این تکلیف تکلیفی بوده حائز کمال اهمیت و رسول اللَّه (صلی الله علیه و آله) در ابلاغ آن از ناحیه مسلمین اندیشناک بوده است نه از ناحیه کفار و مشرکین
- علت نگرانی رسول اللَّه (صلی الله علیه و آله) از ابلاغ آنچه بدان مامور شده است
- آن امر مهم و خطیری که پیامبر (صلی الله علیه و آله) مامور به ابلاغ آن شده است" ولایت" و جانشینی امیر المؤمنین (علیه السلام) است
- نکاتی که در آیه شریفه:" یا أَیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ ما أُنْزِلَ إِلَیْکَ مِنْ رَبِّکَ" میباشد
- جمله" وَ إِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَما بَلَّغْتَ رِسالَتَهُ" گر چه صورت تهدیدی دارد ولی در حقیقت مبین اهمیت موضوع است
- معنای عصمت در جمله:" وَ اللَّهُ یَعْصِمُکَ مِنَ النَّاسِ"
- مفهومی که کلمه" ناس" متضمن آنست و مراد از" ناس" در:" وَ اللَّهُ یَعْصِمُکَ مِنَ النَّاسِ"
- دو توضیح لازم در باره معنای جمله:" وَ اللَّهُ یَعْصِمُکَ مِنَ النَّاسِ" و جمله:" إِنَّ اللَّهَ لا یَهْدِی الْقَوْمَ الْکافِرِینَ"
- بحث روایتی
- (روایاتی در ذیل آیه شریفه:" یا أَیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ..."، شان نزول آن و ابلاغ ولایت علی (علیه السلام) در غدیر خم)
- روایتی در مورد نصب امیر المؤمنین (علیه السلام) به ولایت و قصه حارث بن نعمان که صاحب تفسیر المنار نقل کرده و سپس بر آن اشکالاتی ایراد نموده
- رد اشکالاتی که صاحب المنار بر روایت فوق الذکر ایراد نموده است
- نام جمعی از صحابه رسول اللَّه (صلی الله علیه و آله) که حدیث غدیر را نقل کردهاند
- روایاتی دیگر از طرق عامه که شان نزول آیه شریفه را داستانهایی مختلف نقل می کنند
- سوره المائدة (5): آیات 68 تا 86
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- نکتهای در باره اقامه دین که جمله:" لَسْتُمْ عَلی شَیْءٍ" در آیه شریفه:" قُلْ یا أَهْلَ الْکِتابِ لَسْتُمْ عَلی شَیْءٍ... متضمن آنست
- اسم و لقب هیچ اثری در سعادت آدمی ندارد و فقط ایمان به خدا و روز جزا و عمل صالح مایه سعادت است
- چون یهود برای خود برتری میپنداشتند کور و کر شدند (از دیدن حق و شنیدن پند عاجز گشتند)
- بطلان و نامعقول بودن سخن نصارا که گفتهاند:" إِنَّ اللَّهَ ثالِثُ ثَلاثَةٍ"
- چگونگی اعتقاد به تثلیث در میان عوام نصارا
- احتجاج بر نفی الوهیت مسیح (علیه السلام) و نیز نفی الوهیت مادر مسیح (بنا بر یک احتمال در معنای آیه)
- استدلال بر وجوب عبادت خدای سبحان و عبادت نکردن هر چه جز او
- نکاتی که در استدلال و احتجاج فوق در آیه شریفه وجود دارد
- نکته اینکه در جمله:" ما لا یَمْلِکُ لَکُمْ ضَرًّا وَ لا نَفْعاً" و جملات مشابه آن" ضر" قبل از" نفع" آورده شده است
- غلو اهل کتاب که از آن نهی شدهاند این بوده که انبیاء و احبار و راهبان خود را تا مقام ربوبیت بالا میبردهاند
- اعتقاد به پدری و پسری از اقوام بت پرستی به مسیحیت راه یافته است
- علت اینکه نصارا نزدیک ترین ملتها به مسلمین از جهت دوستی معرفی شدهاند
- وجود علماء و پارسایان بسیار در میان نصارا و استکبار نورزیدن آنها علت انس بیشتر آنان با مسلمین بوده است
- بحث روایتی
- گفتاری در معنای توحید از نظر قرآن
- بحث روایتی (شرح و تفسیر سخنانی از امیر المؤمنین (علیه السلام) در باره توحید خدای سبحان، نفی وحدت عددی و نفی حد از ذات اقدس الهی و...)
- بحثی تاریخی (در باره اعتقاد به وحدت عددی خداوند و رد آن در سخنان امام علی (علیه السلام))
- سوره المائدة (5): آیات 87 تا 89
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- معنای کلمه:" حل" و مشتقات آن
- الزام و التزام به ترک آنچه خدا حلال کرده تعدی از حدود الهی و تجاوز به سلطنت تشریعی او است
- وجوهی که در باره مراد از اعتداء در جمله:" وَ لا تَعْتَدُوا إِنَّ اللَّهَ لا یُحِبُّ الْمُعْتَدِینَ" گفته شده است
- سوگندهای لغو سوگندهایی است که عقد و التزام نداشته باشد
- بیان کفاره حنث (شکستن) قسم
- بحث روایتی
- سوره المائدة (5): آیات 90 تا 93
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- ده خصوصیت در این آیات که تشدید و تاکید حرمت شراب را میرسانند
- معنای" مسیر" و" انصاب" و" ازلام" و نقل یک قول که میگوید:" ازلام" نوعی تفال و استخاره است و آیه، دلیل بر تحریم و بطلان تفال و استخاره میباشد و رد این قول
- استخاره و تفال به این صورت که اگر خوب بود با طیب خاطر و اگر بد بود با توکل به خدا اقدام شود بلا مانع است
- معنای رجس و شیطانی بودن شراب و دیگر اعمالی که در آیه شریفه ذکر شده است
- اشاره به اینکه شیطان بر فکر آدمی در بعضی موارد سلطه دارد و مراد از مجسم شدن شیطان، مجسم شدن برای فکر بشر است
- چگونه شیطان با شراب و قمار بین آدمیان دشمنی و کینه ایجاد کرده، آنان را از ذکر خدا و نماز وجوه مختلفی که در بیان مراد آیه:" لَیْسَ عَلَی الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ جُناحٌ فِیما طَعِمُوا" گفته شده است
- وجه بدون اشکال در معنای آیه شریفه
- وجوه متعددی که در توجیه تکرار" تقوا" در آیه شریفه گفته شده است
- بحث روایتی
- سوره المائدة (5): آیات 94 تا 99
- سوره المائدة (5): آیه 100
- سوره المائدة (5): آیات 101 تا 102
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- نهی از پرستش در باره اموری که خدای تعالی دریچه علم به آنها را با اسباب عادی بسته است به جهت خطری است که معلوم شدن آن امور دربر دارد
- جوابهایی که در مورد ابهام و اشکال در آیه:" لا تَسْئَلُوا عَنْ أَشْیاءَ..." داده شده است
- مراد از" اشیاء" که در آیه شریفه سؤال از آنها ممنوع شده، جزئیات مربوط به احکام دین است
- بحث روایتی (روایاتی در ذیل آیه:" لا تَسْئَلُوا عَنْ أَشْیاءَ..." و مذمت سؤال کردن بسیار و بیجا)
- سوره المائدة (5): آیات 103 تا 104
- سوره المائدة (5): آیه 105
- اشاره
- ترجمه آیه
- بیان آیه
- اشاره
- معنای" هدایت" و" ضلالت" و اشاره به اینکه همه راهها به خدا منتهی میشود
- مؤمنین مسئول گمراهی اهل ضلالت نیستند. از ضلالت آنها نهراسند و تحت تاثیر قرار نگیرند
- آیه شریفه:" عَلَیْکُمْ أَنْفُسَکُمْ..." هیچ منافاتی با آیات مربوط به امر به معروف و نهی از منکر ندارد
- طریق انسان به سوی خداوند همان نفس انسان است که به منتهای مسیر میرسد (وَ أَنَّ إِلی رَبِّکَ الْمُنْتَهی
- این طریق، طریقی است اضطراری که مؤمن و کافر در آن گام مینهند (إِنَّکَ کادِحٌ إِلی رَبِّکَ...)
- التفات و توجه به این مسیر، تاثیر بارزی در عمل انسان دارد و عمل صالح منبع استکمال نفس و سعادت آنست
- اختلاف مردم در مقام" تذکر" و درک این حقیقت که در طریق و مسیر" الی اللَّه" هستند
- احتمالات دیگری که در معنای آیه شریفه:" یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا عَلَیْکُمْ أَنْفُسَکُمْ..." میرود.
- بحث روایتی
- اشاره
- بیان علت کلام معصوم (علیه السلام) که در روایت آمده: معرفت و سیر انفسی افضل از معرفت و سیر آفاقی است
- وجه اشتراک و وجه افتراق معرفت نفسی و معرفت آفاقی
- علم حاصل از سیر نفسی، علم حضوری است و علم حاصل از سیر آفاقی، علم حصولی است و علم حضوری سودمندتر میباشد
- روایاتی در باره معرفت نفس، و خدا شناسی از راه خود شناسی
- چند روایت در مورد راه صحیح کسب معرفت حقیقی به خدای تعالی (معرفت خدا به خدا)
- روایاتی در ذیل آیه شریفه:" عَلَیْکُمْ أَنْفُسَکُمْ..." و بیان اینکه مفاد آن با ادله امر به معروف سازگار است
- بحث علمی (شامل چند اشاره تاریخی و چند بحث علمی مربوط به نفس در چند فصل)
- اشاره
- 1- توجیه عامیانه" نفس" در زمانهای گذشته و بیان اینکه انسان با کمی دقت، به عدم سنخیت بین نفس و بدن مادی حکم میکند
- 2- برخی حوادث و حالات، آدمی را از خارج نفس بریده، او را متوجه نفس خود کرده آثار نفسانی را آشکار میرساند
- 3- با ترک لذائذ جسمانی و تن به ریاضت دادن، بطور موقت یا مستمر، قدرت شگرف نفس بارز میشود
- 4- اشتغال به معرفت نفس و تحصیل آثار عجیب آن از قدیم ترین اعصار جزء کارهای ارزشمند بوده است
- 5- تعالیم و دستورات ادیان و مسلکهای مختلف برای تزکیه و تهذیب نفس با ریاضت کشیدن و زهد ورزیدن
- 6- پاسخ به یک شبهه و بیان رابطه بین اعمال و عبادات و ریاضتها و مجاهدات با نفس انسانی
- 7- پاسخ به این توهم که دین همان عرفان است و بیان اینکه معرفت نفس، طریق است نه هدف مستقل
- فرضیات و توجیهات غلطی که بر اثر غفلت از این حقیقت که نفس مغایرت جوهری با امور مادی دارد، در باره نفس گفته شده است
- اقسام و اصناف کسانی که به معرفت نفس پرداختهاند
- سوره المائدة (5): آیات 106 تا 109
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات توضیح آیات شریفه راجع به گواه گرفتن هنگام وصیت و حکم شهود غیر مسلمان بر وصیت
- اشاره
- وجه صحیح در معنای جمله:" مِنَ الَّذِینَ اسْتَحَقَّ عَلَیْهِمُ الْأَوْلَیانِ" در آیه شریفه
- مراد از" لا عِلْمَ لَنا" که در جواب پیامبران (علیه السلام) به خدا آمده است نفی مطلق علم نیست
- حقیقت علم جز در نزد خدای سبحان یافت نمیشود و ما که مخلوقیم و محدود، به حقیقت علم راه نداریم
- چند شاهد برای اینکه برای غیر خدای سبحان علم اثبات شده، و مراد از" لا عِلْمَ لَنا" نفی مطلق علم نیست
- گفتاری در معنای شهادت
- گفتاری پیرامون معنای عدالت
- گفتاری پیرامون یمین (سوگند)
- اشاره
- اعتماد به سوگند مدعی، به خدا، در شرع اسلام، ناشی از اعتماد به ایمان افراد در مجتمع اسلامی است
- در جوامع مادی امروز، نه تنها سوگند، بلکه هیچ قانون و ضابطه دیگری کوچکترین اثری ندارد
- با اعراض مردم از دین، احکام دینی منفسخ نمیشوند
- پاسخ به این توهم که سوگند به غیر اسم خدا و نیز خدا را به حق پیامبر (صلی الله علیه و آله) و اولیایش قسم دادن شرک است
- بحث روایتی
- سوره المائدة (5):آیات 110 تا 111
- سوره المائدة (5): آیات 112 تا 115
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- رد سخن بعضی که گفتهاند مائده نازل نشد، و بیان عدم انطباق داستان مائده قرآن با داستان نان و ماهی در انجیل یوحنا
- ذکر انواع معجزات انبیاء (علیه السلام) و خصوصیت معجزه مائده، و بیان وجه تهدید شدید حواریون در:" فَمَنْ یَکْفُرْ بَعْدُ مِنْکُمْ..."
- وجوه مختلفی که در توجیه سخن حواریون که گفتند:" هَلْ یَسْتَطِیعُ رَبُّکَ أَنْ یُنَزِّلَ عَلَیْنا مائِدَةً مِنَ السَّماءِ" ذکر شده است
- اشکالاتی که بر یکی از آن توجیهات که گفته مراد از" یستطیع"" یطیع" است وارد میباشد
- دلائل و معاذیری که حواریون برای در خواست نزول مائده ذکر کردهاند
- نکات و دقائقی که در دعای عیسی (علیه السلام) برای نزول مائده وجود دارد و حکایت میکند از ادب عبودیت او در برابر خداوند سبحان
- از وعده صریح خداوند به انزال مائده (إِنِّی مُنَزِّلُها عَلَیْکُمْ) استفاده میشود که مائده نازل شده است
- بحث روایتی (روایاتی راجع به مائده سماوی و بررسی روایات دال بر مسخ خائنین در قضیه مائده)
- سوره المائدة (5): آیات 116 تا 120
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- مورد استعمال عبارت" مِنْ دُونِ اللَّهِ" در قرآن، و بیان اینکه خدا قابل انکار نیست هر چند در تشخیص اسماء و صفات او اشتباه شود و به ظاهر انکار گردد.
- اعتقاد به الوهیت مریم، مادر عیسی (علیه السلام) در میان مسیحیان و نقل گفتار صاحب تفسیر" المنار" در این باره
- نکاتی که در جواب عیسی (علیه السلام) به خدای تعالی در مقام تبرئه خود از شرک وزیدن نصارا نهفته است، و حاکی از نهایت ادب بندگی او میباشد.
- فقط علم خدای سبحان معتبر است و علم و جهل جز او را بها و اعتباری نیست
- حقیقت شهادت را فقط خدا دارا است و اوست که بر هر چیز شهادت عامه و مطلقه دارد" وَ أَنْتَ عَلی کُلِّ شَیْءٍ شَهِیدٌ"
- نکاتی چند در عبارت:" إِنْ تُعَذِّبْهُمْ فَإِنَّهُمْ عِبادُکَ وَ إِنْ تَغْفِرْ لَهُمْ فَإِنَّکَ أَنْتَ الْعَزِیزُ الْحَکِیمُ"
- صدق صادقین (در قول و در عمل) در آخرت بر ایشان سودمند خواهد بود
- فرق رضایت از عمل با رضایت از عامل و اشاره به معنای رضایت پروردگار از بنده و آثار این رضایت
- بحث روایتی (روایاتی در ذیل آیات شریفه:" أَ أَنْتَ قُلْتَ لِلنَّاسِ...")
- گفتاری پیرامون معنای ادب معنای ادب و بیان اختلاف مفهوم آن با اختلاف مقاصد در جوامع مختلف
- اشاره
- اخلاق وصف روح، و ادب وصف عمل است و ادب، ناشی از اخلاق میباشد و ادب الهی انبیاء هیات زیبای اعمال دینی ایشان است
- اسلام سر تا پای زندگی را دارای ادب نموده است و آن عبارت است از انجام دادن اعمال بر هیات توحید
- اثر عمل در پرورش خود و دیگران، و بیان اینکه مربی باید بدانچه به دیگران میآموزد ایمان داشته، عملش مطابق علمش باشد
- مراد از هدایت انبیاء (علیه السلام) توحید ایشان است و امر به اقتداء به هدایت آنان (فبهدیهم اقتده) امر به پیروی آنان است در عمل
- تادیب الهی انبیاء (علیه السلام) از طریق وحی تسدیدی و تادیبی است که جدای از وحی نبوت و تشریع بوده است
- ادب الهی انبیاء (علیه السلام) هم شامل ادب نسبت به خداوند میشود و هم شامل ادب نسبت به مردم (ادب فردی و ادب اجتماعی)
- عدم تکلف و استفاده از طیبات و رزق حلال از آداب انبیاء (علیه السلام) بوده است
- ادب آدم و حوا در دعای خود:" رَبَّنا ظَلَمْنا أَنْفُسَنا..." پس از آنکه نهی ارشادی از خوردن درخت را مخالفت کردند
- ادب نوح (علیه السلام) در گفتگویش با خدای تعالی در داستان دعوت فرزندش
- ادب ابراهیم (علیه السلام) در احتجاج با قوم خود و در دعا و درخواستهایش از خداوند
- ادب اسماعیل (علیه السلام) نسبت به خداوند تعالی
- ادب یعقوب (علیه السلام) در کلامش که گفت:ِنَّما أَشْکُوا بَثِّی وَ حُزْنِی إِلَی اللَّهِ..."
- ادب در دعای یوسف صدیق (علیه السلام) به هنگامی که همسر عزیز مصر او را تهدید کرد و در کلام او پس از دیدار پدر
- ادب موسی (علیه السلام) در دعاهایش و بیان اینکه اعتراف آن جناب (رَبِّ إِنِّی ظَلَمْتُ نَفْسِی) اعتراف به گناه نیست
- فرق بین دعا و نفرین و بیان آدابی که موسی (علیه السلام) در نفرین خود به فرعون و فرعونیان رعایت نموده است
- ادب در دعا و ثنای حضرت شعیب، داوود و سلیمان (علیه السلام)
- ادب در دعای یونس (علیه السلام) در شکم ماهی
- دعای ایوب و زکریا (علیه السلام)
- وجوه لطیفی از ادب عبودیت عیسی (علیه السلام) در مقام دعا برای نزول مائده و در مقام تبرئه خود از شرک ورزیدن نصارا
- دعائی که ادب بندگی پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) و مؤمنین به آن حضرت را نشان میدهد
- یکی از آداب انبیاء (علیه السلام) ادبی بود که در گفتگوی با قوم خود از طرف پروردگار خود آن را رعایت میکردند
- مقایسه طرز گفتار و رفتار طواغیت همچون فرعون و نمرود، با رفتار و گفتار انبیاء (علیه السلام)
- ادب دیگر انبیاء (علیه السلام)، ادبی است که در معاشرت و گفتگو با مردم و در برابر مکذبین و معاندین مراعات مینمودند
- خود را از مردم شمردن و متناسب با میزان عقل مردم سخن گفتن، از آداب انبیاء (علیه السلام) است
- در باطل و در حقی که آمیخته با باطل است ادب نیست و انبیاء در دعوت به حق صراحت داشتهاند هر چند با ادبهای دروغین سازگار نباشد
- نفی امتیازهای مادی و طبقاتی و بزرگداشت اهل علم و تقوا، از جمله آداب انبیاء (علیه السلام) است
- بحث روایتی دیگر
- روایاتی چند در باره پارهای از سنن و آداب آن حضرت در معاشرت
- گفتاری پیرامون بندگی و بندهداری
- اشاره
- اعتبار عبودیت برای خدای سبحان
- سلطنت حقیقی و مالکیت واقعی پروردگار منشا وجوب انقیاد موجودات در برابر اراده او است
- برده گیری و اسباب آن
- سیر تاریخی برده گیری
- لغو دو سبب از اسباب بردگی (سلطه و قلدری- ولایت پدر و شوهر) در اسلام
- برده گیری اسرای جنگی در جنگ مسلمین با کفار، در اسلام پذیرفته شده است
- راه برده گیری در اسلام
- رفتار و سیره اسلام در باره غلامان و کنیزان و عنایت به آزاد گشتن بردگان
- سیر برده گیری در تاریخ
- اندیشه الغای بردگی تا چه اندازه صحیح بوده است
- لازمه زندگی اجتماعی، محدودیت آزادیهای فردی است
- میزان محدودیت آزادی در اجتماع؟ و بیان صحت نظر و روش اسلام در باره برده گیری و انطباق آن با عقل و فطرت
- سر انجام داستان الغاء بردگی، ادامه برده گیری در اشکال مختلف و با شدت بیشتر، در قرن بیستم و توسط مدعیان آزادی و حقوق بشر بوده است!
- بررسی این سخن که منشا اندیشه الغاء بردگی، تساوی حقوق افراد بشر بوده است
- چرا اسلام برای بردگان تملک و دارا شدن مال را تشریع نکرده و چرا بردگی را موقت، و محدود به اسلام ننموده است؟
- گفتاری چند در پیرامون عفو و مجازات
- اشاره
- لزوم وجود سنخیت بین عمل و کیفر و پاداش
- کیفر دادن در مقابل جرائم نشان دهنده یک نوع بردگی است
- عفو و بخشش، حد مشروعیت آن و اسبابی که برای مغفرت در قرآن آمده است: (توبه و شفاعت)
- مراتب عفو که مترتب است بر مراتب گناه
- انواع امر و نهی: جزائی- اخلاقی
- میزان حسن و قبح عمل برای افراد و طبقات مختلف به میزان تعقل و افق اندیشه آنان بستگی دارد
- نوعی دیگر از احکام و قوانین، مخصوص افق حب و بغض میباشد که مربوط به انبیاء و اولیاء (علیه السلام) است
- غفلت بعضی مفسرین از قرائن لفظی و مقامی متصل و منفصل، و اکتفاء به فهم عامیانه آنان را به تاویل و حتی جسارت به ساحت مقدس خداوند و انبیاء (علیه السلام) مبتلا ساخته است
- خرافات و مجعولات اهل کتاب بخصوص یهود، از طریق عالم نمایان مسلمان در بین مسلمین نشر یافته است
- اقسام گناه و اقسام عفو
- آیا بدون گناه مؤاخذه و مغفرت معقول است؟
- اعتبار عقل در ثواب و عقاب، و حکم افراد غیر عاقل و مستضعفین از نظر ثواب و عقاب در دنیا و آخرت
- سه گونه عفو و مغفرت خداوند و اشاره به اینکه صفت عفو و مغفرت در خداوند مثل صفت رحمت و هدایت او به امور تکوینی و تشریعی تعلق میگیرد
- در بیان قرآن، رابطه میان عمل و جزا رابطه حقیقی است نه آن گونه که اهل اجتماع قائلند اعتباری و قرار دادی
- ثواب و عقاب در حقیقت بر حالاتی که دلها از راه عمل کسب میکنند مترتب میشود
- سوره المائدة (5): آیات 55 تا 56
- جلد 7
- مشخصات کتاب
- (6)سوره انعام، مکی است و 165 آیه دارد
- سوره الأنعام (6): آیات 1 تا 3
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- بیان اینکه سوره انعام مکی و دارای سیاق واحد میباشد، و نقل اقوالی در مورد اینکه بعضی آیات این سوره مدنی است
- ثنای خدای تعالی در سه آیه اول سوره انعام متضمن اشاره به معارفی است که ماده اساسی شریعت میباشند
- جهت و سبب جمع آوردن" ظلمات" و مفرد آوردن" نور" در جمله:" وَ جَعَلَ الظُّلُماتِ وَ النُّورَ"
- معنای" اجل" و مراد از" اجل مسمی"
- وجوهی که در بیان مراد از دو قسم اجل در آیه:" ثُمَّ قَضی أَجَلًا وَ أَجَلٌ مُسَمًّی عِنْدَهُ" ذکر شده است
- بحث روایتی
- سوره الأنعام (6): آیات 4 تا 11
- سوره الأنعام (6): آیات 12 تا 18
- سوره الأنعام (6): آیات 19 تا 20
- سوره الأنعام (6): آیات 21 تا 32
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- توضیح اینکه افترا زننده بر خدای عز و جل و تکذیب کننده آیات او از هر ظالمی ظالمتر است
- قول به جواز شفاعت پیغمبر (صلی الله علیه و آله) و ائمه معصومین (علیه السلام) و اولیاء اللَّه شرک نیست
- معنای" فلاح"
- توضیح اینکه: ظالمان" فلاح" نمییابند و به آرزوها و اهداف خود نمیرسند (إِنَّهُ لا یُفْلِحُ الظَّالِمُونَ)
- بیان اینکه مشرکین در قیامت آلهه دروغین خود را نمییابند
- از آنجا که دروغگویی عادت و ملکه کفار شده، در قیامت نیز که روز بروز حقائق و کشف سرائر است دروغ میگویند
- مواجه شدن با آتش و هول روز قیامت کفار را به تمنای رجوع به دنیا وادار میکند نه ظهور حق
- وجوه نهگانهای که در باره آنچه که کفار در دنیا مخفی داشته و در آخرت آشکار میشود، گفته شده است
- دروغ گفتن کفار، در آرزوی رجوع به دنیا و عدم تکذیب آیات خدا
- بحث روایتی
- سوره الأنعام (6): آیات 33 تا 36
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات .
- اشاره
- معنای جمله:" فَإِنَّهُمْ لا یُکَذِّبُونَکَ وَ لکِنَّ الظَّالِمِینَ بِآیاتِ اللَّهِ یَجْحَدُونَ"
- مراد از:" کلمة اللَّه"،" قول اللَّه" و" وعد اللَّه" در عرف قرآن مجید
- دعوت به حق و قبول آن باید در مجرای اختیار جریان یابد گو اینکه خداوند بر هدایت اجباری و اضطراری مردم قادر است
- چرا مشیت خدای تعالی بر هدایت همگانی انسانها با حفظ اختیار آنها، تعلق نگرفته است؟
- توصیف مؤمنین به وصف حیات و شنوایی و توصیف مشرکین و معرضین به وصف مردگی، کری و کوری
- بحث روایتی
- سوره الأنعام (6): آیات 37 تا 55
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- گفتاری پیرامون اجتماعات حیوانی
- اشاره
- وجه اشتراکی که بین انسان و حیوانات دیگر وجود دارد و موجب تشابه انسان و حیوانات دیگر در مساله" حشر" و باز گشت به خدا میباشد، داشتن شعور است
- پاسخ به چند سؤال در مورد حشر حیوانات غیر انسانی و حشر امثال آسمانها و زمین و آفتاب و ماه و ...
- تامل و دقت در" مختار" بودن بود و حالات نفسانیهای که به وسیله آن افعال اختیاری خود را انجام میدهد
- اختلاف فاحشی که در مبادی" اختیار" و اسباب آن در انسان وجود دارد
- میتوان گفت حیوانات هم تا اندازهای مختار هستند و احتمالا به تکالیفی مناسب با افق فهم و اختیارشان مکلف هستند
- چند احتمال در معنای" کتاب" در" ما فَرَّطْنا فِی الْکِتابِ مِنْ شَیْءٍ"
- سخنان نادرستی که در معنای آیه مربوط به" امت بودن" و" محشور شدن" حیوانات غیر انسانی گفته شده است
- بیان آیات
- اشاره
- نکتهای که در توصیف مشرکین به گنگی و کوری و کری، گاه به وصل و گاه به فصل، وجود دارد
- در شدائد و سختیها، روی آوردن به خدا از فطریات بشر است
- بیان اینکه دعا در مورد امر حتمی الوقوع و نیز دعا با یاس از اجابت، دعا نیست، و دعای کافران از اینگونه است
- ابتلاء امم قبل از امت اسلام به" باساء" و" ضراء"، تا شاید در برابر خدا سر فرود آورند
- تا زمانی که شدت باسا و ضراء باعث انقطاع از اسباب ظاهری نشود فطرت توحیدی انسان مشرک بروز نمیکند
- احتجاج علیه مشرکین به عجز شرکای ادعایی و بتهایشان از هر دخل و تصرفی در عالم
- مشرکین، همان ستمکارانند و جز به خاطر ظلمشان عذاب نمیشوند
- مراد از:" خَزائِنُ اللَّهِ"
- مراد از اینکه فرمود:" من علم غیب ندارم" اینست که از ناحیه خودم مستقلا علم به غیب ندارم
- جمله:" وَ لا أَقُولُ لَکُمْ إِنِّی مَلَکٌ" تعبیر دیگری است از:" إِنَّما أَنَا بَشَرٌ مِثْلُکُمْ"
- فرق بین پیامبر (صلی الله علیه و آله) و دیگر مردمان، مانند فرق بینا و نابینا است
- وجه اینکه در جمله:" لَیْسَ لَهُمْ مِنْ دُونِهِ وَلِیٌّ وَ لا شَفِیعٌ" شفاعت، بدون استثناء، نفی شده است.
- معنای جمله:" وَ أَنْذِرْ بِهِ الَّذِینَ یَخافُونَ أَنْ یُحْشَرُوا" با توجه به اینکه مشرکین مورد خطاب در سوره انعام، معتقد به حشر نبودهاند
- بر حذر داشتن رسول خدا (صلی الله علیه و آله) از راندن مؤمنین فقیر، که خواست امتیاز طلبهای ثروتمند بود
- نظر راغب اصفهانی در مورد معنای" وجه" در:" وجه اللَّه"،" وجه ربک" و امثال آن
- مراد از" وجه اللَّه" ذات خدا نیست، بلکه هر چیزی که به خدا انتساب دارد و نیز آنچه که بنده از خدای خود انتظار دارد، وجه خدا میباشد.
- معنای جمله:" ما عَلَیْکَ مِنْ حِسابِهِمْ مِنْ شَیْءٍ وَ ما مِنْ حِسابِکَ عَلَیْهِمْ مِنْ شَیْءٍ"
- کرامت و عزت، با شکر که همانا توحید است همراه میباشد و تفاوتهای مادی، امتحان است
- چند نکته در باره توبه که از آیه:" وَ إِذا جاءَکَ الَّذِینَ یُؤْمِنُونَ ..." استفاده میشود
- بحث روایتی
- اشاره
- چند روایت در باره" قدریه" و توضیحی در مورد حدیث معروف:" قدریه مجوس این امت است"
- چند روایت در مورد سنت" املاء" و" استدراج" و مهلت دادن خداوند به کفار در دنیا
- روایاتی پیرامون در خواست اشراف و اغنیاء از پیامبر (صلی الله علیه و آله) که فقرا را از خود دور کند، و نهی خداوند از این عمل
- توضیحی در باره روش تطبیق، در تفسیر آیات قرآن و روایات شان نزول، و اشاره به اینکه این روایات، قابل اعتماد نیستند
- سوره الأنعام (6): آیات 56 تا 73
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- گفتاری در معنای حکم و اینکه حکم تنها از آن خدا است
- گفتاری در معنای حقیقت فعل و حکم خداوند متعال
- اشاره
- افراط و تفریط دو گروه از مسلمین در مساله حسن و قبح و رابطه آن با تشریع
- شرایع و احکام الهی، معلل به جهات حسن و مزایای مصالح است ولی نه آن چنان که افعال و احکام بشری چنین است
- عقول بشری از درک تمام حقائق عاجز است
- جهات حسن و مصلحت نسبت به احکام و افعال ما حاکمیت دارند ولی خداوند محکوم به این جهات نیست
- بیان آیات
- اشاره
- معنای خزائن غیب و مراد از" مَفاتِحُ الْغَیْبِ"
- مراد از" کِتابٍ مُبِینٍ"
- فرق" کِتابٍ مُبِینٍ" با" مفاتح غیب"
- عمومیت علم خداوند و نامتناهی بودن آن (یَعْلَمُ ما فِی الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ ...)
- حقیقت انسان که از آن به" من" تعبیر میشود، همان روح انسانی است و بس
- جهت و هدف از گماشتن ملائکه" حفظه" برای آدمی تا زمان مرگ
- ریشه فطری توجه انسان به خدا و وعده شکر و طاعت دادن او به هنگام گرفتاریهای شدید
- تهدید امت به نزول عذاب از ناحیه خدای تعالی
- وجوهی که در معنای" عذاب از فوق" در آیه شریفه گفته شده است
- پیشگویی تفرقه امت و درگیریهای بین آنها پس از رسول خدا (صلی الله علیه و آله)
- مراد از قوم رسول خدا که برای نخستین بار نفاق ورزیده، مخالفت و اعتراض کردند و راه مخالفت را برای سایرین باز کردند
- پیغمبر (صلی الله علیه و آله) معصوم از فراموشی است و خطاب" ینسینک" در حقیقت خطاب به امت است
- آمیزش با گناهکاران و حضور در مجلس معصیت، خطر وقوع در معصیت را برای انسان افزایش میدهد
- استدلال فاسد و عجیب برخی، به بعضی آیات برای اثبات این ادعا که پیغمبران قبل از بعثت کافر بودهاند
- معنای اینکه هدایت خدا هدایت است (إِنَّ هُدَی اللَّهِ هُوَ الْهُدی)
- وجه و جهت اثبات ملک و سلطنت برای خدای تعالی در روز قیامت
- بحث روایتی
- سوره الأنعام (6): آیات 74 تا 83
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- بررسی کیفیت مخصوص رفتار و محاجه ابراهیم (علیه السلام) در این آیات، که به رفتار فطری یک انسان اولیه فرضی که برای نخستین بار به مظاهر مادی عالم برخورد میکند، شباهت دارد
- هر چه اشتغال و سرگرمی به امور مادی بیشتر باشد، توجه به مبدأ و معاد کمتر میشود
- ضمیر مذکر آوردن برای" شمس" در کلام ابراهیم (علیه السلام):" هذا رَبِّی هذا أَکْبَرُ" شاهد بر اینست که آن حضرت همچون انسانی فرضی که خبر از هیچ چیز ندارد سخن گفته است
- اختلاف مفسرین در معنای کلمه" آزر" و اینکه آزر چه نسبتی با ابراهیم علیه السلام داشته است
- استغفار و دعای ابراهیم (علیه السلام) برای آزر، دعای صوری بوده و در دنیا واقع شده، نه در آخرت برای شفاعت
- آزر، پدر صلبی و حقیقی ابراهیم علیه السلام نبوده است
- توهم عجیب و غریب بعضی از مفسرین در مورد داستانهایی که در قرآن کریم نقل شده است
- کلام الهی، کلام حق و فصل است و هزل و خلاف واقع در آن راه ندارد
- بتها (اصنام) چه بودهاند؟
- مالکیت حقیقی خدای سبحان، مانند مالکیت انسان است نسبت به قوا و افعالش
- " ملکوت" همان وجود اشیاء است به لحاظ انتسابشان به خدا و رؤیت ملکوت به معنای دیدن خدا است با دیدن اشیاء و موجودات
- ستارهای که مردم میپرستیدند و ابراهیم (علیه السلام) به آن اشاره فرمود و گفت:" هذا رَبِّی" ستاره" زهره" بوده است
- مراد از" رب" در کلام ابراهیم (علیه السلام) (هذا رَبِّی)، خداوند آفریدگار هستی نیست
- اینکه ابراهیم (علیه السلام) نخست ستاره و ماه و خورشید را" رب" دانست، از باب محاجه به زبان خصم بوده است
- ربوبیت ملازم با محبوبیت است و" لا أُحِبُّ الْآفِلِینَ" یعنی من چیز متغیر را رب خود نمیدانم
- وجه آوردن ضمیر مذکر برای" شمس" که مؤنث است در کلام ابراهیم (علیه السلام):" هذا رَبِّی هذا أَکْبَرُ"
- اقوال مختلفی که در توجیه تذکیر ضمیر در جمله مزبور گفته شده است
- سخن غریب و نادرست یکی از مفسرین که مدعی است ابراهیم (علیه السلام) به زبان عربی سخن میگفته است
- جمله:" لا أُحِبُّ الْآفِلِینَ" حجتی است یقینی و برهانی بر مبنای محبت و عدم محبت، نه حجتی عوامانه و غیر برهانی
- وجه اینکه ابراهیم (علیه السلام) افول را در احتجاج آورد نه طلوع را. و بیان اینکه مشرکین معتقد به اینکه اجرام سه گانه دارای مقام ایجاد و تدبیرند، نبودهاند
- اشکالاتی که بر اقوالی که در توجیه" لا أُحِبُّ الْآفِلِینَ" بر مبنای اینکه افول مبنای برهان است وارد شده است
- وجه جامعی که فخر رازی برای توجیه آیه بر همان مبنا ذکر کرده است و اشکال آن وجه
- نکتهای در مورد ترتیب احتجاجات ابراهیم (علیه السلام) علیه بت پرستان و ستاره پرستان
- هدایت، همیشه از ناحیه خدا است و ضلالت از ناحیه انسان- هیچ چیز غروب کننده و از کف رونده، شایسته محبت و تعلق خاطر نیست
- معنای" فطر" و" فطرت" و" حنیف"
- توجیه وجه به سوی خدا به معنای عبادت او است
- اسلام، دین مطابق با فطرت انسانی و نوع وجودی آدمی است
- بخش دوم احتجاجات ابراهیم (علیه السلام) که محاجه آن حضرت است با مشرکین بعد از اعلام بیزاری از بتها
- اقوال متعدد مفسرین در توضیح و توجیه جملات ابراهیم (علیه السلام) در محاجه با مشرکین
- وجه اینکه ابراهیم (علیه السلام) عدم وجود اذن و دلیل از ناحیه خداوند را به عنوان دلیل بر بطلان بت پرستی آورده است
- " امن" و" اهتدا" از خواص و آثار ایمان است، اگر با ظلم پوشیده نشود
- " ظلم" دارای مفهوم وسیعی است ولی تمام اقسام آن به ایمان ضرر نمیرساند
- گناه و ظلم اختیاری دارای مصادیق و مراتبی است که شخص مؤمن مناسب با درجه تقوا و معرفت و ایمانش از مصادیق و مراتب بیشتری از گناه دوری میکند
- ایمان به خدا فقط مشروط به دوری از شرک و گناهان کبیره نیست
- سخن بعضی از مفسرین در تفسیر آیه:" الَّذِینَ آمَنُوا وَ لَمْ یَلْبِسُوا إِیمانَهُمْ بِظُلْمٍ ..." و اشکال وارد بر آن ...
- بحث روایتی
- اشاره
- روایاتی در مورد تولد و نشو و نمای ابراهیم (علیه السلام) در خفا، و اینکه" آزر" پدر یا عموی ابراهیم (علیه السلام) بوده است
- چند روایت در باره ارائه ملکوت به ابراهیم (علیه السلام)
- روایاتی در خصوص جمله" هذا رَبِّی" که ابراهیم (علیه السلام) بر زبان آورد
- روایاتی در ذیل جمله:" وَ لَمْ یَلْبِسُوا إِیمانَهُمْ بِظُلْمٍ"
- سخن بعضی که در توجیه یک روایت گفتهاند: امت ابراهیم فقط مکلف به ایمان بودند و به فروع و احکام مکلف نبودند و بیان فساد این ادعا
- فروع و احکامی که توسط ابراهیم (علیه السلام) تشریع شدهاند
- سبب وجود قوانین" حمورابی" در تورات فعلی
- گفتاری در باره شخصیت ابراهیم خلیل (علیه السلام) و سرگذشت او (در چند فصل)
- اشاره
- 1-داستان ابراهیم از نظر قرآن:
- 2- منزلت ابراهیم در نزد خداوند و موقف بندگیاش - و مواهب خدا به او
- 3- آثار پر برکتی که ابراهیم (علیه السلام) از خود در جامعه بشری به یادگار گذاشت:
- 4- تورات فعلی در باره ابراهیم (علیه السلام) چه میگوید؟:
- 5- تناقضات تورات بهترین دلیل بر دستخوردگی آن است:
- اشاره
- وجود نظیر نسبتهای ناروای تورات فعلی به ابراهیم (علیه السلام)، در بعض روایات اهل سنت
- عدم صحت نسبت دروغ گفتن، به ابراهیم (علیه السلام) که در روایات عامه آمده است
- روایتی جامع از طریق ائمه اهل بیت (علیهم السلام) در باره قضایای ابراهیم (علیه السلام)
- ذبیح ابراهیم (علیه السلام)، اسماعیل (علیه السلام) بوده است نه اسحاق (علیه السلام)
- کلام نادرست طبری در تاریخ خود که اسحاق (علیه السلام) را ذبیح دانسته
- 6- تورات بر خلاف قرآن کریم:
- اشاره
- اشکال بعضی از مستشرقین به قرآن در مورد عدم نقل خصوصیات ابراهیم و اسماعیل (علیه السلام) و داستان بنای کعبه و ... در سور مکیه و پاسخ بدان اشکال
- اشکال دیگر به آیات مربوط به احتجاجات ابراهیم (علیه السلام) و در آتش انداختن آن حضرت
- گفتاری بیرونی و مسعودی در باره عقائد ستاره پرستان، بت پرستان و صابئین
- سوره الأنعام (6): آیات 84 تا 90
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره به استمرار و عدم انقطاع عقیده به توحید در قرون گذشته، با عنایت و هدایت الهی
- قرآن کریم دختر زادگان را هم اولاد و ذریه حقیقی میداند
- ملاک تفضیل و برتری انبیاء (علیه السلام) بر دیگر مردم، داشتن هدایت فطری و بهرهمندی از هدایت خاص و بی واسطه الهی است
- کوششی که صاحب المنار برای توجیه ترتیب اسماء انبیاء (علیه السلام) در سه آیه شریفه، نموده است
- اشکالاتی که بر کلام صاحب المنار وارد است
- دعوت همه انبیاء (علیه السلام) و تمام شرایع، در حقیقت یکی است اگر چه در سعه و ضیق و اجمال و تفصیل مختلف باشند
- در هدایت الهی ضلالت راه ندارد و بقاء آن مشروط به شکر، که عبارتست از عمل به لوازم توحید و عبودیت میباشد
- معانی" حکم" و بیان مراد از دادن کتاب و حکم و نبوت به پیامبران علیهم السلام
- کتاب در اصطلاح قرآن به چه معناست؟
- اقسام سه گانه اطلاق" کتاب" در قرآن مجید
- گفتاری در معنای حکم از نظر قرآن
- بیان آیات
- اشاره
- بررسی اقوال مختلفی که در باره اینکه قومی که موکل بر حفظ دین خدا هستند چه کسانی میباشند گفته شده است
- به نظر ما مراد از این قوم انبیاء و معصومین و اتقیاء و صلحایند که همواره پاسدار دین حق میباشند
- شریعت اسلام ناسخ شرایع قبل است و امر خداوند در" فَبِهُداهُمُ اقْتَدِهْ" به معنای امر به تبعیت از شرایع گذشته نیست
- بحث روایتی
- چند روایت در باره" یسع" یکی از انبیای بنی اسرائیل
- روایاتی در مورد اینکه دختر زادگان هم از ذریه انسان بشمار میروند
- مساله قرابت و ترتب آثار نسب در مورد زنان، و دختر زادگان مسالهای حقوقی و اجتماعی است که در اسلام شناخته شده است
- استناد ائمه اهل بیت علیهم السلام به آیاتی از قرآن مجید برای اثبات اینکه دختر زاده اولاد بشمار میرود
- روایاتی در ذیل:" ... فَقَدْ وَکَّلْنا بِها قَوْماً لَیْسُوا بِها بِکافِرِینَ"
- سوره الأنعام (6): آیات 91 تا 105
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- موارد استعمال کلمه" قدر" و معنای جمله:" وَ ما قَدَرُوا اللَّهَ حَقَّ قَدْرِهِ"
- وجود کتب آسمانی و وجود معارف و احکام الهی در بین مردم، دو شاهد بر لزوم هدایت مردم از جانب خدا است
- بیان اینکه در آیه:" قُلْ مَنْ أَنْزَلَ الْکِتابَ ..." که در آن به نزول تورات بر موسی احتجاج شده، رسول خدا (صلی الله علیه و آله) مامور به سؤال از یهود شده نه از مشرکین
- اشکالاتی که بر بیان فوق وارد نموده و گفتهاند مسئول در آیه شریفه مشرکین هستند نه یهود، و جواب آن اشکالات
- آنچه از معارف الهی و ارزشهای معنوی که در گوشه و کنار جهان وجود دارد، میراث انبیاء (علیه السلام) و از آثار وحی است
- داشتن برکت و خیر کثیر و هدایت انسان به سعادت، نشانه نزول قرآن از سوی خدا است
- گفتاری پیرامون معنای برکت از نظر قرآن
- بیان آیات
- اشاره
- مراد از افتراء زدن به دروغ بر خدا در:" مَنْ أَظْلَمُ مِمَّنِ افْتَری عَلَی اللَّهِ کَذِباً"
- سخنی مرگ ظالمان (مرتکبین افتراء بر خدا، ادعای نبوت به دروغ و استهزاء به آیات خدا)
- پس از مرگ، آدمی به بطلان پندارهای پیشین و پوچی دلبستگی به اسباب و مستقل دانستن آنها در تاثیر، آگاه میشود
- مراد از انشاء و پدید آوردن بنی آدم از" نفس واحدة" و تقسیم آنان به" مستقر" و" مستودع"
- وصف" بَدِیعُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ" متضمن حجت بر استحاله فرزند داشتن خدا است
- دقائق و لطائفی که از جمله:" لا تُدْرِکُهُ الْأَبْصارُ وَ هُوَ یُدْرِکُ الْأَبْصارَ" استفاده میشود
- گفتاری در عمومیت خلقت و گسترش دامنه آن
- اشاره
- در قرآن کریم افعال انسان به خود او نسبت داده شده و قانون" علیت" مسلم دانسته شده است
- از نظر قرآن ذوات تمامی اشیاء مخلوق خدا است ولی اعمال و رفتار آنان منسوب به" تقدیر و هدایت" میباشد
- دو اشکال بی اساس بر عمومیت خلقت: عدم صحت انتساب افعال قبیح به خدا و اینکه عمومیت خلقت مستلزم جبر است
- خلقت و حسن، متلازمند و هر چیزی ذاتا و به لحاظ اینکه آفریده خدا است، نیکو است
- حسن و قبح، از امور اعتباریه میباشند و قابل خلق و ایجاد نیستند
- پاسخ به اشکالی دیگر و بیان اینکه انحصار خلقت و علیت ایجاد در خدا، مستلزم نفی قانون علیت نیست
- جواب این شبهه که علیت خدا در بقاء اشیاء مستلزم توارد و اجتماع دو علت مستقل در معلول واحد است
- قول به اینکه موجودات در حدوث محتاج به خدا و در بقاء بی نیاز از خدایند با برهان فاعلی و برهان غایی اثبات بر صانع، منافات دارد
- بیان آیات
- بحث روایتی
- سوره الأنعام (6): آیات 106 تا 113
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- در نظام عالم تشریع نیز سنت علیت و معلولیت حاکم است و هدایت نصیب کسی میشود که در صدد تحصیل آن باشد
- مراد از اینکه پیامبر (صلی الله علیه و آله) حفیظ و وکیل بر مردم نیست
- نهی از هر کلام زشتی نسبت به مقدسات دینی
- اقسام لذایذ اقسام لذائذی که عمل و متعلقات عمل انسان را زینت داده او را به عمل وا میدارد
- وجه اینکه لذات موافق با هوای نفس و گناهان بدون واسطه به خدا نسبت داده نمیشود
- اقوال متعددی که در باره مراد از زینت دادن اعمال در" کَذلِکَ زَیَّنَّا لِکُلِّ أُمَّةٍ عَمَلَهُمْ" گفته شده است
- بیان آیات
- بحث روایتی
- سوره الأنعام (6): آیات 114 تا 121
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- معنای" کلمة" و موارد استعمال آن در قرآن
- مراد از تمامیت کلمه به صدق و عدل در:" تَمَّتْ کَلِمَةُ رَبِّکَ ..." کمال یافتن شرایع- با تشریع شریعت اسلام است
- در اموری از قبیل معارف الهی و شرایع، نباید به حدس و تخمین بسنده کرد و جز به علم و یقین تکیه نباید کرد
- مراد از گناه ظاهری و گناه باطنی در:" ذَرُوا ظاهِرَ الْإِثْمِ وَ باطِنَهُ" و اقوال مفسرین در این باره
- خطاب به مؤمنین که اگر در خوردن مردار، از مشرکین پیروی کنند در زمره آنان قرار خواهند گرفت
- بحث روایتی (روایاتی در ذیل جمله" وَ تَمَّتْ کَلِمَةُ رَبِّکَ ... ..." و تذکیه حیوانات و)
- سوره الأنعام (6): آیات 122 تا 127
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- تشبیه ایمان، به حیات و نور، و کفر، به مرگ و تاریکی
- بیان اینکه حقیقتا مؤمن در حیاتی جز زندگی سایر انسانها بسر میبرد و از اراده و شعوری فوق اراده و شعور دیگران برخوردار است
- مکر بزرگان و اعیان هر قریه در برابر دعوت انبیاء و استهزائشان به رسالت پیغمبر (صلی الله علیه و آله)
- معنای" شرح صدر" و بیان اینکه خداوند برای هدایت بنده سینه او را شرح و توسعه میدهد
- دو اشتباه در مورد انتساب هدایت و ضلالت انسان به خدای تعالی
- گفتاری در معنای هدایت الهی
- بحث روایتی (در ذیل آیات مربوط به حیات و نور شخص مؤمن و شرح صدر ...)
- سوره الأنعام (6): آیات 128 تا 135
- سوره الأنعام (6): آیات 136 تا 150
- سوره الأنعام (6): آیات 151 تا 157
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- بیان آیات مربوط به تحریم محروماتی که به شریعت معینی از شرایع اختصاص ندارد
- عقوق والدین، بعد از شرک به خدا، در شمار بزرگترین، یا بزرگترین گناهان است
- نهی از کشتن فرزندان از ترس فقر و گرسنگی
- نهی از نزدیک شدن به فواحش و قتل بنا حق نفس محترمه
- دستور و سفارش در مورد مال یتیم، وفا و عدالت در میزان وکیل و پرهیز از سخن ناحق حتی بخاطر نزدیکان
- مراد از عهد خدا که به وفا به آن امر شده، دستورات الهی است
- وجه اختلاف تعابیر در آخر سه آیه شریفه:" لَعَلَّکُمْ تَعْقِلُونَ"،" لَعَلَّکُمْ تَذَکَّرُونَ"
- تقوای دینی با تفرقه و اختلاف نمیسازد، ولی راههای غیر راه خدا مختلف و متعددند و پیروانشان متشتت میباشند
- توجیه ناصحیح صاحب تفسیر روح المعانی در مورد اختلاف تعابیر در آخر سه آیه شریفه
- وجوهی که در باره ارتباط آیه شریفه:" ثُمَّ آتَیْنا مُوسَی الْکِتابَ ..." با آیات دیگر ذکر شده است
- اقوالی که در معنای جمله:" تَماماً عَلَی الَّذِی أَحْسَنَ" گفته شده است
- بحث روایتی (چند روایت در ذیل آیه: قُلْ تَعالَوْا أَتْلُ ... و در باره صراط مستقیم)
- سوره الأنعام (6): آیات 158 تا 160
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- مراد از آمدن خدا و آمدن بعض آیات خدا در آیه شریفه:" هَلْ یَنْظُرُونَ ..."
- ایمان و عمل در موقع روبرو شدن با عذاب الهی یا هنگام مرگ، سودی ندارد
- امت اسلام هم مانند سایر امم روزی دچار عذاب گشته و مشمول قضای به قسط و حکم فصل خداوند میشود
- بیزاری رسول خدا (صلی الله علیه و آله) از مشرکین و کفار و بدعت گزاران و مذهب تراشان امت خود
- بحث روایتی (در باره آیات الهی قبل از قیامت، تفرقه در دین و پاداش مضاعف حسنات)
- سوره الأنعام (6): آیات 161 تا 165
- سوره الأنعام (6): آیات 1 تا 3
- جلد 8
- مشخصات کتاب
- (7)سوره اعراف در مکه نازل شده و 206 آیه دار
- سوره الأعراف (7): آیات 1 تا 9
- اشاره
- ترجمه آیا
- بیان آیا
- اشاره
- اشاره به عهدی که خدا از آدمیان گرفته، و سایر معارفی که در سوره اعراف آورده شده است
- مکلف بودن مشرکین به توحید خدای تعالی و مسئول بودن آنان نسبت به ایمان و عمل صالح
- مراد از" وزن" و" میزان" اعمال
- اشاره به اینکه ممکن است هر یک از اعمال، و احدی برای سنجش داشته باشد و بیان معنای جمله:" وَ الْوَزْنُ یَوْمَئِذٍ الْحَقُّ"
- اقوالی که در مورد معنای جمله:" وَ الْوَزْنُ یَوْمَئِذٍ الْحَقُّ" گفته شده است
- موارد از" موازین" و معنای" ثقل موازین" در جمله:" فَمَنْ ثَقُلَتْ مَوازِینُهُ"
- معنای وزن اعمال در روز قیامت، تطبیق اعمال است بر حق و برای هر کدام از اعمال انسان میزانی است
- بحث روایتی (روایاتی در مورد مکی بودن سوره اعراف، وزن و میزان اعمال و ثقل و خفت اعمال و ...)
- سوره الأعراف (7): آیات 10 تا 25
- اشاره
- ترجمه آیا
- بیان آیا
- اشاره
- معنای تمکین انسان در زمین در جمله:" وَ لَقَدْ مَکَّنَّاکُمْ فِی الْأَرْضِ"
- سجده ملائکه برای جمیع بنی آدم و برای عالم بشریت بوده است
- بیان اینکه خلقت آدم در حقیقت، خلقت جمیع بشر بوده است و اشاره به اقوال دیگری که در توجیه نسبت دادن خلقت آدم به همگان گفته شده است
- ابلیس با ملائکه بوده و فرقی با آنان نداشته و او و همه فرشتگان در مقامی قرار داشتند که آن مقام مامور به سجده شده است
- بیان اینکه مراد از امتثال و تمرد در امر ملائکه به سجود برای آدم و تمرد ابلیس، امور تکوینی است
- باز گشت تمامی معاصی به تکبر است و ابلیس با استدلال به برتری خود بر آدم و مستقل دیدن خود، نافرمانی کرد
- ملاک برتری در تکوینیات بستگی دارد به بیشتر بودن عنایت الهی و استدلال ابلیس به برتری آتش غلط بوده است
- وجوب امتثال امر الهی از جهت اینست که امر، امر او است و دائر مدار مصالح و جهات خیر نیست
- توضیح در مورد اینکه امر ملائکه به سجده امری تکوینی بوده است
- کبریا خاص خدای سبحان است و تکبر از او پسندیده است و از غیر او که از خود جز فقر چیزی ندارند مذموم است
- مقصود از پیش رو، پشت سر، سمت راست و چپ، که شیطان گفته است از این چهار سو به سراغ بندگان خدا میرود
- مراد از" مخلصین" و" شاکرین" که شیطان نمیتواند ایشان را بفریبد و اشاره به طریقه گمراه کردن شیطان
- مراد از جمله" إِلَّا أَنْ تَکُونا مَلَکَیْنِ" در خطاب به آدم و حوا
- گفتاری در باره شیطان و عمل ا
- اشاره
- اشاره به اهمال و قصور مفسرین در بحث از شیطان و شناختن او
- چند مطلب که باید در بحث از مساله شیطان و حقائق دینی و تکوینی مربوط به آن بیان شود
- 1- وجود نفسی اشیاء خیر است
- 2- ارتباط اجزای عالم خلقت به نحو تساوی و تماثل نیست بلکه حکمت و نظام عالم مقتضی وجود مراتب مختلف است
- 3- بهشتی که آدم قبل از هبوط در آن بوده بهشت جاودان نبوده بلکه بهشت برزخی بوده که غرائز بشری در آنجا ظاهر و هویدا میشده
- اشاره
- قلمرو اغوا و اضلال شیطان، ادراک انسانی و ابزار کار او عواطف و احساسات بشری است
- تصرفات ابلیس در ادراک انسان تصرف طولی است نه عرضی و با استقلال انسان در کارهایش منافاتی ندارد
- ولایت شیطان بر آدمیان در ظلم و گناه و ولایت ملائکه بر آدمیان در اطاعت و عبادت
- بعضی از لشکریان ابلیس از جنس بشرند
- خلاصه بحث در باره شیطان و وسوسه اندازی او
- بحث عقلی و قرآنی (مناظرهای که شارح اناجیل نقل کرده و در تورات ذکر شده که بین ابلیس و ملائکه واقع شده است)
- اشاره
- در آفریدن خلایق و مخصوصا کفاری که نتیجه خلقتشان خلود در آتش است چه حکمتی است؟
- با اینکه تکلیف بندگان برای خدای تعالی نفع و ضرری ندارد چرا خدا بندگان را مکلف ساخته است؟
- چرا خداوند انسان را بدون اینکه مکلف نماید کامل نساخت و چرا او را کامل نیافرید؟
- تکلیف ابلیس و ملائکه به سجده بر آدم برای چه بود و لعن و عقاب ابلیس بعد از نافرمانی چرا؟
- بیان و توضیح جمله:" لا یُسْئَلُ عَمَّا یَفْعَلُ وَ هُمْ یُسْئَلُونَ" از نظر فلسفه و برهان و وحی
- اشاره به ابحاث ممتد متکلمان اشاعره و معتزله در باره افعال خدا و توضیح مسئول نبودن خداوند و بیان یک حقیقت که روشن کننده مطلب است
- تقسیم علوم و مدرکات انسان به: علوم کاشف از خارج و علوم اعتباری و ذهنی
- تمام علوم و احکام، بر فعل خدای تعالی اعتماد دارد زیرا به عالم خارج که عالم صنع و فعل خدا است باز میگردند
- عقل نظری را حاکم بر خدا کردن (عقیده معتزله) خدا را محدود و معلول دانستن است، همانطور که بی اعتبار دانستن عقل در تشخیص افعال خدا (عقیده اشاعره) به بی اعتباری حکم عقل به وجود صانع منتهی میشود
- جریان احکام عقل عملی در افعال خدای تعالی
- با اینکه عقل ما به کنه ذات و صفات خدا نمیتواند احاطه یابد، عقل نظری در تشخیصهای خود در باره معارف مربوط به خدا مصیب است
- افعال خداوند معلل به اغراض است. عقل میتواند در احکام تشریعی در پی جستجوی مصالح و مفاسد بر آید
- آیاتی که جریان عقل نظری و عقل عملی را در ناحیه پروردگار تایید میکند
- بحث روایتی (روایاتی در مورد شیطان و تمرد او از سجده بر آدم و وساوس و تصرفات او ...)
- سوره الأعراف (7): آیات 26 تا 36
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- خطابات" یا بَنِی آدَمَ" تعمیم خطابات به خود آدم است
- اشاره به اینکه جمیع موجودات و آثار و اعمال طبیعی و اختیاری آنها منتهی به ذات پروردگارند
- مراد از" لباس تقوی" و بهتر بودن لباس تقوی از لباس ظاهر
- بیان ولایت شیطان بر غیر مؤمنین و اشاره به اینکه بیرون آوردن لباس آدم و حوا در بهشت تمثیلی است از در آوردن لباس تقوی از اندام همه آدمیان توسط شیطان
- آنچه در مورد مراد از" فاحشه" در:" إِذا فَعَلُوا فاحِشَةً قالُوا ..." گفته شده است
- معنای" قسط"
- وجوهی که در معنای جمله:" أَقِیمُوا وُجُوهَکُمْ عِنْدَ کُلِّ مَسْجِدٍ" گفته شده است
- معنای جمله:" کَما بَدَأَکُمْ تَعُودُونَ"
- وجوه دیگری که در معنای جمله فوق محتمل است
- اگر انسان به جایی برسد که باطل را حق بپندارد، امیدی به رستگاری و هدایت یافتن او نیست
- اختلاف مفسرین در بیان ارتباط جمله:" کَما بَدَأَکُمْ تَعُودُونَ ..." با آیات قبل از آن
- معنای اخراج زینت و طیبات رزق (در ذیل آیه: قُلْ مَنْ حَرَّمَ زِینَةَ اللَّهِ ...)
- چرا خداوند به ضروریات زندگی از قبیل لباس پوشیدن و خود را آراستن امر نموده است؟
- بیان آیات
- بحث روایتی روایاتی در مورد شان نزول آیه:" قَدْ أَنْزَلْنا عَلَیْکُمْ لِباساً ..." و" خُذُوا زِینَتَکُمْ عِنْدَ کُلِّ مَسْجِدٍ"
- اشاره
- چند روایت در باره:" لِباسُ التَّقْوی" در آیه شریفه
- روایتی که میگوید فاحشهای که میگفتند خدا به آن امر کرده است، ادعای لزوم اطاعت از زمامداران جائر است
- چند روایت در مورد دروغ بستن به خدای تعالی
- روایاتی در ذیل جمله:" وَ أَقِیمُوا وُجُوهَکُمْ عِنْدَ کُلِّ مَسْجِدٍ"
- روایاتی در ذیل جمله:" خُذُوا زِینَتَکُمْ ..." و" قُلْ مَنْ حَرَّمَ زِینَةَ اللَّهِ ..." پیرامون استفاده از نعمتهای الهی
- روایتی در معنای:" اسراف" و" اقتار" چند روایت در بیان مراد از فواحش ظاهر و باطن
- بحثی آزاد پیرامون چند روای
- بررسی آیات و روایاتی که ذاتی بودن سعادت و شقاوت را میرسانند و بیان اینکه قضای الهی در آغاز خلقت در باره سعادت و شقاوت انسانها مشروط به عمل اختیاری آنان است
- بررسی روایاتی که به خلقت انسانها از طینتهای مختلف دلالت دارند و بیان مراد آن روایات
- سعادت و شقاوت آدمی، به نحو اقتضاء نه علیت، ارتباط مستقیمی با آب و گل (مواد اصلی) او دارد
- وجه دقیقتری در بیان روایات گذشته
- بررسی روایاتی که میگویند خلقت انسان منتهی به آب گوار و آب تلخ و شور است
- بررسی روایاتی که به انتقال حسنات اشقیاء به نامه اعمال سعداء و انتقال سیئات سعداء به نامه عمل اشقیاء دلالت دارند
- توضیح اینکه جمیع حسنات از هر کس سر بزند، در حقیقت عمل کسانی است که محسن و سعیدند و جمیع سیئات نیز از هر کس صادر شود عمل کسانی است که ذاتا بد کار و شقی هستند
- وجه استشهاد در روایت به آیه:" لا یُسْئَلُ عَمَّا یَفْعَلُ وَ هُمْ یُسْئَلُونَ" برای اینکه نقل حسنات سعداء به اشقیا و به عکس، ظلم و خلاف عدل نیست
- اختصاص حسنات به ذوات طیبه و اختصاص سیئات به ذوات خبیثه از جهت روابط تکوینی و خارجی است و معنای آن استغناء از خدای سبحان در ابراز اثر نیست
- سوره الأعراف (7): آیات 37 تا 53
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- مراد از افتراء بر خدا به کذب در آیه" فَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّنِ افْتَری ..." شرک ورزیدن به خدا و انکار توحید است
- مشاجره و گفتگوی دوزخیان با یکدیگر
- جمله:" لا نُکَلِّفُ نَفْساً إِلَّا وُسْعَها" مفید رفع نگرانی از عدم قدرت بر انجام دادن جمیع اعمال صالح است
- معنای" غل" و اشاره به اینکه غل از بزرگترین ناملایمات است
- توضیحی در مورد تعبیر به اینکه مؤمنین بهشت را به ارث میبرند
- وجه اختلاف تعبیر در" وَعَدَنا رَبُّنا" و" وَعَدَ رَبُّکُمْ" در آیه شریفه
- اشاره به نفوذ حکم و امر انسان در قیامت
- معنای" اعراف" و مراد از آن در آیه شریفه
- رجال اعراف از طایفه جن یا ملک نیستند
- مراد از رجال اعراف، مستضعفین نیستند
- اصحاب اعراف از جنس بشر هستند و خصوصیاتی که برای آنان ذکر شده با جمله:" وَ الْأَمْرُ یَوْمَئِذٍ لِلَّهِ" منافات ندارد
- اشاره به اقوال متعددی که در باره معنای اعراف و مراد از اصحاب اعراف گفته شده است
- روایتی که آلوسی در باره مراد از رجال اعراف نقل کرده و صاحب المنار آن را بی اعتبار دانسته است
- سخن ما با صاحب المنار که با مقایسه مسائل قیامت با نظام جاری در دنیا روایت مذکور را مردود دانسته است
- اعراف در قرآن به چه معنا است
- بحث روایتی (در ذیل آیات شریفه گذشته است)
- اشاره
- روایتی از پیغمبر اکرم (صلی الله علیه و آله) در باره کیفیت مرگ مؤمن و کافر
- روایاتی در این باره که مراد از" مؤذن" در" فَأَذَّنَ مُؤَذِّنٌ بَیْنَهُمْ ..." علی علیه السلام میباشد
- مؤذن بودن علی علیه السلام و اعلام حکم خداوند توسط او در آخرت از فضائل آن حضرت به حساب میآید
- روایاتی در باره اصحاب اعراف
- اشکال وارد بر روایاتی که اصحاب اعراف را به کسانی که دارای حسنات و سیئات مساوی هستند تفسیر میکنند
- چند روایت در مورد اینکه ائمه اهل بیت علیهم السلام اصحاب اعراف هستند
- سوره الأعراف (7): آیات 54 تا 58
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- گفتاری پیرامون معنای عرش
- بحث روایتی
- اشاره
- روش تفسیری صحابه و تابعین، سکوت در مورد معارف قرآنی از قبیل مساله عرش و کرسی بوده است و فقط مولی علی و دیگر ائمه معصومین علیهم السلام متعرض این حقائق شدهاند
- جواب امام علی (علیه السلام) به سؤالات جاثلیق در مورد عرش و ... و توضیح برخی فقرات آن
- روایتی دیگر از امام صادق (علیه السلام) در باره معنای عرش و کرسی و شرح آن روایت
- دو روایت در جواب سؤال در باره فاصله زمین و عرش
- چند روایت در مورد حاملین عرش
- سوره الأعراف (7): آیات 59 تا 64
- سوره الأعراف (7): آیات 65 تا 72
- سوره الأعراف (7): آیات 73 تا 79
- سوره الأعراف (7): آیات 80 تا 84
- سوره الأعراف (7): آیات 85 تا 93
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- بیان آیات شریفه مربوط به رسالت شعیب (علیه السلام)
- تعالیم شعیب (علیه السلام) به قوم خود
- اشاره به اینکه ازدیاد نسل از نعمتهای الهی و از پایههای تکامل بشر است
- امر به شکیبایی در برابر کفر کافران، تعلیم دیگر شعیب علیه السلام بوده است
- اشتباه یک مفسر که جمله:" إِنْ عُدْنا فِی مِلَّتِکُمْ" را دلیل بر مشرک بودن شعیب (علیه السلام) قبل از نبوتش گرفته است
- سوره الأعراف (7): آیات 94 تا 102
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- سنن الهی در مورد امتهایی که به سویشان پیامبر میفرستاد
- آثار خارجی گناهان و بیان اینکه ایمان و تقوی معیار و مدار نزول نعمت، و بی ایمانی و گناه منشا نقمت برای آدمیان است
- جواب به کسانی که اعتقاد به تاثیر بد کاریها در پیدایش بلایا و مصائب را معلول جهل و عقب افتادگی علمی پنداشتهاند و بیان اینکه انسان نمیتواند بر نظام کون و نوامیس طبیعت مسلط شود
- سنت ابتلاء به سختیها (باساء و ضراء) و سنت عطاء نعمت، دو سنت الهی برای آزمایش امتها است.
- مکر خدا به عنوان مجازات صحیح و مکر ابتدایی از خداوند ممتنع است
- چند وجه از وجوهی که در معنای آیه:" أَ وَ لَمْ یَهْدِ لِلَّذِینَ یَرِثُونَ الْأَرْضَ ..." گفته شده است
- تفسیر و شرح آیه شریفه:" تِلْکَ الْقُری نَقُصُّ عَلَیْکَ ..."
- اقوال متعدد دیگری که در تفسیر آیه فوق گفته شده است
- بحث روایتی (روایتی در ذیل جمله:" وَ ما وَجَدْنا لِأَکْثَرِهِمْ مِنْ عَهْدٍ)
- سوره الأعراف (7): آیات 103 تا 126
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- بیان آیات مربوط به بعثت موسی علیه السلام به سوی فرعون مصر
- کلمه" فرعون" لقب پادشاهان مصر بوده
- گفتگوی موسی (علیه السلام) با فرعون
- تبدیل عصای موسی (علیه السلام) به اژدها و بیضاء گشتن دست آن حضرت
- احضار ساحران، عکس العمل فرعون و فرعونیان در برابر موسی علیه السلام
- معارضه ساحران با موسی (علیه السلام) و تسلیم شدنشان در برابر آن حضرت
- فرعون بعد از ایمان آوردن ساحران آنان را به توطئه و تبانی قبلی با موسی (علیه السلام) متهم و آنان را تهدید میکند
- پاسخ سحره به تهدیدات فرعون: إِنَّا إِلی رَبِّنا مُنْقَلِبُونَ ...
- بحث روایتی (روایات عجیبه در مورد داستان موسی و فرعون و بیان ضعف آنها)
- سوره الأعراف (7): آیات 127 تا 137
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- فرعون، هم مدعی خدایی بوده و هم خدایانی را میپرستیده است
- سخن فخر رازی در باره معتقدات فرعون و اشکالی که بر آن وارد است
- تحریک و تشویق موسی (علیه السلام) بنی اسرائیل را به قیام علیه فرعون و استعانت از خدا و صبر در برابر شدائد مبارزه
- شکوه بنی اسرائیل نزد موسی (علیه السلام) و جواب موسی (علیه السلام) به ایشان
- مبتلا نمودن خداوند فرعونیان را به قحطی و تفال بد آنان در باره موسی (علیه السلام)
- نزول عذابهای متعدد بر قوم فرعون، به تفصیل و در زمانهای مناسب
- عهد شکنی قوم فرعون بعد از بر داشته شدن عذاب از آنان
- بحث روایتی (در باره مبتلا گشتن فرعونیان به عذابهای متعدد و عهد شکنی ایشان)
- سوره الأعراف (7): آیات 138 تا 154
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- اشاره به اینکه بنی اسرائیل مردمی مادی و حسگرا و تحت تاثیر مرام بت پرستی قبطیان بودهاند
- برهانی کوتاه و لطیف در بیان مصنوع نبودن خدای تعالی
- مواعده خداوند با موسی (علیه السلام)
- مراد از خطاب موسی (علیه السلام) به هارون:" وَ أَصْلِحْ وَ لا تَتَّبِعْ سَبِیلَ الْمُفْسِدِینَ"
- مراد از رؤیت در درخواست موسی (علیه السلام):" رَبِّ أَرِنِی أَنْظُرْ إِلَیْکَ" و در آیات مشابه دیگر، علم ضروری است
- حقیقت علم ضروری که از آن به رؤیت تعبیر میشود
- در مواردی که تعبیر" رؤیت خدا" آمده است خصوصیاتی ذکر شده که مراد از رؤیت را میرساند
- علم ضروری مخصوص به خدای تعالی، حقیقتی است که قرآن پرده از آن برداشته است
- نفی رؤیت خدا" لن ترانی" مربوط به دنیا است و معنای نفی رؤیت نفی طاقت و قدرت بر آن است
- مراد از تکلم خدا با موسی (علیه السلام) و چگونگی آن
- مقصود از جمله:" سَأُرِیکُمْ دارَ الْفاسِقِینَ" در آیه شریفه و وجوهی که در معنای آن گفته شده است
- وجه تقیید تکبر و امثال آن به" بِغَیْرِ الْحَقِّ"
- حبط عمل و بی اجر بودن آن، خود یک نحو کیفر است و عقاب بر معصیت مشروط به عمل منافی اطاعت نیست
- اشاره به ماجرای گوساله پرستیدن بنی اسرائیل
- معنای جمله:" وَ لَمَّا سُقِطَ فِی أَیْدِیهِمْ ..." در آیه شریفه
- معنای جمله:" أَ عَجِلْتُمْ أَمْرَ رَبِّکُمْ"
- رفتار تند موسی (علیه السلام) با هارون (علیه السلام) بعد از باز گشتن به سوی بنی اسرائیل و مواجه شدن با گوساله پرستی آنان
- توضیح در مورد رفتار موسی (علیه السلام) با برادر و وجوهی که در این باره گفته شده و اشاره به اینکه اشتباه در اموری که به حکم الهی مربوط نیست از امور زندگی، با عصمت منافات ندارد
- چرا با اینکه موسی (علیه السلام) قبل از باز گشت از میقات از گوساله پرستی بنی اسرائیل خبر داشته غضبناک نشد؟
- بحث روایتی
- اشاره
- دو روایت در مورد تقاضای موسی (علیه السلام) رؤیت خداوند را
- گفتگوها و مشاجرات علماء و اهل بحث اشاعره و معتزله در باره در خواست رؤیت توسط موسی (علیه السلام)
- بیان ضعف روایتی که میگوید موسی (علیه السلام) از زبان قومش تقاضای رؤیت کرد
- تجلی خدای تعالی فی حد نفسه امر ممکنی است ولی کسی و چیزی تاب تحمل آن را ندارد
- روایاتی دیگر در مورد تقاضای رؤیت، تجلی برای جبل، ضعقه موسی، دک جبل و ...
- بحث روایتی دیگر (پارهای از روایات از ائمه علیهم السلام در معنای رؤیت قلب)
- اشاره
- اصطلاح" ظل" و" ظلال" در لسان اهل بیت علیهم السلام
- همانطور که مقصود از رؤیت، دیدن به چشم نیست، مقصود ایمان قلبی از راه استدلال هم نیست
- چند روایت در باره حجاب بین خدا و خلق
- روایتی از امام صادق (علیه السلام) در باره معرفت به خدا
- توضیح اینکه خداوند به ذات خود شناخته میشود و انحصار معرفت به خدا در فکر و استدلال، خود جهل به خدا و شرک خفی به او است
- در علم به هر چیزی نخست علم به آفریدگار آن حاصل میشود و محال است که خدای تعالی شناخته نشود
- توضیح فقرات دیگری از روایت که معرفت با واسطه به خدا را شرک دانسته است
- سوره الأعراف (7): آیات 155 تا 160
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- انتخاب هفتاد نفر از بنی اسرائیل و حضور آنان در میقات و نزول رجفه، جزئی از داستان میقات و نزول تورات است
- سخن صاحب المنار مبنی بر اینکه داستان هفتاد نفر غیر داستان میقات موسی (علیه السلام) است
- اشکال بر کلام صاحب المنار و اشاره به روش قرآن در نقل داستانها و اشاره به اینکه عذاب در برابر خود عمل نیست، بلکه در مقابل لازمه عمل و قول است
- بیان اینکه رحمت خدا عام و عذاب او خاص است
- اشاره به دو قسم رحمت برای خدای تعالی: رحمت عام و رحمت خاص
- آیه:" فَسَأَکْتُبُها لِلَّذِینَ یَتَّقُونَ ..." استجابت و تقیید دعای موسی (علیه السلام) را میرساند
- معنای" اصر" در" وَ یَضَعُ عَنْهُمْ إِصْرَهُمْ"
- امر به معروف، نهی از منکر، تحلیل حلائل، تحریم خبائث، و بر داشتن تکالیف شاقه، از مختصات اسلام است
- کامل و جامع بودن اسلام، خود دلیلی است مستقل بر حقانیت آن
- وجوهی که در معنای جمله:" انزل معه" و علت تعدیه کلمه:" انزل" با" مع" گفته شده است
- عمومیت و شمول رسالت پیغمبر اکرم اسلام (صلی الله علیه و آله) و استدلال برای رفع استیحاش یهود و مردم غیر عرب از بعثت آن حضرت
- مراد از" هدایت" و" امت" در:" وَ مِنْ قَوْمِ مُوسی أُمَّةٌ یَهْدُونَ بِالْحَقِّ"
- معنای" اسباط" و اشاره به آیات و معجزاتی که از موسی (علیه السلام) در سوره اعراف آمده است
- بحث روایتی روایتی در باره علت اینکه انتخاب امام به مردم واگذار نشده است
- اشاره
- چند روایت در مورد داستان هفتاد نفر بر گزیدگان موسی (علیه السلام) برای حضور در میقات
- بیان ضعف آن روایات
- روایاتی در باره رحمت واسعه خدای تعالی
- اهمیت و ارزش بیشتر ایمان کسانی که پیامبر (صلی الله علیه و آله) را ندیده به آن حضرت ایمان آوردهاند
- منشعب شدن بنی اسرائیل به هفتاد و چند فرقه و ناجیه بودن یکی از آن فرق
- اشاره به روایات و داستانهای خرافی و مجعولی که در باره فرقه ناجیه یهود ساخته و پرداخته شده است
- سوره الأعراف (7): آیات 161 تا 171
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- بیان آیات شریفه، که قسمت دیگری از داستانهای بنی اسرائیل و نافرمانیهایشان را نقل میکند
- جواب دستهای از امت موسی (علیه السلام) که نهی از منکر میکردند به دسته دیگری که سکوت پیشه کرده بودند
- سکوت در برابر فسق و فساد و عدم قطع رابطه با ستمگران، شرکت در فسق و ظلم و موجب اشتراک با ظالمین در عذاب میباشد
- معنای: إِنَّ رَبَّکَ لَسَرِیعُ الْعِقابِ"
- امیدواری به خدا، بدون اضطراب و بیم از گناه و گفتن اینکه خدا ما را میآمرزد (سَیُغْفَرُ لَنا) امید صادق نیست
- توضیحی در باره رابطه دین و فطرت بشر و اصلاح شؤون زندگی بشر
- دین، بشر را جز به اصلاح اعمال و شؤونش دعوت نمیکند
- بحث روایتی
- سوره الأعراف (7): آیات 172 تا 174
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- معنای اخذ ذریه بنی آدم از ظهور آنان و گواه گرفتن (اشهاد) آنان بر خودشان
- اعتراف بنی نوع بشر به ربوبیت خدای سبحان در عالم ذر ناشی از فقر ذاتی انسان به خدا است
- چند وجه در مورد سؤال و جواب در:" أَ لَسْتُ بِرَبِّکُمْ قالُوا بَلی"
- اتمام صحبت خدای تعالی بر بندگان با گواه گرفتن آحاد افراد بشر بر خودشان
- جواب به این احتمال که پدران اصلا اشهاد نشده و تنها ذریه یا بعض ذریه اشهاد شده باشند
- کلام عدهای از مفسرین که قضیه اشهاد را مربوط به دنیا دانستهاند و وجوهی که در رد عالم ذر آوردهاند
- پاسخ به یکا یک اشکالهای منکرین عالم ذر
- شرح و بیان مثبتین عالم ذر در مورد آن عالم و اشهاد بنی آدم بر خودشان
- اشکالاتی که بر آنچه مثبتین عالم ذر از آیه و روایات مربوط به عالم ذر فهمیدهاند وارد است
- سخن منکرین عالم ذر و بیان عدم سازگاری آن با سیاق آیه شریفه
- عالم ذر، نشاه انسانی متقدم بر نشاه دنیوی است، نه به تقدم زمانی
- بحث روایتی (روایاتی در تفسیر آیه ذر، اخراج بنی آدم، اخذ میثاق از آنان و اشهاد آنان)
- سوره الأعراف (7): آیات 175 تا 179
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- بیان آیات مربوط به بلعم باعوراء و اشاره به اینکه تا مشیت خدا کمک نکند، اسباب و وسائل معمولی برای تحصیل سعادت بسنده نیست
- مشیت الهی بر هدایت نکردن مردم ظالم و دلبستگان به زندگی خاکی قرار گرفته است
- بدون مشیت الهی بر هدایت یا ضلالت کسی، هدایت و ضلالت صوری است و حقیقی نیست
- توضیح عدم منافات بین آیاتی که دلالت دارند بر اینکه نتیجه خلقت، رحمت است با آیه:" لَقَدْ ذَرَأْنا لِجَهَنَّمَ کَثِیراً مِنَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ" و آیات مشابه آن
- توضیحی در باره گمراهتر بودن دستهای از مردم، از چهار پایان" أُولئِکَ کَالْأَنْعامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ"
- بحث روایتی (روایاتی در مورد آیات مربوط به بلعم باعورا)
- سوره الأعراف (7): آیات 180 تا 186
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- اختلاف و انشعاب مردم به دو صنف در باره اسماء و صفات خدای سبحان
- مراد از" اسماء حسنی"
- حقیقت بهترین اسمها فقط و فقط از خدای سبحان است
- معنای جمله:" فَادْعُوهُ بِها" این است که خدا را با اعتقاد به اتصاف او به صفات حسنه و معانی جمیله عبادت کنید
- معنای استدراج در عذاب" و الذین کفروا بآیاتنا سنستدرجهم من حیث لا یعلمون"
- معنای" املاء" در:" وَ أُمْلِی لَهُمْ" و فرق آن با استدراج
- اشاره به معنای" ملکوت" در عرف قرآن مجید
- گفتاری پیرامون اسماء حسنی، در چند فصل
- بحث روایتی روایاتی که میگویند برای خدا نود و نه اسم است ...
- اشاره
- آنچه در مورد این روایات باید گفت
- شرح و تفسیر روایتی از امام صادق (علیه السلام) در باره اسماء حسنای خدای تعالی
- روایات دیگری در باره اسم اعظم و اسماء حسنای خداوند
- چند روایت در مورد اینکه در:" وَ مِمَّنْ خَلَقْنا أُمَّةٌ یَهْدُونَ بِالْحَقِّ وَ بِهِ یَعْدِلُونَ" امت چه کسانی هستند؟
- چند روایت در باره سنت استدراج و املاء
- سوره الأعراف (7): آیات 187 تا 188
- سوره الأعراف (7): آیات 189 تا 198
- سوره الأعراف (7): آیات 199 تا 206
- سوره الأعراف (7): آیات 1 تا 9
- جلد 9
- مشخصات کتاب
- (8)(سوره انفال در مدینه نازل شده و دارای هفتاد و پنج آیه میباشد) (75)
- سوره الأنفال (8): آیات 1 تا 6
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات معنای" انفال"،" ذات" و مراد از اصلاح ذات البین
- اشاره
- اختلاف مفسرین در قرائت" یَسْئَلُونَکَ عَنِ الْأَنْفالِ"
- معنی و ترتیبی که از ضمیمه ساختن آیات مربوط به انفال استفاده میشود
- بیان عدم منافات بین آیات مربوط به غنیمت و خمس با آیه:" قُلِ الْأَنْفالُ لِلَّهِ وَ الرَّسُولِ"
- پنج صفت برای مؤمنین حقیقی
- مراد از درجات در:" لَهُمْ دَرَجاتٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ" مراتب قرب به خدا است
- معنای" حق" و" جدال"
- بحث روایتی (معنای انفال، شان نزول آیات مربوط به انفال ...)
- سوره الأنفال (8): آیات 7 تا 14
- سوره الأنفال (8): آیات 15 تا 29
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات بیان آیات شریفه متضمن دستوراتی راجع به جهاد اسلامی و نهی از فرار از جنگ
- اشاره
- پیروزی مسلمین در جنگ بدر مرهون عنایت الهی و امدادهای غیبی بوده است (... وَ ما رَمَیْتَ إِذْ رَمَیْتَ ...)
- معنای:" کَالَّذِینَ قالُوا سَمِعْنا وَ هُمْ لا یَسْمَعُونَ" و اینکه مراد از آن در آیه شریفه چه کسانی است
- بدترین جنبدگان، کر و لالهایی هستند که تعقل نمیکنند
- شرحی در مورد" حیات" و اقسام آن از نظر قرآن، در ذیل آیه شریفه:" اسْتَجِیبُوا لِلَّهِ وَ لِلرَّسُولِ إِذا دَعاکُمْ لِما یُحْیِیکُمْ"
- آیه شریفه، ناظر به زندگی حقیقی انسان است که اشرف و اکمل از حیات دنیوی است و با علم و عمل درک میشود
- وجوهی که در باره مراد از آنچه که رسول اللَّه (صلی الله علیه و آله) بدان دعوت میکند و موجب احیاء است گفته شده است
- معنای" قلب" در قرآن کریم و توضیح در باره جمله:" أَنَّ اللَّهَ یَحُولُ بَیْنَ الْمَرْءِ وَ قَلْبِهِ"
- از آنجا که خدا مالک حقیقی تمام موجودات است و انسان به تملیک او مالک میشود، پس خداوند میان انسان و متعلقات او حائل و رابط است
- برای ترک اجابت دعوت پیامبر (صلی الله علیه و آله) هیچ عذری مقبول نیست
- از آنجا که دلها مسخر خداوند است، غرور به خاطر تمایل قلب به صلاح و تقوا، و یاس و نومیدی از عدم اقبال قلب به خیرات و صالحات بی مورد است
- اشاره به اینکه آیه شریفه:" أَنَّ اللَّهَ یَحُولُ بَیْنَ الْمَرْءِ وَ قَلْبِهِ" از جامعترین آیات قرآنی است
- فتنهای که دامنه آن همه را (ظالمین و غیر ظالمین) فرا میگیرد و از آن زنهار داده شده است عبارتست از اختلاف داخلی بین امت
- معنای آیه شریفه:" وَ اتَّقُوا فِتْنَةً لا تُصِیبَنَّ الَّذِینَ ظَلَمُوا مِنْکُمْ خَاصَّةً" بنا بر قرائت مشهور و بنا بر قرائت" لتصیبن"
- روزگار استضعاف و نگرانی خود و تایید و یاری خدا را بیاد آورید
- معنای:" وَ تَخُونُوا أَماناتِکُمْ وَ أَنْتُمْ تَعْلَمُونَ" در آیه شریفه که از خیانت به خدا و رسول (صلی الله علیه و آله) نهی میکند
- نهی از خیانت به خدا و رسول (صلی الله علیه و آله) ناظر به عمل بعضی از مسلمین بوده است که تصمیمات سری را به دشمن اطلاع میدادهاند
- بحث روایتی (در ذیل آیات مربوط به جنگ بدر)
- اشاره
- عدم اختصاص نهی از فرار از جنگ به جنگ بدر و سخن صاحب المنار در این باره
- اشکال سخن صاحب المنار
- روایاتی در مورد شان نزول آیه:" وَ ما رَمَیْتَ إِذْ رَمَیْتَ وَ لکِنَّ اللَّهَ رَمی"
- چند روایت در معنای:" وَ اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ یَحُولُ بَیْنَ الْمَرْءِ وَ قَلْبِهِ"
- روایاتی در ذیل آیه شریفه:" وَ اتَّقُوا فِتْنَةً لا تُصِیبَنَّ الَّذِینَ ظَلَمُوا مِنْکُمْ خَاصَّةً"
- چند روایت در مورد شان نزول آیه:" یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لا تَخُونُوا اللَّهَ وَ الرَّسُولَ ..."
- سوره الأنفال (8): آیات 30 تا 40
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- معنای" مکر" و تقسیم آن به مکر ممدوح و مکر مذموم
- بیان اینکه جمله:" إِنْ کانَ هذا هُوَ الْحَقَّ ..." حکایت کلام مشرکین نیست
- مقتضای اینکه پیغمبر (صلی الله علیه و آله) رحمة للعالمین است این نیست که مصلحت دین نادیده گرفته شود و مطلقا عذاب دنیوی برای ظالمین در کار نباشد
- وجوهی که در مجمع البیان در مورد اینکه در یک آیه عذاب از مشرکین نفی، و در آیه دوم اثبات شده است، نقل شده و اشکال وارد بر آن وجوه
- اشاره به اینکه متروک ماندن خانه کعبه، مؤاخذه و عذاب الهی در پی دارد
- توضیح معنای آیه شریفه:" لِیَمِیزَ اللَّهُ الْخَبِیثَ مِنَ الطَّیِّبِ ..."
- معنای آیه شریفه:" وَ قاتِلُوهُمْ حَتَّی لا تَکُونَ فِتْنَةٌ وَ یَکُونَ الدِّینُ کُلُّهُ لِلَّهِ ..."
- بحث روایتی روایاتی در ذیل آیه شریفه:" وَ إِذْ یَمْکُرُ بِکَ الَّذِینَ کَفَرُوا ..." در مورد توطئه قتل پیامبر (صلی الله علیه و آله) در مکه، و هجرت آن حضرت به مدینه
- اشاره
- روایاتی در شان نزول و معنای آیه:" اللَّهُمَّ إِنْ کانَ هذا هُوَ الْحَقَّ ..." و" ما کانَ اللَّهُ مُعَذِّبَهُمْ"
- روایاتی در معنای:" وَ ما کانَ صَلاتُهُمْ عِنْدَ الْبَیْتِ إِلَّا مُکاءً وَ تَصْدِیَةً" و شان نزول آن
- چند روایت در ذیل آیه شریفه:" إِنَّ الَّذِینَ کَفَرُوا یُنْفِقُونَ أَمْوالَهُمْ لِیَصُدُّوا عَنْ سَبِیلِ اللَّهِ ..."
- سوره الأنفال (8): آیات 41 تا 54
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات توضیح و تفسیر مفردات و جملات آیه شریفه مربوط به خمس:" وَ اعْلَمُوا أَنَّما غَنِمْتُمْ مِنْ شَیْءٍ فَأَنَّ لِلَّهِ خُمُسَهُ وَ لِلرَّسُولِ ..."
- اشاره
- یاد آوری امدادهای غیبی الهی در جنگ بدر که موجب پیروزی مسلمین گردید
- شش دستور جنگی به سربازان اسلام
- توضیح در مورد زینت دادن شیطان، اعمال مشرکین را و تحریک آنها به جنگ با مسلمین و سپس تنها گذاشتن آنان را
- سخن منافقین و بیمار دلانی که در میان اصحاب بدر بودند، در باره مسلمانان مجاهد
- تبدل نعمت به نقمت و عذاب هنگامی است که صاحبان نعمت استعداد درونی خود را از دست داده مستعد عقاب شده باشند.
- بحث روایتی روایاتی در مورد خمس و مستحقین آن در ذیل آیه شریفه:" وَ اعْلَمُوا أَنَّما غَنِمْتُمْ مِنْ ..."
- سوره الأنفال (8): آیات 55 تا 66
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- بدترین جنبندگان نزد خداوند کسانی هستند که در کفر خود استوار بوده ایمان نمیآورند (یهود)
- دستور مقابله به مثل در برابر پیمان شکنان و مقاتله و نبرد با آنان
- توضیح مفردات آیه شریفه:" وَ أَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّةٍ ..." و معنای آن و بیان اینکه خطاب در آن عام است و متوجه تمامی مسلمین میباشد
- معنای اینکه فرموده است: آنچه در راه خدا انفاق کنید (از مال و جان) به شما باز گردانده میشود
- صلح با دشمن، با توکل بر خدای سمیع علیم
- شرحی در مورد غریزه حب و بغض و تایید نمودن خداوند پیامبر (صلی الله علیه و آله) را با ایجاد الفت بین قلوب مؤمنین
- مبانی تربیتی اسلام که با توجیه مؤمنین به سوی حیات حقیقی و جاودان و تمتعات معنوی، بین ایشان الفت و برادری برقرار میسازد
- معنای جمله:" حَسْبُکَ اللَّهُ وَ مَنِ اتَّبَعَکَ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ"
- رمز اینکه یک نفر مؤمن صابر میتواند بر ده نفر کافر چیره گردد
- اثر مستقیم ضعف روحی در کاستن از میزان توان در کسب پیروزی بر دشمن
- اشاره به اینکه هر قدر بر عزت و شکوت ظاهری مسلمین افزوده میگشت از درجه ایمان و قوت معنویات آنان کاسته میشده است
- بحث روایتی
- اشاره
- سیر اجمالی در حوادث و وقایعی که بعد از هجرت رسول اللَّه (صلی الله علیه و آله) به مدینه در مدت هفت سال بین آن حضرت و طوائف یهود جریان یافت
- روایاتی در تفسیر آیه:" وَ أَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّةٍ ..."
- دستور پذیرش صلح در:" وَ إِنْ جَنَحُوا لِلسَّلْمِ فَاجْنَحْ لَها" موقت بوده و نسخ گردیده است
- چند روایت در باره مراد از" مَنِ اتَّبَعَکَ" در آیه شریفه:" یا أَیُّهَا النَّبِیُّ حَسْبُکَ اللَّهُ وَ مَنِ اتَّبَعَکَ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ"
- سوره الأنفال (8): آیات 67 تا 71
- سوره الأنفال (8): آیات 72 تا 75
- سوره الأنفال (8): آیات 1 تا 6
- (9)(سوره توبه در مدینه نازل شده و دارای 129 آیه است) (129)
- سوره التوبة (9): آیات 1 تا 16
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- اشاره به اختلاف در اینکه سوره توبه سورهای مستقل است یا ملحق به سوره انفال میباشد
- اعلام برائت در:" بَراءَةٌ مِنَ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ ..." صرف تشریع نیست بلکه انشاء حکم و قضاء بر برائت است
- عهد شکنی مشرکین، مجوز مقابله به مثل به آنان بوده است
- اقوال مفسرین در باره مراد از چهار ماه در آیه:" فَسِیحُوا فِی الْأَرْضِ أَرْبَعَةَ أَشْهُرٍ"
- مراد از" یَوْمَ الْحَجِّ الْأَکْبَرِ" در آیه:" وَ أَذانٌ مِنَ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ ..." و اقوال مختلف در این مورد
- عهد و پیمانی که با مشرکینی که به پیمان خود وفادار بودهاند منعقد شده تا پایان مدت محترم است
- امر به از میان برداشتن مشرکین پیمان شکن و منقرض ساختن آنان بعد از انقضاء مهلت چهار ماهه، مگر آنکه توبه کنند ...
- امر به امان دادن به مشرکی که امان میطلبد تا به بحث و بررسی در باره دین حق بپردازد
- حکم وجوب امان دادن برای استماع کلام خدا، قابل نسخ نیست
- پذیرش دین حق باید با اختیار باشد و در اصول اعتقادی باید علم یقینی حاصل شود
- مشرکین به هیچ میثاق طبیعی یا قراردادی در برابر مؤمنین وفادار نیستند هر چند چرب زبانی کنند
- برادر خوانده شدن مؤمنین در قرآن کریم به نحو مجاز و استعاره نیست بلکه آثاری بر آن مترتب است
- تحریک و تشویق مسلمین به قتال و کارزار با بیان اینکه جهاد صحنه آزمون است و ...
- بحث روایتی
- اشاره
- روایاتی در مورد نزول آیات برائت و مامور شدن علی (علیه السلام) برای اعلان آن آیات در مکه و باز گرداندن ابو بکر از نیمه راه این ماموریت
- فرستادن علی (علیه السلام) برای بردن آیات برائت به مکه و عزل ابو بکر به امر خدا بوده و علی (علیه السلام) در ماموریت خود علاوه بر اعلام برائت چند حکم دیگر را نیز اعلام نمود
- علاوه بر وظیفه اعلان برائت، علی (علیه السلام) در آن سال امیر الحاج نیز بوده است
- سخن بعض مفسرین مانند ابن کثیر که گفتهاند آیه مخصوص به حکم برائت است و احکام دیگر را ابو بکر و ابو هریره رساندند و ...
- نقد و رد آن گفتهها
- سخن صاحب المنار در مورد ابلاغ آیات برائت و بدگویی او از شیعه و کوششی که برای اثبات افضل بودن ابو بکر به عمل آورده است
- اشکالات وارده بر گفتههای صاحب المنار
- موضوع امارت حاج با مساله وحی آسمانی که احدی حتی رسول خدا (صلی الله علیه و آله) هم حق مداخله و دخل و تصرف در آن را نداشته است فرق دارد
- اضطراب و اختلاف روایات راجع به اعلان آیات برائت
- خدشهای که صاحب المنار خواسته است بر یکی بودن نفس پیامبر (صلی الله علیه و آله) و علی (علیه السلام) که از جمله وحی استفاده میشود وارد کند و جواب او
- روایاتی در باره اینکه اعلام کننده آیات برائت علی (علیه السلام) بوده است
- در روایات شیعه روز حج اکبر، روز عید قربان دانسته شده است
- چند روایت در ذیل آیه:" فَقاتِلُوا أَئِمَّةَ الْکُفْرِ ..."
- چند روایت در ذیل آیه شریفه:" أَ لا تُقاتِلُونَ قَوْماً نَکَثُوا أَیْمانَهُمْ ..."
- گفتاری در معنای عهد و اقسام و احکام آن
- گفتاری در نسبت اعمال به اسباب در ذیل جمله:" قاتِلُوهُمْ یُعَذِّبْهُمُ اللَّهُ بِأَیْدِیکُمْ"
- اشاره
- انتساب افعال به اسباب طولی در قرآن کریم
- استدلال اشاعره به آیه:" قاتِلُوهُمْ یُعَذِّبْهُمُ اللَّهُ بِأَیْدِیکُمْ ..." برای اثبات جبر و اینکه افعال انسان و آثار آن فقط مستند به خدا است
- جواب به اشاعره و بیان اشکال عمده مذهب آنان که انکار اصل علیت میباشد
- سخن جبری مذهبان از مادیون و پاسخ بدان
- جواب معتزله به اشاعره و اختیارشان قول به تفویض و استقلال انسان در اعمالش را
- رد مذهب تفویض و بیان اینکه عناوین گناه منتسب به خداوند نیست
- سوره التوبة (9): آیات 17 تا 24
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- معنای عمارت مساجد اللَّه در:" ما کانَ لِلْمُشْرِکِینَ أَنْ یَعْمُرُوا مَساجِدَ اللَّهِ"
- هیچ عمل لغو و بی فایدهای در دین تشریع نشده و جواز هر عملی منوط به اینست که خداوند به فاعلش حق داده باشد
- وجه تعبیر از عبادت به" خشیة" و اشاره به وجود ملازمه بین عبادت و ترس
- سقایة الحاج
- وزن و ارزش عمل به زنده بودن و توأم بودن عمل با ایمان است
- مقصود از" أَعْظَمُ دَرَجَةً عِنْدَ اللَّهِ" اینست که آنهایی که فقط سقایت و عمارت کردهاند در مقابل مؤمنین مهاجر و مجاهد هیچ درجه و فضیلتی ندارند
- سبب نهی از دوستی پدران و برادران کافر، مداخله آنان در امور مؤمنین و تحریک ایشان به وسیله آنان میباشد
- مراد از جمله:" فَتَرَبَّصُوا حَتَّی یَأْتِیَ اللَّهُ بِأَمْرِهِ"
- بحث روایتی چند روایت در مورد اینکه آیه شریفه:" أَ جَعَلْتُمْ سِقایَةَ الْحاجِّ ..." در باره امیر المؤمنین (علیه السلام) نازل شده است
- اشاره
- سخن صاحب المنار در مورد روایات مربوط به شان نزول آیه شریفه و نقد و رد آن و اشاره به کیفیت استناد به روایاتی که راجع به قرآن کریم است و متعرض حکم شرعی نمیباشد
- روایاتی دیگر در مورد شان نزول آیه شریفه:" أَ جَعَلْتُمْ سِقایَةَ الْحاجِّ ..."
- چند روایت در ذیل آیه شریفه:" لا تَتَّخِذُوا آباءَکُمْ وَ إِخْوانَکُمْ أَوْلِیاءَ إِنِ اسْتَحَبُّوا الْکُفْرَ ..."
- سوره التوبة (9): آیات 25 تا 28
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات بیان آیات مربوط به جنگ حنین
- اشاره
- مغرور شدن مسلمین به کثرت نفراتشان و هزیمتشان در آغاز جنگ
- سخن عجیب یکی از مفسرین در تفسیر آیه و توجیه هزیمت مسلمانان در آغاز جنگ
- مراد از انزال «سکینت» بر رسول (صلی الله علیه و آله) و مؤمنین
- نازل شدن سکینت موقوف است بر وجود طهارت دل و صفای باطن
- منظور از مؤمنانی که سکینت بر آنان نازل گردید افراد معدودی است که رسول خدا (صلی الله علیه و آله) را تنها نگذاشتند و فرار نکردند
- ادامه خوشنودی و رضای خدا از کسی و بقاء ستایش و مدح ا و بستگی دارد به بقاء صفات و احوال حمیده او
- معنای" سکینت" و اشاره به اینکه سکینت از جنود خدای تعالی است
- معنای:" إِنَّمَا الْمُشْرِکُونَ نَجَسٌ"
- بحث روایتی داستان جنگ حنین به نقل مجمع البیان
- سوره التوبة (9): آیات 29 تا 35
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- چرا در آیه شریفه:" قاتِلُوا الَّذِینَ ..." یهود و نصارا به نداشتن ایمان به خدا و روز جزا توصیف شدهاند؟
- مراد از رسول در توصیف اهل کتاب به اینکه" آنچه را که خدا و رسول او حرام کردهاند حرام نمیدانند" پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) میباشد
- مراد از حق بودن دین، و معنای توصیف اهل کتاب به عدم تدین به دین حق
- معنای" جزیه" و مقصود از صغار اهل کتاب در:" ... وَ هُمْ صاغِرُونَ"
- معرفی" عزیز" و بیان اینکه مراد یهود از اینکه گفتند" عزیز پسر خدا است" چه بوده است
- گفتار مسیحیان مبنی بر اینکه عیسی پسر خدا است مشابه گفتار کفار در امم گذشته است
- معنای" احبار" و" رهبان" و اشاره به اینکه بر خلاف نصارا، یهود جدا و واقعا معتقد به فرزندی عزیر برای خدا نبودهاند
- اطاعت بدون قید و شرط و بالاستقلال همان عبادت و پرستش است و مختص به خدای سبحان میباشد
- لطافت تعبیر از حال اهل کتاب به:" یُرِیدُونَ أَنْ یُطْفِؤُا نُورَ اللَّهِ بِأَفْواهِهِمْ"
- مسلمین نباید در امر جنگ با اهل کتاب سستی و نگرانی به خود راه دهند زیرا خدا خواسته است دین اسلام غالب آید، پس هر فتنهای بر پا شود به نفع ایشان تمام خواهد شد
- اشاره به اهمیت اقتصادیات در نظام بشری و وجه اینکه از میان گناهان احبار و رهبان" اکل مال به باطل" ذکر شده است
- مواردی از تعدیات مالی کشیشان
- حکم حرمت کنز و احتکار ذهب و فضه مخصوص به اهل کتاب نیست و معنای انفاق در راه خدا انفاق در مصالح و ضروریات دینی و اجتماعی است
- بحث روایتی
- اشاره
- روایاتی در مورد قتال با اهل کتاب و روایاتی در مورد اینکه مجوس اهل کتاب هستند
- چند روایت در مورد معنای اینکه یهود و نصارا احبار و رهبان را ارباب گرفتند
- چند روایت در ذیل جمله:" لِیُظْهِرَهُ عَلَی الدِّینِ کُلِّهِ" و تفسیر آن به ظهور حضرت مهدی (علیه السلام)
- روایاتی در ذیل آیه:" وَ الَّذِینَ یَکْنِزُونَ الذَّهَبَ وَ الْفِضَّةَ ..." و استناد مستمر ابو ذر به این آیه شریفه در برابر عثمان و معاویه و گنجینه داران
- بررسی موضع ابو ذر و بیان اینکه گفتار او نتیجه اجتهادش نبوده بلکه ماخوذ از رسول اللَّه (صلی الله علیه و آله) بوده است
- بیان فساد و ضعف دو روایتی که در صدد مخدوش ساختن موضع ابو ذر است
- گفتاری در معنای کنز
- سوره التوبة (9): آیات 36 تا 37
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات توضیحی در مورد تنبه و توجه یافتن انسان به سال و ماه شمسی و قمری
- اشاره
- مراد از ماههای دوازده گانه در:" إِنَّ عِدَّةَ الشُّهُورِ عِنْدَ اللَّهِ اثْنا عَشَرَ شَهْراً ..." ماههای قمریست
- اشاره به حکم حرمت قتال در ماههای حرام چهار گانه
- معنای کلمه" کافة" و جمله:" قاتِلُوا الْمُشْرِکِینَ کَافَّةً کَما یُقاتِلُونَکُمْ کَافَّةً"
- توضیح در مورد" نسیء" که در میان عرب دوران جاهلیت مرسوم بوده است
- بحث روایتی (روایاتی در ذیل آیه:" إِنَّ عِدَّةَ الشُّهُورِ عِنْدَ اللَّهِ ..." و در مورد قانون نسیء)
- سوره التوبة (9): آیات 38 تا 48
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات ملامت و سرزنش مؤمنین به جهت تثاقل و سستی نمودنشان به هنگام جنگ به اینکه مگر به حیات ناچیز دنیا قانع شدهاند؟
- اشاره
- اگر شما پیامبر (صلی الله علیه و آله) را یاری نکنید، بدانید که خداوند وقتی که مشرکین او را بیرون کردند با انزال سکینه و جنود غیبی او را یاری نمود
- چند دلیل بر اینکه ضمیر" علیه" در جمله:" فَأَنْزَلَ اللَّهُ سَکِینَتَهُ عَلَیْهِ" به رسول (صلی الله علیه و آله) بر میگردد نه به صاحب (ابو بکر)
- استدلال بعضی به جمله فوق بر اینکه سکینت بر ابو بکر نازل شده، و چند اشکال بر آن استدلال
- مراد از" کَلِمَةَ الَّذِینَ کَفَرُوا" و" کَلِمَةُ اللَّهِ" در آیه شریفه
- در راه جهاد عذر و بهانه نیاورید و به هر وسیله ممکن (اموال و انفس) جهاد کنید
- بیان اینکه عتاب در آیه:" عَفَا اللَّهُ عَنْکَ لِمَ أَذِنْتَ لَهُمْ" عتاب جدی نیست بلکه مفید غرض دیگری است
- استدلال به آیه فوق بر صدور گناه از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) مردود است
- خلاصه گفتار صاحب المنار در ذیل آیه فوق که در آن عفو خدا از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) را مربوط به ترک اولی نمودن آن حضرت دانسته است
- جواب به صاحب المنار و بیان اینکه عمل رسول خدا (صلی الله علیه و آله) اولی و اصلح بوده است نه ترک اولی
- مفسده حضور منافقین در میان صفوف مؤمنین مجاهد
- بحث روایتی روایاتی در مورد کیفیت هجرت پیامبر (صلی الله علیه و آله) از مکه به مدینه و داستان غار و ...
- اشاره
- نقد و بررسی استدلال به آیه غار بر فضیلت ابو بکر
- نقد و رد روایاتی که میگویند سکینت بر ابو بکر نازل شد
- آماده شدن مسلمین برای جنگ با رومیان و خطبه پیامبر (صلی الله علیه و آله) برای آنان قبل از حرکت به سوی تبوک
- چند روایت در ذیل آیه شریفه:" عَفَا اللَّهُ عَنْکَ لِمَ أَذِنْتَ لَهُمْ ..."
- داستان چند تن از مؤمنینی که با تاخیر به لشگریان عازم تبوک پیوستند یا آنکه تخلف کردند و سپس توبه نمودند
- سوره التوبة (9): آیات 49 تا 63
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات منافقین که به گمان خود از ناملایمات فتنه احتمالی جنگ دوری میگزینند در واقع از نفاق و ضلالتشان در فتنه سقوط کردهاند و خود غافلند
- اشاره
- خوشحالی منافقین از شکست مسلمین و بد حالی آنها از پیروزی مسلمین و جواب اول به آنان
- فقط اراده و مشیت خداوند جاری است و توکل و واگذاری امور به او جایی برای سرور یا غم نمیگذارد
- جواب دوم به منافقین:" قُلْ هَلْ تَرَبَّصُونَ بِنا إِلَّا إِحْدَی الْحُسْنَیَیْنِ"
- انفاق منافقین مقبول نیست
- شیفته اموال و اولاد بسیار منافقین مشو که اموال و اولاد آنان مایه عذاب آنها است
- موارد مصرف صدقات واجبه (زکوات)
- وجوهی که در توجیه ترتیب ذکر موارد هشتگانه مصرف زکات گفته شده
- معنای جمله:" قُلْ أُذُنُ خَیْرٍ لَکُمْ"
- توضیح مراد از جمله:" یُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَ یُؤْمِنُ لِلْمُؤْمِنِینَ"
- عدم منافات بین اینکه پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) رحمة للعالمین است و اینکه فقط برای مؤمنین رحمت است
- بحث روایتی
- اشاره
- روایتی در مورد کسانی که در مورد تقسیم صدقات بین فقرا به پیامبر (صلی الله علیه و آله) اعتراض کردند و نزول آیه:" وَ مِنْهُمْ مَنْ یَلْمِزُکَ فِی الصَّدَقاتِ ..."
- روایاتی در باره تقسیم صدقات واجب و مستحقین آن
- کسانی که در شمار" مؤلفة قلوبهم" بودند و رسول خدا (صلی اللَّه علیه و آله) از زکات به آنان پرداخت کرد
- چند روایت در ذیل آیه:" یَقُولُونَ هُوَ أُذُنٌ قُلْ أُذُنُ خَیْرٍ لَکُمْ ..."
- سوره التوبة (9): آیات 64 تا 74
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات بیان این دسته از آیات مربوط به منافقین و توطئه آنها برای قتل پیامبر (صلی الله علیه و آله) در راه تبوک
- اشاره
- نگرانی منافقین از جهت افشاء توطئه پلیدشان توسط رسول اللَّه (صلی الله علیه و آله)
- اشکالاتی که بر آیه:" یَحْذَرُ الْمُنافِقُونَ ..." ایراد شده و جواب از آنها
- جواب منافقین به سؤال از رفتار توطئهگرانهشان
- مراد از ایمان منافقین در جمله:" قَدْ کَفَرْتُمْ بَعْدَ إِیمانِکُمْ"
- عفو و عذاب در جمله:" إِنْ نَعْفُ عَنْ طائِفَةٍ مِنْکُمْ نُعَذِّبْ طائِفَةً" عفو دنیوی و عذاب دنیوی است
- اوصاف عمومی و جامع منافقین
- بیان حال عامه مؤمنین
- رضوان خدا، حقیقت رستگاری است و حتی اگر در بهشت رضای خدا نباشد بهشت هم عذاب خواهد بود
- مراد از جهاد با منافقین مقاومت و خشونت در برابر آنها است
- بحث روایتی روایات مختلفی که در ذیل آیه:" یَحْذَرُ الْمُنافِقُونَ ..." و شان نزول آن نقل شدهاند
- سوره التوبة (9): آیات 75 تا 80
- سوره التوبة (9): آیات 81 تا 96
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات ادامه آیات مربوط به کسانی که از رفتن به جنگ سرباز زدند و نکوهش و تهدید آنان به عذاب آخرت
- اشاره
- نهی از نماز گزاردن بر جنازه منافقین و ایستادن در کنار گور آنان
- نهی از نماز گزاردن بر جنازه منافقین و ایستادن در کنار گور آنان
- نکته موجود در جمله:" أَعَدَّ اللَّهُ لَهُمْ جَنَّاتٍ ..." و اینکه ورود به جنت برای مؤمنین مجاهد مشروط به باقی ماندن آنان به صفای ایمان و صلاح اعمال است
- مقایسه بین فقرا و تهیدستان که آمادگی خود را برای جهاد اعلام نمودند، و دروغگویان منافق
- کسانی که حکم وجوب جهاد از آنها برداشته شده و معذور میباشند
- عذر خواهی منافقین از شما بعد از جنگ مسموع و مقبول نیست و نباید از آنها راضی شوید
- بحث روایتی روایتی در ذیل آیه شریفه:" فَرِحَ الْمُخَلَّفُونَ ..."
- اشاره
- روایاتی در ذیل آیهای که از نماز گزاردن بر جنازه میت منافق و حضور در کنار قبر او نهی میکند (وَ لا تُصَلِّ عَلی أَحَدٍ مِنْهُمْ ...)
- بیان ضعف و جعلی بودن روایاتی که حاکی از نماز گزاردن پیامبر (صلی الله علیه و آله) بر جنازه عبد اللَّه بن ابی و حضور او در کنار قبر او و ... میباشد
- چند روایت در مورد خوالف (کسانی که با پیامبر به قصد تبوک نرفتند)
- چند روایت در مورد بکائین (چند نفری که به سبب نداشتن مرکب برای حضور یافتن در جنگ بسیار گریستند)
- سوره التوبة (9): آیات 97 تا 106
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات بیان آیات شریفه مربوط به وضع اعراب از لحاظ کفر و نفاق و ایمان
- اشاره
- معنای کلمه" اعراب" و بیان اینکه بادیه نشینان به سبب دوری از تمدن و علم و ادب از معارف دینی دورتر بودهاند
- تقسیم مؤمنین به سه گروه: سابقون اولون از مهاجرین و انصار و تابعین آنان به احسان. و بیان مراد از هر کدام
- معنای اتباع به احسان در جمله:" وَ الَّذِینَ اتَّبَعُوهُمْ بِإِحْسانٍ" که وصف طبقه سوم از مؤمنین است
- حکم به فضیلت سابقون اولون از مهاجرین و انصار مقید است به ایمان و عمل صالح
- معنای رضایت مؤمنین از خدا و رضایت خدا از مؤمنین و بیان اینکه رضایت خدا از اوصاف فعل او است نه از اوصاف ذاتش
- مقصود از عذاب کردن منافقین در دو نوبت (سَنُعَذِّبُهُمْ مَرَّتَیْنِ) چیست؟
- امر به اخذ زکات از اموال مردم
- گیرنده زکات خداست و تصدق و اداء زکات نوعی توبه است چنانچه توبه هم صدقه اعمال است
- توضیح در باره معنای آیه:" وَ قُلِ اعْمَلُوا فَسَیَرَی اللَّهُ عَمَلَکُمْ وَ رَسُولُهُ وَ الْمُؤْمِنُونَ" و اینکه مخاطبین آن چه کسانی هستند و رؤیت در آن به چه معنا است؟
- بحث روایتی روایاتی در ذیل آیه شریفه:" وَ السَّابِقُونَ الْأَوَّلُونَ مِنَ الْمُهاجِرِینَ وَ الْأَنْصارِ ..."
- اشاره
- سخن" قرظی" مبنی بر اینکه تمامی اصحاب پیامبر (صلی الله علیه و آله) آمرزیدهاند و خوب و بدشان اهل بهشتند و نقد و رد آن سخن
- چند روایت در ذیل آیه شریفه:" وَ آخَرُونَ مُرْجَوْنَ لِأَمْرِ اللَّهِ"
- چند روایت در ذیل آیه مربوط به زکات
- چند روایت در ذیل آیه شریفه:" وَ آخَرُونَ مُرْجَوْنَ لِأَمْرِ اللَّهِ"
- گفتاری پیرامون زکات و سایر صدقات (نظر اسلام در باره اجتماع و حقوق مالی آن و مزایا و ویژگیهای نظام مالیه عمومی در اسلام)
- سوره التوبة (9): آیات 107 تا 110
- سوره التوبة (9): آیات 111 تا 123
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات وعده قطعی بهشت به کسانی که در راه خدا با جان و مال خود جهاد میکنند (إِنَّ اللَّهَ اشْتَری)
- اشاره
- وضع و وصف فردی و اجتماعی مؤمنین
- سبب عدم جواز استغفار برای مشرکین لغو بودن استغفار برای آنان است
- علت وجوب تبری از دشمنان خدا، و اشاره به عمومیت این حکم
- وجه اینکه توبه (بازگشت) خدا به پیامبر (صلی الله علیه و آله) و مهاجرین و انصار، قبل از ذکره توبه خدا به سه نفری که از جنگ تبوک تخلف کردند در آیه آورده شده و بیان مراد از توبه خدا در این موارد
- بیان مقصود از توبه در هر یک از مواردی که در آیات مورد بحث تکرار شده است
- معنای اینکه فرمود: با صادقین باشید (... وَ کُونُوا مَعَ الصَّادِقِینَ)
- پاداش مجاهدان، و مراد از جمله:" لِیَجْزِیَهُمُ اللَّهُ أَحْسَنَ ما کانُوا یَعْمَلُونَ"
- توضیح آیه نفر (فَلَوْ لا نَفَرَ مِنْ کُلِّ فِرْقَةٍ مِنْهُمْ طائِفَةٌ ...) و بیان آنچه که از آن استنباط میشود
- بحث روایتی (روایاتی در ذیل برخی آیات گذشته)
- سوره التوبة (9): آیات 124 تا 129
- سوره التوبة (9): آیات 1 تا 16
- جلد 10
- مشخصات کتاب
- (10)(سوره یونس دارای 109 آیه میباشد)
- سوره یونس (10): آیات 1 تا 10
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات کیفیت و مکان نزول سوره یونس و بیان غرض و آهنگ کلی این سوره مبارکه
- اشاره
- اشاره به استعمال کلمه" آیه" در مورد معانی، اعیان و اقوال
- اشاره به اینکه تعین و جدا سازی آیات قرآن بستگی به ذوق تفاهم دارد و بیان مراد از" حکیم" در: " تِلْکَ آیاتُ الْکِتابِ الْحَکِیمِ"
- توضیحی در باره اینکه وحی مشتمل است بر انذار همه مردم و تبشیر مؤمنین. و بیان معنای: " قَدَمَ صِدْقٍ"
- جواب خدای تعالی به تردید و تعجب کفار از نزول وحی و اینکه پیامبر (صلی الله علیه و آله) را ساحر مبین خواندند
- استدلال اول بر اثبات معاد، به سنت جاریه الهیه بر افاضه رحمت تا تمامیت و کمال موجودات
- حجت دوم: اعمال قسط و عدل الهی، با پاداش دادن به صالح و کیفر دادن به طالح (لِیَجْزِیَ الَّذِینَ آمَنُوا...)
- حقانیت خلقت الهی در آفرینش آفتاب و ماه
- معنای اختلاف لیل و نهار و حکمتهایی که در آن وجود دارد
- اعتماد به معاد یکی از اصول و پایههای دین است و انکار لقاء اللَّه و فراموشی روز حساب و دلبستگی به زندگی دنیا اساس انکار دین میباشد
- مراد از هدایت مؤمنین به ایمانشان، و اشاره به رابطه بین ایمان و عمل و آثار هر یک
- محبت خالص مؤمنین به خدای تعالی، و تسبیح او، و تحیت و درود آنان به یکدیگر در جنات نعیم
- حمد و ستایش خدای تعالی فقط از بندگان مخلص خدا بر میآید
- بحث روایتی (روایاتی در مورد: " قَدَمَ صِدْقٍ عِنْدَ رَبِّهِمْ"، و تسبیح و حمد پروردگار توسط اهل بهشت)
- سوره یونس (10): آیات 11 تا 14
- سوره یونس (10): آیات 15 تا 25
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- علت اینکه مشرکین به رسول اللَّه (صلی الله علیه و آله) گفتند: " قرآنی دیگر بیاور یا این قرآن را تبدیل کن" و مراد آنان از این درخواست و وجوهی که در این باره گفته شده است
- جواب به درخواست مشرکین و بیان اینکه پیامبر (صلی الله علیه و آله) حق و اختیاری در تعویض و تبدیل قرآن ندارد
- شدت شناعت ظلم بستگی به عظمت مورد ظلم دارد و ظلمی بالاتر از افتراء بستن به خدا یا تکذیب آیات او نیست
- فلسفه بت پرستی و مبنای عقاید بت پرستان در باره بتها و رد پندارهای باطل آنان
- توضیحی در مورد پیدایش اختلاف در میان مردم و بوجود آمدن دو راه: هدایت و ضلالت
- اقوال مفسرین در ذیل آیه شریفه: " وَ ما کانَ النَّاسُ إِلَّا أُمَّةً واحِدَةً فَاخْتَلَفُوا..."
- سخن یکی از مفسرین در مورد جمله: " وَ لَوْ لا کَلِمَةٌ سَبَقَتْ مِنْ رَبِّکَ" و بیان نادرستی آن
- شرحی در مورد مکر مشرکین در آیات خدا و مراد از: " اللَّهُ أَسْرَعُ مَکْراً"
- معنای" دعاء" و فرق آن با" نداء" و بیان مراد از دعا و دعوت خدای تعالی و دعا و دعوت بندگان
- دعا و عبادت در حقیقت یکی هستند و دعاء بنده عبادت، و عبادت او دعا است
- معنای" سلام" و اینکه سلام از اسماء خدای تعالی است و اشاره به وجه تسمیه بهشت به" دار السلام"
- بحث روایتی (روایاتی چند در مورد درخواست قرآنی دیگر توسط مشرکین، مکر کردن با خدا، دار السلام و...)
- سوره یونس (10): آیات 26 تا 30
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- پاداش نیکوکاران" حسنی" و" زیاده بر آن" است و دچار تاریکی ظاهری و معنوی نمیشوند
- کیفر بد کاران مساوی کار بدشان است، ذلیل هستند، چهرههایشان را سیاهی پوشانیده و خالد در آتشند
- شرحی در مورد اینکه در روز قیامت بتها و خدایان مشرکین، عبادت آنان را نفی میکنند و بیان اینکه در مقابل بتها و خدایان و همی، عبادت قابل تحقق نیست
- نقد و رد نظریات مختلف برخی از مفسرین در مورد نفی عبادت مشرکین
- بحث روایتی (چند روایت در مورد اینکه پاداش محسنین، حسنی و زیاده بر آن است و در مورد سیاهی چهره بد کاران در روز قیامت)
- سوره یونس (10): آیات 31 تا 36
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- معنای رازق بودن خداوند از آسمان و زمین، و منظور از ملکیت گوشها و چشمها در: " أَمَّنْ یَمْلِکُ السَّمْعَ وَ الْأَبْصارَ"
- معنای حیات (زنده بودن)، و اشاره به عمومیت حیات بین حیوان و نبات
- اینکه خداوند زنده را از مرده و مرده را از زنده بیرون میکند، یعنی چه؟
- احتجاج برای توحید خداوند در ربوبیت به اینکه تنها مدبر امور مردم و امور عالم پروردگار یگانه است
- احتجاج دوم برای توحید خداوند، با استناد به مساله ابداء و اعاده خلق
- احتجاج سوم برای وحدانیت رب معبود با استناد به وجوب پیروی از حق که با پیروی از هادی به سوی حق حاصل میگردد
- نکته و معنای لطیفی که از جمله پرسشی: " أَ فَمَنْ یَهْدِی إِلَی الْحَقِّ أَحَقُّ أَنْ یُتَّبَعَ..." استفاده میشود
- مراد از هدایت در آیه شریفه، ایصال به مطلوب است نه صرف ارائه طریق. و اینگونه هدایت جز کار خدا و کسانی که بدون واسطه هدایت گشتهاند، کار کسی نیست
- معنای استثناء در: " أَمَّنْ لا یَهِدِّی إِلَّا أَنْ یُهْدی و اقوال نادرست برخی از مفسرین در این باره
- اشاره به اینکه هدایت به معنای ایصال به مطلوب، شان انبیاء و ائمه (علیه السلام) است
- سوره یونس (10): آیات 37 تا 45
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- نفی شانیت مفتری بودن، از قرآن کریم در جمله: " وَ ما کانَ هذَا الْقُرْآنُ أَنْ یُفْتَری..."
- مراد از: " الَّذِی بَیْنَ یَدَیْهِ" و معنای: " تَفْصِیلَ الْکِتابِ" و اشاره به وحدت همه ادیان و اینکه اختلاف ادیان در اجمال و تفصیل است
- تحدی قرآن کریم به اینکه سورهای مانند قرآن بیاورید اختصاص به سور معینی ندارد
- فقط به فصاحت و بلاغت قرآن تحدی نشده، بلکه از لحاظ معنی و محتوای قرآن نیز مبارز طلبی شده است
- تاویل معارف و احکام قرآن از مقوله معانی الفاظ نیست. و جهل مشرکین به این تاویل موجب تکذیب آنان شده است
- تقسیم امت اسلام به دو گروه: ایمان آورندگان و ایمان نیاورندگان
- مراد از اینکه در روز حشر، بر انگیخته شدگان میپندارند جز یک ساعت درنگ نکردهاند
- سوره یونس (10): آیات 46 تا 56
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- سنت الهی مبنی بر فرستادن رسول برای همه امم و قضاء به حق و عدل در بین مصدقین و مکذبین و نجات دادن گروه اول و عذاب و هلاک کردن گروه دوم
- امتها- همچون افراد- اجل و پایانی دارند و امم پیشین بعد از ارسال رسل و پیدایش اختلاف در میان مردم، با قضاء الهی معذب و منقرض شدهاند
- این پندار غلط و خرافی که عذاب دنیوی از امت اسلام برداشته شده با منطق اسلام سازگار نیست
- سرزنش آنهایی که از روی استهزاء شتاب در نزول عذاب را درخواست کردند
- سلطنت و مالکیت خدای تعالی قابل مقایسه با سلطنتهای اعتباری ظاهری افراد انسان نیست و وجود مانع و رادع از تحقق اراده حق متعال، معقول نیست
- قول خدای تعالی و وعده او همان فعل محقق او است و قابل تخلف و تردید نمیباشد (إِنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ)
- بحث روایتی (دو روایت در ذیل آیات گذشته مربوط به عذاب)
- سوره یونس (10): آیات 57 تا 70
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- توضیح معنای مفردات آیه شریفه: " موعظه"،" شِفاءٌ لِما فِی الصُّدُورِ"،" هدی" و" رحمت"
- اشاره به معنای" رحمان" و" رحیم" و مراد از اینکه قرآن برای مؤمنین رحمت است
- توصیف قرآن به چهار صفت موعظه، شفای درون، هدایت و رحمت بودن، در آیه شریفه، بیان جامعی است برای همه آثار طیب و نیکوی قرآن کریم
- مراد از فضل خدا و رحمت خدا در آیه شریفه: " قُلْ بِفَضْلِ اللَّهِ وَ بِرَحْمَتِهِ..."
- وجه اینکه از دادن روزی به" انزال" روزی تعبیر شده، با اینکه رزق آدمیان در زمین است
- بیان اینکه هر حکمی باید با اذن خدا باشد. و حکم مختص به خدا است. و طرح دو شبهه در این زمینه و پاسخ به آن دو شبهه
- حکم خدا منطبق با فطرت، هماهنگ با نظام خلقت و همسوی حرکت انسان به سوی هدف کمال او است
- سلطنت و احاطه تام الهی بر اعمال بشر، شهادت و علمی است کامل و فراگیرنده همه اعمال از همه خلائق حتی پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله)
- معنای" ولایت" و مراد از ولایت خدا
- اشاره به مراتب ایمان و بیان اینکه خدای تعالی ولی مؤمنین است که از مرتبه بالای ایمان برخوردارند
- توجیه و توضیحی در مورد اینکه اولیای خدا، ترس و اندوهی ندارند و بیان اینکه اطلاق جمله: " لا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لا هُمْ یَحْزَنُونَ" شامل نفی ترس و اندوه هم در دنیا و هم در آخرت میشود
- بررسی سخن یکی از مفسرین در باره نفی ترس و اندوه از اولیای خدا و رد آن گفته
- تسلی دادن به پیامبر (صلی الله علیه و آله) که از سخنان جاهلانه مشرکین نرنجد زیرا" عزت از آن خدا است" و" خدا سمیع و علیم است"
- استدلال برای محال بودن فرزند داشتن خدای تعالی، در برابر مشرکین که گفتند: " اتَّخَذَ اللَّهُ وَلَداً"
- بحث روایتی
- سوره یونس (10): آیات 71 تا 74
- سوره یونس (10): آیات 75 تا 93
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- وقایعی از سرگذشت، پیغمبر اسلام (صلی الله علیه و آله) و مسلمین، که داستان موسی (علیه السلام) به آن وقایع اشاره دارد
- گفتگوی موسی با فرعونیان
- سحر و هر باطل دیگر، از آنجا که از جریان نظام عالم خارج است بنا بر سنت الهی مبنی بر استقرار و احقاق حق و محو و ابطال باطل، دوامی نخواهد داشت
- مراد از" ذُرِّیَّةٌ مِنْ قَوْمِهِ" که به موسی (علیه السلام) ایمان آوردند و اقوال مفسرین در این باره
- ضعیفان بنی اسرائیل با ترس و واهمه از فرعون و اطرافیان توانگر او به موسی (علیه السلام) گرویدند
- اگر مؤمن هستید و تسلیم خدائید، بر او توکل کنید
- دعای بنی اسرائیل: " رَبَّنا لا تَجْعَلْنا فِتْنَةً لِلْقَوْمِ الظَّالِمِینَ" دعا برای رفع ضعف و ذلت از خودشان بوده است
- امر به خانه سازی برای بنی اسرائیل
- ابتداء به اضلال، بر خداوند محال است ولی اضلال برای مجازات محال نیست و مال و زینت دادن به فرعونیان از این باب بوده است
- استجابت نفرین موسی و هارون علیه فرعونیان
- ایمان آوردن فرعون در آستانه هلاکت، و مردود بودن ایمان و توبه او
- اشاره به رابطه نفس و بدن و بیان اینکه انسانیت انسان به نفس او است و بدن، مرکب و ابزار کار نفس است
- وجوهی که در معنای: " ننجیک ببدنک" گفته شده و بیان اینکه علت انتساب نجات به بدن فرعون، اتحاد شدید بین نفس و بدن است
- معنای" مُبَوَّأَ صِدْقٍ" که در وصف مسکن بنی اسرائیل آمده است و اشاره به مفهومی که از اضافه اشیاء و مفاهیم به کلمه" صدق"، استفاده میشود
- سوره یونس (10): آیات 94 تا 103
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- معنای آیه شریفه: " فَإِنْ کُنْتَ فِی شَکٍّ مِمَّا أَنْزَلْنا إِلَیْکَ" که متضمن استشهاد از اهل کتاب برای اثبات اینکه معارف قرآن مجید آسمانی و حق است، میباشد
- نکتهای که در مخاطب قرار دادن رسول گرامی (صلی الله علیه و آله) به خطاب: " فَإِنْ کُنْتَ فِی شَکٍّ..." وجود دارد
- مراد از حتمی شدن کلمه پروردگار، که در بیان علت زیانکاری مکذبین آمده است، حتمی شدن عذاب آتش است بر آنها
- هر انسانی چه به اختیار و چه به اضطرار ایمان میآورد ولی ایمان اضطراری مقبول نیست
- معنای استثناء" إِلَّا قَوْمَ یُونُسَ" در آیه: " فَلَوْ لا کانَتْ قَرْیَةٌ آمَنَتْ..." و اشاره به بعض وجوهی که در معنای این استثنا گفته شده است
- اشاره به اینکه ایمان باید اختیاری و بدون اکراه باشد و بیانی در مورد اینکه هیچ کس جز به اذن خدا ایمان نمیآورد و اگر خدا میخواست همه اهل زمین ایمان میآوردند
- در آیه شریفه: " وَ ما کانَ لِنَفْسٍ..." از شک و تردید (در مقابل ایمان) به رجس و پلیدی تعبیر شده است
- وعده خداوند به نجات دادن مؤمنین از امت اسلام، همانطور که پیامبران و مؤمنین از امم گذشته را نجات داد
- بحث روایتی (روایاتی در ذیل آیه: " فَإِنْ کُنْتَ فِی شَکٍّ..." قَوْمَ یُونُسَ...)
- سوره یونس (10): آیات 104 تا 109
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- مراد از شک داشتن مشرکین در دین پیامبر (صلی الله علیه و آله) در آیه: " قُلْ یا أَیُّهَا النَّاسُ إِنْ کُنْتُمْ فِی شَکٍّ مِنْ دِینِی"
- پیامبر (صلی الله علیه و آله) با بیان استواری خود در راه توحید و نفی طریقه مشرکین، شک و تردید مشرکین را رفع مینماید
- نکتهای که در تعبیر لطیف در: " فَلا أَعْبُدُ الَّذِینَ تَعْبُدُونَ..." و" لا تَدْعُ مِنْ دُونِ اللَّهِ ما لا یَنْفَعُکَ وَ لا یَضُرُّکَ"
- سوره یونس (10): آیات 1 تا 10
- (11)سوره هود در مکه نازل شده و مشتمل بر صد و بیست آیه است (120)
- سوره هود (11): آیات 1 تا 4
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات توحید اصلی است متضمن تمامی تفاصیل و جزئیات معانی قرآن. و تمام تفاصیل و فروع قرآن به آن اصل بر میگردد
- اشاره
- آهنگ و غرض کلی سوره هود و کیفیت و مکان نزول آن
- معنای احکام و تفصیل و اینکه آیات قرآن محکم بود و مفصل گشت (أُحْکِمَتْ آیاتُهُ ثُمَّ فُصِّلَتْ)
- اقوال مختلف مفسرین در باره مراد از احکام و تفصیل آیات، و بیان نادرستی آن اقوال
- آیه: " أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا اللَّهَ..." مفسر محکم و مفصل بودن آیات قرآن است
- مراد از توبه در: " وَ أَنِ اسْتَغْفِرُوا رَبَّکُمْ ثُمَّ تُوبُوا إِلَیْهِ" ایمان است
- نتیجه توحید، استغفار و ایمان، زندگی خوب و حیات طیبه دنیوی، در پرتو علم و عمل صالح و بهرهمندی همگان از نعمتهای زمینی، میباشد
- معنای اینکه" خداوند به هر دارای فضلی فضلش را میدهد" و اشاره به اینکه فقط دین توحید است که افراط و تفریط در روابط اجتماعی را تعدیل میکند
- هر کس در جایی که لایق آنست قرار داده میشود
- بیان نادرستی سخن یکی از مفسرین که از جمله: " یُمَتِّعْکُمْ مَتاعاً حَسَناً" نجات امت محمد (صلی الله علیه و آله) از عذاب انقراض را استفاده کرده است
- سوره هود (11): آیات 5 تا 16
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- معنای جمله: " یَثْنُونَ صُدُورَهُمْ لِیَسْتَخْفُوا مِنْهُ..." که پنهان شدن مشرکین برای پرهیز از روبرو شدن با دعوت پیامبر (صلی الله علیه و آله) را حکایت میکند
- روزی دادن به موجودات نیز همچون ایجاد آنان، مختص خدای تعالی و حقی است برای خلق که خداوند بر خود واجب فرموده است
- معنای" سماء" و مراد از" سماوات"
- منظور از خلق سماوات و ارض در شش روز (هُوَ الَّذِی خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ فِی سِتَّةِ أَیَّامٍ)
- معنای جمله: " وَ کانَ عَرْشُهُ عَلَی الْماءِ"
- اموری که در قرآن به عنوان هدف از خلقت، از آنها یاد شده و از آن جمله است آزمایش و تمیز نیکوکار از بدکار
- استنتاج وجود ملائکه قبل از خلقت آسمانها و زمین، از جمله: " وَ کانَ عَرْشُهُ عَلَی الْماءِ" و بررسی و رد اساس و مبنای این نظر
- جهات حسن و مصلحت بر اراده و افعال ما حاکم است و خداوند جل شانه تحت تاثیر و حکومت آن جهات و هیچ چیز دیگر نیست
- مراد کفار از اینکه مساله معاد و بعث بعد از مرگ را سحر خواندند
- مقصود از کلمه امت در آیه: " وَ لَئِنْ أَخَّرْنا عَنْهُمُ الْعَذابَ إِلی أُمَّةٍ مَعْدُودَةٍ" و وجوهی که در معنای آن گفته شده است
- هر نعمتی که خدا عطا میکند، رحمتی از او است و بشر طلبکار آن نبوده تا با گرفتن آن نومید شده، کفران بورزد
- انسان تنگ نظر و کوتهبینان بین است، در شدت و بلا، نومید و کفور و در نعمت و رفاه، سرمست و بالنده است. جز صابران نیکو کردار...
- صبر و عمل صالح انسان را از آن دو طبیعت مذموم میرهانند، و صبر و عمل صالح منفک از ایمان نیستند
- توضیح در باره خطاب به رسول خدا (صلی الله علیه و آله) در: " فَلَعَلَّکَ تارِکٌ بَعْضَ ما یُوحی إِلَیْکَ..." و معنایی که از این خطاب فهمیده میشود
- مثالی برای فهم وجه خطاب مذکور و اینکه در آن خطاب بطور جدی احتمال ترک ابلاغ، داده نشده
- چون و چرای کفار در باره نزول قرآن و جواب خدای تعالی به آنان
- اگر میپندارید قرآن افتراء بسته بر خدا است، شما نیز از عهده این افتراء برآیید!
- شرحی در مورد اینکه تحدی و مبارزه طلبی قرآن، همه جانبه است و علاوه بر فصاحت و بلاغت شامل معانی و معارف قرآن نیز هست
- بررسی پاسخهایی که به اشکال مربوط به اینکه چرا در آغاز، به یک سوره و سپس به ده سوره تحدی شده است، دادهاند
- پاسخ ما به اشکال مربوط به اختلاف در پیشنهادهای قرآن در مواردی که تحدی و مبارزه طلبی کرده است
- مقصود از بلاغت قرآن، بلاغت مصطلح بین علماء بلاغت و ادب نیست (12)
- اختلاف در موارد تحدی، به اختلاف در اغراض و خصوصیات آن موارد بر میگردد
- عدد ده در: " فَأْتُوا بِعَشْرِ سُوَرٍ مِثْلِهِ" خصوصیتی ندارد و دلالت بر کثرت و تعدد دارد
- طرح این اشکال که صرف ناتوانی بشر از آوردن مثل قرآن، دلیل بر آن نمیشود که قرآن از ناحیه خدا است. و پاسخ بدان
- با عجز خود و اسبابی که بدان معتقدید، از آوردن مثل قرآن، راهی جز یقین به الهی بودن قرآن نمیماند
- معنای اینکه: " قرآن به علم خدا نازل شده" و وجوهی که در این باره گفته شده است
- بیان اینکه خطاب در جمله: " فَهَلْ أَنْتُمْ مُسْلِمُونَ" متوجه مشرکین است و رد سخنان دیگری که در این باره گفته شده است
- مراد از توفیه اعمال (اعمال آنان را به آنان بر میگردانیم) و بیان اینکه نتیجه عمل تابع اسباب و عوامل پدید آورنده عمل است
- بحث روایتی (شامل روایاتی در ذیل آیات گذشته)
- اشاره
- روایاتی در مورد رازق بودن خدای تعالی و تقدیر روزی برای همه
- دو روایت از امام باقر و امام صادق (علیهما السلام)، مربوط به طلب روزی حلال از راه کار و تلاش
- چند روایت در باره خلقت آسمانها و زمین و جمله: " وَ کانَ عَرْشُهُ عَلَی الْماءِ"
- روایتی در مورد" لِیَبْلُوَکُمْ أَیُّکُمْ أَحْسَنُ عَمَلًا" و بیان مراد از نیکوکارتر بودن
- دو روایت در باره اینکه مراد از" امت معدوده" در آیه شریفه، امام زمان (علیه السلام) و اصحاب اویند
- روایتی در مورد تقسیم امت محمد (صلی الله علیه و آله) در روز قیامت به سه دسته و حبط اعمال دو دسته از آنان
- سوره هود (11): آیات 17 تا 24
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- معنای" بینه" و موارد اطلاق و استعمال آن
- بینه در آیه: " أَ فَمَنْ کانَ عَلی بَیِّنَةٍ مِنْ رَبِّهِ..." به معنای بصیرت الهی است و جمله مذکور منطبق بر رسول خدا (صلی الله علیه و آله) است
- معنای شاهد در: " وَ یَتْلُوهُ شاهِدٌ مِنْهُ" و اثر شهادت در اعتماد به مورد شهادت و ایمان به آن
- اشاره به انطباق" شاهد منه" در آیه شریفه با امیر المؤمنین (علیه السلام) و وجوه دیگری که مفسرین در باره مراد از شاهد گفتهاند
- قرآن چیز نوظهوری نیست و پیش از آن، کتاب موسی (علیه السلام) نازل شده، کتابی که امام و رحمت بود
- جواب به مشرکین به اینکه خود آنان با عقاید و سنن باطل و خرافی خود بر خدا افترا بستهاند و توضیح مراد از اینکه در قیامت مشرکین بر پروردگارشان عرضه میشوند
- تمامی منحرفین از راه حق، ستمکار و مفتری بر خدایند
- مشرکین و کفار با کفر خود و جز خدا را ولی گرفتن، از قدرت و سلطه خدای تعالی و ولایت او خارج نگشتهاند و عذابشان دو برابر میشود
- توضیحی در باره اینکه کفار آیات خدا را نمیبینند و انذارها و تبشیرها را نمیشنوند
- معنای خسران نفس و ضلال و گم شدن مفتریات و مراد از اینکه کفار در آخرت" اخسرون" هستند
- معنای" اخبات" و مراد از اخبات مؤمنین به سوی خدا و بیان اینکه وصف: " وَ أَخْبَتُوا إِلی رَبِّهِمْ" در آیه شریفه، به طایفه خاصی از مؤمنین اشاره دارد
- بحث روایتی (روایاتی متعددی در باره انطباق جمله: " أَ فَمَنْ کانَ عَلی بَیِّنَةٍ مِنْ رَبِّهِ وَ یَتْلُوهُ شاهِدٌ مِنْهُ" بر رسول خدا (صلی الله علیه و آله) و امیر المؤمنین (علیه السلام).
- سوره هود (11): آیات 25 تا 35
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- نوح (علیه السلام) نذیر مبین بوده و رسالتش باز داشتن مردم از عبادت غیر خدا و انذارشان از عذاب بوده است
- انگیزه بت پرستی قوم نوح (علیه السلام) و محاجه آن جناب با آنان در سطح فهمشان
- خروج از اسلام، خروج از نظام آفرینش است و عذاب و هلاکت در پی دارد
- دلیل اول توانگران و اشراف قوم نوح (علیه السلام) که در رد دعوت آن حضرت استدلال کردند به اینکه او نیز چون آنان بشر است
- استدلال دوم قوم نوح (علیه السلام) در رد دعوت آن جناب به اینکه افراد پا برهنه و مستمند و پست به تو ایمان آوردهاند!
- سومین سخن قوم نوح (علیه السلام) در برابر آن جناب و مؤمنین به او، این بود که گفتند: برتری و امتیازی در شما نمیبینیم
- سخن دیگر قوم نوح (علیه السلام) خطاب به نوح و پیروانش: ما شما را دروغگو میپنداریم
- جواب نوح (علیه السلام) به استدلال اول قوم خود که گفتند: " ما نَراکَ إِلَّا بَشَراً مِثْلَنا"
- نفی اجبار و اکراه در دین، در شریعت نوح که کهنترین شرایع است تشریع شده بود
- جواب نوح (علیه السلام) به این سخن قوم خود که مؤمنین به او را پست و ضعیف توصیف کردند، به اینکه او آنان را از خود نمیراند و حساب همه با خدا است
- پاسخ نوح (علیه السلام) به این حجت اشراف قوم خود که به نوح (علیه السلام) و پیروانش گفتند ما در شما برتری و فضلی بر خود نمیبینیم
- پندارهای جاهلانه عوام الناس در باره انبیاء (علیه السلام) و توقعات نابجایشان از آنان
- گفتاری فلسفی و قرآنی پیرامون قدرت انبیاء و اولیاء (پیرامون قدرت انبیاء و اولیاء به اذن خدا، عدم استقلال ممکنات از واجب الوجود، نه در ذات و نه در آثار)
- بیان آیات
- اشاره
- دیدگاه اشراف قوم نوح (علیه السلام) در باره تقسیم جامعه به دو طبقه بالا و پایین و مبارزه نوح (علیه السلام) با این اعتقاد باطل
- ملاک فضیلت، پاکی نفس و صفای باطن است نه امتیازات و برتریهای مادی و ظاهری
- سخن آخر قوم نوح (علیه السلام) به آن جناب: " اگر از راستگویان هستی، عذابی را که وعده میدهی بیاور!"
- جواب نوح (علیه السلام): من اختیار ندارم، آوردن عذاب به دست خدا است و بسته به مشیت او میباشد
- معنای" غی" و فرق بین اغوا و اضلال و معنای اراده و اشاره به تفاوت بین اراده ما و اراده خدا
- بیان جواز انتساب اغوای مجازاتی به خدای تعالی و اشاره به اینکه عذاب استیصال قوم نوح (علیه السلام) مسبوق به اغوای خداوند بوده است
- وجوه دیگری که در معنای جمله: " إِنْ کانَ اللَّهُ یُرِیدُ أَنْ یُغْوِیَکُمْ" گفته شده است
- مشابهت و همانندی احتجاجات نوح (علیه السلام) با قوم خود، با احتجاجات پیغمبر گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله) با مشرکین زمان خود
- بحث روایتی (دو روایت در ذیل آیه: " لا یَنْفَعُکُمْ نُصْحِی..." و" أَمْ یَقُولُونَ افْتَراهُ...")
- سوره هود (11): آیات 36 تا 49
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- قطع امید از ایمان آوردن قوم نوح (علیه السلام)
- مراد از خطاب خداوند به نوح (علیه السلام): کشتی را پیش چشمان ما و به وحی ما بساز و...
- مسخره کردن قوم نوح (علیه السلام)، کشتی ساختن او را و جواب آن حضرت به آنان
- معنای جمله: " وَ فارَ التَّنُّورُ" و اقوال مختلفی که در معنای تنور و فوران آن گفتهاند
- معنای جمله: " بِسْمِ اللَّهِ مَجْراها وَ مُرْساها" و احتمالاتی که در باره مفردات این جمله و معنای آن ذکر شده است
- گفتگوی نوح (علیه السلام) که از کفر درونی پسرش اطلاع نداشت، با او
- اتمام عذاب، و امر تکوینی خدای تعالی به سکون و آرامش زمین و آسمان (یا ارض ابلعی ماءک و...)
- نکاتی ادبی و بلاغت شگفتی که در آیه: " وَ قِیلَ یا أَرْضُ ابْلَعِی ماءَکِ وَ یا سَماءُ أَقْلِعِی..." دیده میشود
- دلسوزی نوح (علیه السلام) برای پسرش- در قالب استفسار از خدای تعالی- و ادبی که آن حضرت در سخن گفتن در باره پسرش، در برابر احکم الحاکمین به کار برده است
- مراد از اینکه پسر نوح (علیه السلام) از اهل آن حضرت نبوده است (إِنَّهُ لَیْسَ مِنْ أَهْلِکَ)
- چند قول دیگر پیرامون مراد از جمله: " إِنَّهُ لَیْسَ مِنْ أَهْلِکَ"
- منظور از اینکه پسر نوح (علیه السلام)، عملی غیر صالح است (إِنَّهُ عَمَلٌ غَیْرُ صالِحٍ)
- بیان اینکه نوح (علیه السلام) تقاضای نجات فرزند خود را نکرد و نهی: " فَلا تَسْئَلْنِ ما لَیْسَ لَکَ بِهِ عِلْمٌ" تسدید الهی بوده که همواره انبیاء (علیه السلام) از آن برخوردار، و معصوم از خطا و لغزش بودهاند
- نمونههایی از نهی از عملی که واقع نشده است
- بیان اینکه این کلام نوح (علیه السلام) که به خدا عرض کرد: " وَ إِلَّا تَغْفِرْ لِی وَ تَرْحَمْنِی أَکُنْ مِنَ الْخاسِرِینَ" اظهار شکر است
- خطاب و امر به هبوط به نوح (علیه السلام) و همراهانش، دومین امر به هبوط به بشر، بعد از امر به هبوط آدم (علیه السلام) بوده است
- مراد از جمله: " وَ عَلی أُمَمٍ مِمَّنْ مَعَکَ" در خطاب خداوند به نوح (علیه السلام)
- بحث روایتی (روایاتی در مورد داستان نوح و قوم او، در ذیل آیات شریفه گذشته)
- چند بحث قرآنی، روایتی، تاریخی و فلسفی پیرامون داستان نوح (علیه السلام)
- 1-اجمالی از اصل داستان
- 2-داستان نوح (علیه السلام) در قرآن
- انحراف تدریجی بشر از فطرت انسانی و پیدایش اختلاف طبقاتی بعد از حضرت آدم (علیه السلام) و بعثت و رسالت حضرت نوح (علیه السلام)
- دین و شریعت نوح (علیه السلام)
- تحمل زحمات طاقتفرسای نوح (علیه السلام) در کار دعوت:
- مدت زیستن نوح (علیه السلام) در میان قومش:
- کشتی سازی نوح (علیه السلام)
- نزول عذاب و آمدن طوفان:
- پایان یافتن داستان و پیاده شدن نوح و همراهانش به زمین:
- داستان پسر غرق شده نوح:
- 3-خصائص نوح (علیه السلام) اولین پیامبر اولوا العزم، پدر دوم نسل حاضر بشر و...
- 4-در تواریخ و اسطورههای سایر ملل در باره طوفان چه آمده است؟
- 5-آیا نبوت نوح (علیه السلام)، جهانی و برای همه بشر بوده؟
- اشاره
- شرحی در مورد نبوت و بعثت انبیاء و جواب به بعض اهل سنت که منکر عمومیت رسالت نوح (علیه السلام) هستند
- انسان در مسیر کمالی خود (به طبع ثانوی) ناچار از حیات اجتماعی و تعاونی است
- ضرورت وجود قانون در حیات اجتماعی بشر
- علاوه بر هدایت تکوینی انسان، و بهرهمندی او از عقل و تفکر، هدایت تشریعی انسان از راه وحی و نبوت، برای رسیدن به کمال و سعادت ضروری و لازم است
- عمل نکردن بشر به تعالیم وحی، نمیتواند دلیل بر لغو بودن ارسال رسل و انزال کتب باشد
- شریعت نوح (علیه السلام) که نخستین شریعت الهی بوده، لزوما جهانی و همگانی بوده است
- 6-آیا طوفان نوح همه کره زمین را فرا گرفت؟
- اجمالی از برخی مباحث زمین شناسی در چند فصل
- گفتاری در چند فصل پیرامون پرستش بتها
- 1- گرایش و اطمینان انسان به حس و تمایل او به تشبیه و تمثیل غیر محسوس به محسوس
- 2- توجه به خدا از راه عبادت بر مبنای اصل کلی و فطری خضوع ضعیف در برابر قوی
- 3- وثنیت از کجا سرچشمه گرفت و به چه صورت آغاز شد؟:
- 4- چرا برای ارباب انواع و خدایانی دیگر مجسمه ساختند ولی برای خدای تعالی مجسمه نساختند؟
- 5- وثنیت صابئه:
- 6- وثنیت برهمیه:
- 7- وثنیت بودایی:
- 8- وثنیت عرب:
- 9- دفاع اسلام از توحید و نبردش با وثنیت:
- 10- بنای سیره رسول خدا (صلی الله علیه و آله) بر توحید و نفی شرکاء:
- بحثی دیگر ملحق به گفتار سابق
- سوره هود (11): آیات 50 تا 60
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- سخنان جناب هود (علیه السلام) به قوم خود (قوم عاد)
- معنای" فطر" و" فطرة اللَّه" و فرق بین" فطرت" و" خلق"
- معنای اینکه هود (علیه السلام) فرمود: استغفار کنید و ایمان بیاورید تا اینکه خداوند" یُرْسِلِ السَّماءَ عَلَیْکُمْ مِدْراراً وَ یَزِدْکُمْ قُوَّةً إِلی قُوَّتِکُمْ"
- اعمال صالح باعث ازدیاد خیرات و نعمتها است و اعمال زشت بلا و محنت و بدبختی در پی دارد
- جواب رد قوم هود به آن حضرت
- تحدی هود (علیه السلام) به اینکه گفت: در باره من هر نیرنگی میتوانید بکنید و به من مهلت ندهید معجزه و بینه آن جناب بود و منظور از آن، تعجیز قوم خود و آلهه آنان بود
- معنای این سخن هود (علیه السلام) به قوم خود که گفت: " وَ یَسْتَخْلِفُ رَبِّی قَوْماً غَیْرَکُمْ وَ لا تَضُرُّونَهُ شَیْئاً"
- اشاره به اینکه عصیان و نافرمانی در برابر یک پیغمبر، عصیان در برابر همه پیامبران بشمار میرود
- سه خصلت قوم هود که به خاطر آن ملعون دنیا و آخرت شدند: انکار آیات الهی، نافرمانی انبیاء و اطاعت از جباران
- بحث روایتی (روایتی در تفسیر جمله: " إِنَّ رَبِّی عَلی صِراطٍ مُسْتَقِیمٍ" و اشاره به روایات راجع به قوم هود)
- گفتاری پیرامون داستان هود (علیه السلام)
- سوره هود (11): آیات 61 تا 68
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- معنای" انشاء" و" استعمار" در جمله: " هُوَ أَنْشَأَکُمْ مِنَ الْأَرْضِ وَ اسْتَعْمَرَکُمْ فِیها"
- استدلال برای عدم جواز عبادت غیر خدا به: وجود ارتباط بین خالق و خلق، نزدیک بودن خدا به انسان و نفی استقلال اسباب
- قومیت پرستی و ملیت گرایی، و ادعای شک و تردید داشتن، دو حجت قوم ثمود، در رد دعوت جناب صالح (علیه السلام)
- جواب صالح (علیه السلام) به دلائل قوم خود و معنای جمله: " فَما تَزِیدُونَنِی غَیْرَ تَخْسِیرٍ"
- کشتن ناقه صالح (علیه السلام) و نزول عذاب بر قوم ثمود
- بحث روایتی (روایتی در باره داستان ناقه صالح و کشتن آن و هلاکت قوم ثمود)
- گفتاری در داستان صالح (علیه السلام) در چند فصل
- سوره هود (11): آیات 69 تا 76
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- معنای جمله: " قالُوا سَلاماً قالَ سَلامٌ" که سلام فرشتگان مامور عذاب قوم لوط (علیه السلام) به ابراهیم (علیه السلام) و جواب او را حکایت میکند
- احساس ترس ابراهیم (علیه السلام) از اینکه میهمانان ناشناختهاش دست به سوی غذا نبردند
- شرحی در مورد صفت تهور و بیباکی، و صفت جبن و ترسویی، و حد اعتدال بین این دو جنبه افراط و تفریط. و بیان عدم منافات انتساب ترس به ابراهیم (علیه السلام)، با عصمت آن حضرت
- معنای ضحک همسر ابراهیم (علیه السلام) (فضحکت) و وجوهی که در باره آن گفته شده است
- وجه تسمیه" یعقوب". شگفت زده شدن همسر ابراهیم (علیه السلام) از بشارت بچهدار شدن
- مجادله و گفتگوی ابراهیم (علیه السلام) برای رفع عذاب از قوم لوط (علیه السلام)
- بحث روایتی (روایاتی در تفسیر آیات مربوط به فرشتگان وارد بر ابراهیم (علیه السلام)، بشری و مجادله ابراهیم (علیه السلام))
- گفتاری در داستان بشری و بررسی مفاد آیات مبارکهای که در سور مختلفه در این باره آمده است
- سوره هود (11): آیات 77 تا 83
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- مراد از" بناتی" و" أَطْهَرُ لَکُمْ" در سخن لوط (علیه السلام) به قوم خود: " هؤُلاءِ بَناتِی هُنَّ أَطْهَرُ لَکُمْ"
- معنای جواب قوم لوط (علیه السلام) به او، که گفتند: " تو میدانی که ما، در دختران تو حقی نداریم..." و وجوهی که در مورد آن گفته شده است
- توضیح این کلام لوط (علیه السلام) که بعد از مایوس شدن از انصراف قوم خود گفت: " لَوْ أَنَّ لِی بِکُمْ قُوَّةً أَوْ آوِی إِلی رُکْنٍ شَدِیدٍ". و اقوال مختلف در این باره
- فرشتگان مامور عذاب، خود را معرفی کرده، به لوط (علیه السلام) میگویند از آن سرزمین دور شود
- عذاب و هلاک قوم لوط (علیه السلام) با زیر و رو شدن زمین و بارش سنگ
- تهدید همه ستمکاران به نزول عذابی همانند عذاب قوم لوط (علیه السلام) بر آنان
- بحث روایتی (روایاتی در باره قوم لوط، فرشتگان میهمان لوط و داستان هلاکت قوم او)
- اشاره
- روایتی که متضمن بیان کیفیت مخصوصی در مورد زیر و رو شدن سرزمین قوم لوط (علیه السلام) است و بیان ضعف آن
- سخن صاحب المنار در رد آنچه در باره کیفیت زیر و رو کردن سرزمین قوم لوط (علیه السلام) توسط جبرئیل، نقل شده است
- نقاط ضعف در سخن صاحب المنار
- حجیت اخبار مربوط به مسائلی که موضوع حکم و تکلیف نیستند، تعبد پذیر و قابل جعل شرعی نیست
- گفتاری در چند فصل پیرامون داستان لوط و قوم او
- سوره هود (11): آیات 84 تا 95
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- مبعوث شدن شعیب (علیه السلام) به سوی قوم خود، و رساندن پیام: خدا را پرستش کنید و کم فروشی نکنید!
- بیان اهمیت معاملات و مبادلات مالی در حیات اجتماعی انسان، و آثار سوء کم فروشی
- سودهای حاصل از کم فروشی و تضییع حقوق دیگران برای مؤمنین، خیر بشمار نمیرود. بلکه بهره خدایی و رزق حلال (بقیة اللَّه) برای مؤمنان بهتر است
- استناد قوم شعیب (علیه السلام) به: آزادی فکر و اندیشه، سنن ملی و مالکیت شخصی، در رد دعوت آن حضرت
- جواب شعیب (علیه السلام) به اتهامی که قومش به او زدند که تو میخواهی آزادی ما را سلب کنی
- توضیحی در مورد آزادی انسان و اینکه حیات اجتماعی انسان، آزادیهای فردی را محدود میکند
- نشانه صدق مصلحان الهی اینست که چیزی از پیش خود نمیگویند و خود را بدانچه میگویند عمل میکنند. بنا بر این سالب آزادی دیگران نیستند
- گفتاری در معنای حریت انسان در عملش (آزادی تکوینی و تشریعی و بیان اینکه آزادی انسان متاثر میشود از: اسباب و علل، و حیات اجتماعی و مدنی)
- بحث روایتی (روایاتی در ذیل آیات مربوط به شعیب (علیه السلام) و قوم او)
- گفتاری در چند فصل در داستان شعیب (علیه السلام) و قوم او از نظر قرآن کریم
- سوره هود (11): آیات 96 تا 99
- سوره هود (11): آیات 1 تا 4
- جلد 11
- مشخصات کتاب
- ادامه سوره هود
- سوره هود (11): آیات 100 تا 108
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- دو احتمال در معنای:" أَنْباءِ الْقُری
- مراد از اینکه آلهه مشرکین جز بر هلاکت و تباهی خوانندگان خویش نیفزودند
- اشاره به وجود ارتباط بین اعمال سابق و لاحق انسان و نیز ارتباط بین اعمال هر فرد و گروه با اعمال دیگران و لزوم رسیدگی به اعمال همگان در روزی که همه جمعند
- عالم برزخ منزلگاه موقتی است و جنبه تمهیدی برای روز قیامت و بهشت و دوزخ جاودانه دارد
- چند وجه در معنای:" یَوْمَ یَأْتِ" در آیه شریفه
- در روز قیامت حقایق برای همگان واضح شده، توهم استقلال اسباب و وسائط زائل میگردد
- معنای جمله:" یَوْمَ یَأْتِ لا تَکَلَّمُ نَفْسٌ إِلَّا بِإِذْنِهِ" و بیان اینکه تکلم در قیامت از سنخ تکلم در این دنیا نمیباشد
- بیان اینکه دروغ گفتن مشرکین در روز قیامت از باب ظهور ملکات است
- وجه جمع بین آیاتی که تکلم در روز قیامت را اثبات میکنند با آیاتی که آن را نفی و انکار میکنند
- وجوهی که دیگران در این باره گفتهاند
- معنای جمله" فَمِنْهُمْ شَقِیٌّ وَ سَعِیدٌ" و اشاره به معنای تقسیم انسانها به سعادتمند و شقاوتمند
- نقد و رد سخن فخر رازی که گفته است سعادت و شقاوت آدمی به حکم خدا و لازم لا ینفک او است
- بیان اینکه قضا و قدر الهی و علم او به اعمال انسان منافاتی با اختیاری بودن اعمال انسان ندارد
- معنای" خلود" و مشتقات آن
- دو اشکال که در تحدید خلود جهنم و بهشت به دوام آسمانها و زمین در آیه" خالِدِینَ فِیها ما دامَتِ السَّماواتُ وَ الْأَرْضُ" به نظر میرسد و جواب آن
- وجوه دیگری که در باره تحدید خلود در آیه شریفه ذکر شده است
- معنای استثناء:" إِلَّا ما شاءَ رَبُّکَ" در دو آیه مربوط به بهشتیان و دوزخیان
- وجوه مختلف دیگر در مورد مراد از استثناء فوق الذکر
- اشاره به نکته لطیفی که از آیه:" وَ أَمَّا الَّذِینَ سُعِدُوا ..." استفاده میشود
- وجه جمع بین جمله:" إِلَّا ما شاءَ رَبُّکَ" و" عَطاءً غَیْرَ مَجْذُوذٍ" در آیه شریفه و اشاره به لزوم خلود بهشتیان در بهشت و عدم لزوم خلود دوزخیان در دوزخ
- بحث روایتی
- اشاره
- شرحی در مورد اختیاری بودن سعادت و شقاوت و نقش ایمان و عمل در تحصیل هر یک و بیان مراد روایاتی که در مورد مقدر و مقضی بودن سعادت و شقاوت نقل شده است
- عالم هستی دارای دو وجه است: وجه ضرورت و تقدیر و وجه امکان و اختیار
- روایاتی در ذیل آیات شریفه مربوط به خلود در جنت و نار و استثناء:" إِلَّا ما شاءَ رَبُّکَ"
- رد سخن سیوطی در مورد منسوخ شدن دو آیه:" فَأَمَّا الَّذِینَ شَقُوا"
- سوره هود (11): آیات 109 تا 119
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- بت پرستی پایه و مبنایی جز تقلید از نیاکان ندارد
- دلالت جمله!" وَ لَوْ لا کَلِمَةٌ سَبَقَتْ ..." بر تاخیر عذاب اهل باطل، که در امر دین اختلاف کردند، تا فرا رسیدن قیامت
- اشاره به اینکه شک و تردید یهودیان در اصالت و صحت تورات موجه بوده است
- معنا و موارد استعمال واژههای:" قیام"،" اقامه" و" استقامت"
- معنای جمله:" فَاسْتَقِمْ کَما أُمِرْتَ"
- معنای" رکون" و مراد از رکون به سوی ستمکاران که در آیه:" وَ لا تَرْکَنُوا إِلَی الَّذِینَ ظَلَمُوا ..." از آن نهی شده است
- منظور از:" الذین ظلموا" که از اعتماد و تمایل به آنان نهی گردیده است
- سخن صاحب المنار در باره مراد از:" الَّذِینَ ظَلَمُوا" و نقاط ضعف آن سخن
- آیه شریفه:" وَ لا تَرْکَنُوا ..." متضمن نهی از تمایل به ستمکاران چه از اهل کتاب و چه از موحدین و مسلمین میباشد
- رکون به اهل ظلم اخص از ولایت کفار است و مراد از آن اعتماد و مماشات در امر دین و حیات دینی است نه مطلق رکون و اعتماد
- سخنی دیگر از صاحب المنار در باره متعلق نهی از رکون به ظالمین و مصادیق رکون به اهل ظلم و اشکال وارد بر آن
- اشاره به فرق بین میل به ظالمین و مصادیق مباشرت در ظلم
- امر به نماز و صبر که مهمترین عبادات و اخلاقیات هستند
- معنای" اختلاف" و مشتقات دیگر ماده" خلف"
- در قرآن کریم اختلافات ناشی از هواهای نفسانی (مانند اختلاف در دین) مذمت شده نه اختلافات طبیعی که در حیات نوع انسان گریزی از آن نیست
- جمله" وَ لا یَزالُونَ مُخْتَلِفِینَ" راجع به اختلاف در دین خواهد بود
- مذمت اختلاف، از جهت لوازم آن یعنی تفرق و اعراض از حق است
- رحمت الهی که همان هدایت الهی و منتهی به سعادت آدمی است غایت خلقت انسان میباشد (و لذلک خلقهم)
- خلاصه آنچه که از تدبر در معنای دو آیه شریفه:" وَ لَوْ شاءَ رَبُّکَ ..." و" إِلَّا مَنْ رَحِمَ رَبُّکَ ..." استفاده میشود و اشاره به وجوهی که در معنای آن دو آیه گفته شده است
- بحث روایتی چند روایت در ذیل جمله:" فَاسْتَقِمْ کَما أُمِرْتَ ..." و" لا تَرْکَنُوا إِلَی الَّذِینَ ظَلَمُوا"
- سوره هود (11): آیات 120 تا 123
- سوره هود (11): آیات 100 تا 108
- (12)سوره یوسف مکی است و صد و یازده آیه دارد (111)
- سوره یوسف (12): آیات 1 تا 3
- سوره یوسف (12): آیات 4 تا 6
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات رؤیای یوسف (علیه السلام) و تعبیر آن به وسیله پدرش یعقوب (علیه السلام)
- اشاره
- وجه اینکه در جمله:" وَ یُعَلِّمُکَ مِنْ تَأْوِیلِ الْأَحادِیثِ" از رؤیا به" حدیث" تعبیر شده است و مراد از علم یوسف (علیه السلام) به تاویل احادیث
- معنای" نعمت"، ریشه، مشتقات و مورد استعمال آن
- مراد از اتمام نعمت
- سه نکته در باره شخصیت یعقوب (علیه السلام)، سجده برای یوسف (علیه السلام) و مراد از اتمام نعمت بر آل یعقوب (علیه السلام)
- بحث روایتی (چند روایت در باره رؤیای یوسف (علیه السلام)
- سوره یوسف (12): آیات 7 تا 21
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- توضیحی در این مورد که چگونه" برای سائلان، در داستان یوسف و برادرانش نشانههایی الهی هست"
- مراد پسران یعقوب (علیه السلام) در جمله:" إِنَّ أَبانا لَفِی ضَلالٍ مُبِینٍ" ضلالت در امر زندگی است نه در دین
- بیان یکی از مفسرین در توجیه کلام پسران یعقوب:" إِنَّ أَبانا لَفِی ضَلالٍ مُبِینٍ" و اشکالات آن
- وجوه بی اساس دیگری که در این باره گفته شده است
- گفتگو و مشاوره برادران یوسف (علیه السلام) در مورد یوسف (علیه السلام) و از میان بر داشتن او
- توبهای که همزمان با عزم بر گناه قصد شود، توبه حقیقی نیست
- پیشنهادی که برادران تصویب کردند:" یوسف را مکشید، او را در ته چاه بیفکنید"
- گفتگوی برادران یوسف (علیه السلام) با پدر برای بردن او و اجرای قصد سوء خود
- نکتهای که در آیه:" فَلَمَّا ذَهَبُوا بِهِ ..." به کار رفته و بر عظمت حادثه دلالت دارد
- توضیح معنای جمله:" وَ أَوْحَیْنا إِلَیْهِ لَتُنَبِّئَنَّهُمْ بِأَمْرِهِمْ هذا ..." و اشاره به وجوه متعدد دیگری که در معنای آن گفته شده است
- بیان معنای کلمه:" نستبق" در آیه:" قالُوا یا أَبانا إِنَّا ذَهَبْنا نَسْتَبِقُ ..."
- گفتاری در اینکه در دروغگویی رستگاری نیست سخنی در باره بی فرجام بودن دروغ و اینکه سر انجام، حقیقت نمودار میشود
- اشاره
- جواب یعقوب (علیه السلام) به پسرانش که گفتند یوسف را گرگ خورده
- اشاره به معنای صبر و اینکه صابران چه کسانی هستند
- صبر، توأم با توکل کار ساز است
- سر رسیدن کاروانیان و بیرون آوردن یوسف (علیه السلام) از چاه
- توضیح معنای آیه:" وَ شَرَوْهُ بِثَمَنٍ بَخْسٍ دَراهِمَ مَعْدُودَةٍ ..." و وجوهی که در این باره گفته شده است
- خریدار یوسف (علیه السلام)، عزیز مصر و منزل جدید او کاخ عزیز بوده است
- معنای جمله:" و کذلک مکنا لیوسف فی الأرض"
- معنای:" وَ اللَّهُ غالِبٌ عَلی أَمْرِهِ"
- بحث روایتی روایتی از امام سجاد (علیه السلام) در باره داستان یوسف و اینکه علت ابتلاء یعقوب به فراق یوسف قصور در اطعام مسکینی بوده است
- سوره یوسف (12): آیات 22 تا 34
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات بیان آیات مربوط به یوسف (علیه السلام) در خانه عزیز مصر مراد از جمله:" لما بلغ اشده"
- اشاره
- توضیحی در مورد حکم و علمی که خدا به یوسف (علیه السلام) داده و اشاره به اینکه خداوند از آن علم و حکم به همه نیکوکاران میدهد
- معنای مراوده در جمله:" وَ راوَدَتْهُ الَّتِی هُوَ فِی بَیْتِها"
- یوسف احساسات یوسف (علیه السلام) در کاخ عزیز مصر
- همسر عزیز احساسات همسر عزیز نسبت به یوسف (علیه السلام)
- یوسف و همسر عزیز
- توحید خالص یوسف (علیه السلام) که از پاسخ او در مقابل در خواست همسر عزیز (مَعاذَ اللَّهِ إِنَّهُ رَبِّی أَحْسَنَ مَثْوایَ) نمایان است
- مراد یوسف از رب در جمله:" إِنَّهُ رَبِّی أَحْسَنَ مَثْوایَ" خدای تعالی است
- خویشتن دارای یوسف (علیه السلام) در برابر همسر عزیز شگفت انگیز و خارق العاده بوده است
- معنای اینکه اگر یوسف (علیه السلام) برهان پروردگارش را ندیده بود قصد همسر عزیز را کرده بود (وَ هَمَّ بِها لَوْ لا ...)
- معنای برهان و اشاره به اینکه برهانی که دیدن آن، یوسف را از لغزش بازداشت نوعی علم شهودی بوده است که به بندگان مخلص ارائه میشود
- اقوال بعضی از مفسرین عامه و خاصه در تفسیر آیه
- اقوال پارهای از مفسرین عامه و خاصه در تفسیر آیه:" لَقَدْ هَمَّتْ بِهِ وَ هَمَّ بِها لَوْ لا ..."
- افترائات ناشایسته و اتهامات قبیحی که در تفسیر جمله:" وَ هَمَّ بِها لَوْ لا ..." در تفاسیر عامه به ساحت حضرت یوسف (علیه السلام) نسبت داده شده است
- افراط در پذیرش و تسلیم در برابر هر چه که حدیث نام دارد، یکی از دو علت وقوع در این افترائات میباشد
- سخن زمخشری در توضیح و توجیه جمله:" وَ هَمَّ بِها لَوْ لا ..." و اشکال آن
- گفته صاحب مجمع البیان در این زمینه و ایراد وارد بر آن
- وجهی که صاحب المنار در این مورد بیان کرده و جواب آن
- دو قول دیگر در این باره
- بیان آیات
- اشاره
- نکات موجود در گفتگوی یوسف (علیه السلام) و همسر عزیز با عزیز مصر بعد از فرار یوسف (علیه السلام) از قصد سوء زلیخا
- شاهدی که برای روشن شدن حقیقت ارائه طریق کرد چه کسی بوده و چرا از او به" شاهد" تعبیر شده نه به" قائل"
- معنای جمله:" یُوسُفُ أَعْرِضْ عَنْ هذا وَ اسْتَغْفِرِی لِذَنْبِکِ ..." که گفته عزیز مصر است بعد از روشن شدن تقصیر همسرش
- گفتگوی ملامت آمیز زنان شهر در باره عشق زلیخا به یوسف و تدبیری که زلیخا با ترتیب دادن میهمانی و ... برای رهایی از زخم زبان آنان اندیشید
- اشاره به شدت و سختی وارد بر یوسف (علیه السلام) در مجلس میهمانی و پناه بردن آن حضرت به خدای تعالی
- عکس العمل زنان مصر با دیدن یوسف (علیه السلام) و توضیح اینکه گفتند:" ما هذا بَشَراً إِنْ هذا إِلَّا مَلَکٌ کَرِیمٌ"
- اعتراف همسر عزیز در جمع زنان مصر و تهدید صریح یوسف (علیه السلام) به حبس و خواری
- مناجات و استغاثه یوسف (علیه السلام):" رَبِّ السِّجْنُ أَحَبُّ إِلَیَّ ..."
- علاوه بر همسر عزیز، دیگر زنان مصر که یوسف را دیدند نیز به او دل باخته و وی را به سوی خود خوانده بودهاند
- بحثهایی پیرامون تقوای دینی و درجات آن در چند فصل 1- قانون و اخلاق کریمه و توحید
- 1- رابطه قانون، اخلاق کریمه و توحید. و بیان اینکه قانون بدون اخلاق و اخلاق بدون توحید نمیتوانند منشا اثری باشند
- 2- تقوای دینی به یکی از سه امر حاصل میشود مراتب و درجات حصول تقوای دینی و پرستش خدا بر اساس خوف، رجاء و حب
- 3- چگونه محبت باعث اخلاص میشود؟
- 4- معنای اخلاص 4- معنای اخلاص، وجه اسناد اخلاص عبد به خدا و اشاره به درجات عالی اخلاص معصومین (علیهم السلام)
- بحث روایتی روایتی از امام سجاد (علیه السلام) در باره داستان یوسف (علیه السلام) و همسر عزیز مصر
- سوره یوسف (12): آیات 35 تا 42
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات تصمیم به زندانی کردن یوسف (علیه السلام)
- اشاره
- رؤیای دو همزندانی یوسف (علیه السلام) و تعبیر خواب آن دو توسط یوسف (علیه السلام)
- شرحی در مورد اینکه وجود مخلصین و معصومین (علیهم السلام) فضل و فیض خدا بر ایشان و بر مردم است و موجب پایداری و استمرار راه حق در میان نوع بشر است
- معنای" خیر" و بیان حجت قاطعی که در جمله:" أَ أَرْبابٌ مُتَفَرِّقُونَ خَیْرٌ أَمِ اللَّهُ الْواحِدُ الْقَهَّارُ" نهفته است
- استدلال یوسف (علیه السلام) در رد پرستش آلهه و اثبات توحید عبادی
- چرا دین توحید دین" قیم" است؟ (ذلِکَ الدِّینُ الْقَیِّمُ ...)
- اشاره به اینکه مفاد دو آیه:" یا صاحِبَیِ السِّجْنِ ..." و" ما تَعْبُدُونَ مِنْ دُونِهِ ..." یک برهان بر توحید در عبادت است
- توسل به اسباب منافاتی با اخلاص ندارد، بلکه اعتماد بر اسباب با اخلاص منافات دارد
- بحث روایتی چند روایت که در آنها جمله:" اذْکُرْنِی عِنْدَ رَبِّکَ" بر یوسف (علیه السلام) خرده گرفته شده و اشاره به مخالفت این روایات با صریح قرآن
- سوره یوسف (12): آیات 43 تا 57
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- توضیح مفردات و جملات آیه کریمه:" وَ قالَ الْمَلِکُ ..." که رؤیای پادشاه مصر را حکایت میکند
- معنای" اضغاث" و" احلام و مراد معبرین که به پادشاه مصر گفتند رؤیای تو اضغاث احلام است و ما به تاویل احلام عالم نیستیم
- دقائقی که در نقل سخن فرستاده دربار مصر به سوی یوسف با آن حضرت در آیه:" یُوسُفُ أَیُّهَا الصِّدِّیقُ ..." وجود دارد
- توضیح الفاظ و مفاهیم آیات شریفهای که گفته یوسف (علیه السلام) را در باره رؤیای ملک حکایت میکند
- احضار و آزاد شدن یوسف (علیه السلام) توسط ملک و پیغام یوسف (علیه السلام) برای او
- معلوم گردیدن بی گناهی یوسف (علیه السلام)
- مفاد سخن یوسف (علیه السلام) که بعد از معلوم شدن بی گناهیاش گفت:" وَ ما أُبَرِّئُ نَفْسِی إِنَّ النَّفْسَ لَأَمَّارَةٌ بِالسُّوءِ ..."
- سخن بعضی از مفسرین که آیه:" ذلِکَ لِیَعْلَمَ ..." و" وَ ما أُبَرِّئُ نَفْسِی ..." را ادامه سخن همسر عزیز مصر دانستهاند و اشکال وارد بر آن
- عزت یافتن یوسف (علیه السلام) به رحمت الهی، بعد از آنکه برای ذلت او اسباب چینی کردند
- بحث روایتی (روایاتی در ذیل آیات مربوط به رؤیای ملک مصر و تعبیر آن به وسیله یوسف و اثبات بی گناهی آن حضرت و عزت یافتن او)
- سوره یوسف (12): آیات 58 تا 62
- سوره یوسف (12): آیات 63 تا 82
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات بیان و شرح آیاتی که بازگشتن برادران یوسف را نزد پدر و آوردن برادر تنی یوسف (علیه السلام) و نگاه داشتن او توسط یوسف را حکایت میکنند
- اشاره
- مراد یعقوب (علیه السلام) از جمله:" فَاللَّهُ خَیْرٌ حافِظاً وَ هُوَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِینَ"
- معنای توسل به خدا، لغو و بی اثر دانستن اسباب و وسائط نیست
- سبب اینکه یعقوب (علیه السلام) به پسران خود سفارش کرد از یک دروازه وارد نشوند
- سه نکته در باره توکل که از آیه شریفه:" وَ قالَ یا بَنِیَّ ..." استفاده میشود
- معنای جمله:" ما کانَ یُغْنِی عَنْهُمْ مِنَ اللَّهِ مِنْ شَیْءٍ ..."
- علم موهبتی به یعقوب (علیه السلام)- وَ إِنَّهُ لَذُو عِلْمٍ لِما عَلَّمْناهُ- اکتسابی نبوده و نتیجه اخلاص در توحید است
- توضیح در مورد جمله:" أَیَّتُهَا الْعِیرُ إِنَّکُمْ لَسارِقُونَ" و اینکه این جمله افتراء مذموم و محرمی که یوسف (علیه السلام) به برادران زده باشد نیست
- پیمانه ملک گم شده است!
- کیفر سارق معین شده، پیمانه از بار و بنه بنیامین (برادر ابوینی یوسف (علیه السلام) یافته میشود!
- مراد از اینکه یوسف (علیه السلام) نمیتوانست بر مبنای کیش مصریان برادر را نزد خود نگاه بدارد و معنای جمله:" فَوْقَ کُلِّ ذِی عِلْمٍ عَلِیمٌ"
- گفتگوی یوسف (علیه السلام) با برادران پس از آنکه پیمانه گمشده از بار و بنه بنیامین یافته شد
- گفتگوی برادران: چگونه بدون بنیامین نزد پدر باز گردیم؟
- یکی از برادران: نزد پدر باز گشته بگویید پسرت دزدی کرد و" وَ ما شَهِدْنا إِلَّا بِما عَلِمْنا ... وَ ما کُنَّا لِلْغَیْبِ حافِظِینَ"
- سوره یوسف (12): آیات 83 تا 92
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- جواب یعقوب (علیه السلام) به پسران بعد از شنیدن خبر باز داشت بنیامین و مراد او از جمله:" بَلْ سَوَّلَتْ لَکُمْ أَنْفُسُکُمْ أَمْراً ..."
- معنای" روح" و بیان اینکه یاس از روح و رحمت الهی گناه کبیره به معنای کفر و عدم اعتقاد به احاطه و سعه رحمت خداوند است
- بازگشت پسران یعقوب (علیه السلام) به مصر و اظهار عجز و خضوع در برابر عزیز مصر (یوسف (علیه السلام))
- اینک که وعده الهی تحقق یافته، یوسف (علیه السلام) خود را معرفی مینماید
- برادران به خطای خود اعتراف میکنند و یوسف (علیه السلام) از آنان در میگذرد و دعایشان میکند
- بحث روایتی روایتی در شرح داستان یوسف (علیه السلام) و برادران در مصر
- اشاره
- چند روایت در معنای جملهای که یوسف و مامورانش به فرزندان یعقوب (علیه السلام) گفتند:" أَیَّتُهَا الْعِیرُ إِنَّکُمْ لَسارِقُونَ"
- چند روایت در مورد انتساب سرقت به یوسف (علیه السلام) در سخن برادران او:" فَقَدْ سَرَقَ أَخٌ لَهُ مِنْ قَبْلُ"
- دو روایت در باره شکایت نزد خدا بردن یعقوب (علیه السلام)-نَّما أَشْکُوا بَثِّی وَ حُزْنِی إِلَی اللَّهِ
- سوره یوسف (12): آیات 93 تا 102
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات بیان آیات راجع به بازگشت برادران نزد پدر با پیراهن یوسف (علیه السلام) و عزیمت آل یعقوب به مصر و ...
- اشاره
- به سجده افتادن در برابر یوسف، برای پرستش او نبوده است
- یوسف (علیه السلام) خداوند را به جهت الطافش بر او حمد و ثنا میگوید و با گذشت و جوانمردی، ستم برادران بر خود را فقط با اشارهای یاد میکند
- معنای اینکه یوسف (علیه السلام) میگوید:" خدایا تو ولی من در دنیا و آخرت هستی" و از خدا میخواهد:" مرا مسلم بمیران و به صالحان ملحق بساز"
- بحث روایتی (روایاتی پیرامون ملاقات برادران با یوسف (علیه السلام) در مصر و ...)
- گفتاری در چند فصل پیرامون داستان یوسف
- گفتاری در چند فصل پیرامون رؤیا
- سوره یوسف (12): آیات 103 تا 111
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- اشارهای به دلالت جمله:" یَمُرُّونَ عَلَیْها" بر حرکت زمین
- توضیحی در مورد نسبی و اضافی بودن ایمان و شرک و امکان اجتماع بعض مراتب آن دو با هم (وَ ما یُؤْمِنُ أَکْثَرُهُمْ بِاللَّهِ إِلَّا وَ هُمْ مُشْرِکُونَ)
- اعلام راه:" هذِهِ سَبِیلِی" بیان راه:" أَدْعُوا إِلَی اللَّهِ عَلی بَصِیرَةٍ" دعوت کنندگان: رسول اللَّه (صلی اللَّه علیه و آله) و پیروان او
- تطبیق دعوت پیامبر اسلام (صلی اللَّه علیه و آله) با دعوت پیامبران پیش از آن حضرت
- معنای آیه:" حَتَّی إِذَا اسْتَیْأَسَ الرُّسُلُ وَ ظَنُّوا أَنَّهُمْ قَدْ کُذِبُوا ..."
- بحث روایتی روایاتی در معنای جمله!" ما یُؤْمِنُ أَکْثَرُهُمْ بِاللَّهِ إِلَّا وَ هُمْ مُشْرِکُونَ"
- (13)سوره رعد
- سوره الرعد (13): آیات 1 تا 4
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات آهنگ کلی سوره: اثبات آیت بودن و حقانیت قرآن کریم
- اشاره
- مکی بودن سوره رعد و اشاره به اقوال دیگر در این مورد
- معنای جمله:" تِلْکَ آیاتُ الْکِتابِ" و دلالت آن بر آیات کتاب طبیعت و کتاب وحی
- وجه دلالت آیه:" الَّذِی رَفَعَ السَّماواتِ بِغَیْرِ عَمَدٍ ..." بر وحدانیت رب و مدبر عالم و وجه آوردن قید:" ترونها"
- آیه شریفه:" اللَّهُ الَّذِی رَفَعَ السَّماواتِ ..." در مقام اثبات وحدت خدای تعالی در ربوبیت است
- معنای تدبیر و مراد از تدبیر امر عالم (یُدَبِّرُ الْأَمْرَ)
- معنای" تفصیل آیات" و اینکه مراد از آیات تکوینی است یا آیات کتاب وحی
- برخی از نشانهها و آیات تکوینی:" هُوَ الَّذِی مَدَّ الْأَرْضَ ..."
- معنای اینکه خداوند میوهها را" زَوْجَیْنِ اثْنَیْنِ" قرار داد و بیان طنطاوی در تطبیق این جمله با نر و ماده بودن گیاهان
- وجود اختلاف، تنوع، و تمایز در خلقت مستند به اختلاف اراده مسبب الاسباب عز و جل است
- بحث روایتی
- سوره الرعد (13): آیات 5 تا 6
- سوره الرعد (13): آیات 7 تا 16
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- مقصود کافران از اینکه گفتند:" چرا از جانب پروردگارش آیتی بر او نازل نمیشود" و خطاب" تو فقط بیم دهنده هستی" در جواب خواسته نابجای آنان
- معنای اینکه خداوند" آنچه رحمها کم و زیاد میکنند" را میداند و بعضی وجوهی که در این باره گفته شده است
- هر موجودی به امر و حکم خدا، محدود به حد و مقداری است
- معنای غیب و شهادت و اینکه خداوند عالم الغیب و الشهادة است و جز خدای سبحان کسی غیب نمی داند
- معنای" کبیر" و" متعال" بودن خدای تعالی
- مراد از اینکه انسان پی گیرندگانی (نگهبانانی) دارد که او را از امر خداوند حفظ میکنند (لَهُ مُعَقِّباتٌ ...)
- مقصود از جمله:" إِنَّ اللَّهَ لا یُغَیِّرُ ما بِقَوْمٍ حَتَّی یُغَیِّرُوا ما بِأَنْفُسِهِمْ"
- بین اعمال خیر و آثار نیک خارجی ملازمه هست ولی بین اعمال شر و آثار سوء آنها ملازمه نیست
- پنج مساله راجع به: حافظ بودن خداوند، تغییر وضع اقوام با تغییر در انفس ایشان و ... که از آیه شریفه:" لَهُ مُعَقِّباتٌ ..." روشن میشود
- جهت و حکمت وجود تلازم بین اعمال صالح و نعمتها و بهرهمندیها
- اختلاف شدید مفسرین در معنای آیه شریفه:" لَهُ مُعَقِّباتٌ ..."
- معنای دعا و بیان اینکه حق دعا (دعای مستجاب) برای خدا است و در برابر او نه غیر او
- تمثیلی که حال کسی را که غیر خدا را میخواند بیان میکند
- تسبیح، سجود سؤال و قنوت آنچه در آسمانها و زمین است، تعابیر مختلفی است از ذلت حقیقی همه چیز در برابر خدای تعالی
- تذلل و تواضع همه موجودات در برابر خدا ذاتی و به" طوع است" ولی در مورد انسان تسلیم و تذلل به" کره" متصور است
- وجه اینکه سجود موجودات برای خدا، به صبح و شام اختصاص داده شده است و وجه اسناد سجود به سایهها
- جهت اختصاص جمله:" وَ یُسَبِّحُ الرَّعْدُ بِحَمْدِهِ" به بیان تسبیح رعد
- توحید خالق به معنای توحید رب است و با اعتقاد به وحدانیت خالق، اعتقاد به ربوبیت ارباب و آله مورد ندارد
- بحث روایتی روایاتی در ذیل جمله:" إِنَّما أَنْتَ مُنْذِرٌ وَ لِکُلِّ قَوْمٍ هادٍ" که بر طبق آنها (از باب جری بر مصداق)" هادی" علی (علیه السلام) میباشد
- اشاره
- روایاتی در معنای:" اللَّهُ یَعْلَمُ ما تَحْمِلُ کُلُّ أُنْثی وَ ما تَغِیضُ الْأَرْحامُ وَ ما تَزْدادُ"
- چند روایت در ذیل آیه شریفه:" لَهُ مُعَقِّباتٌ مِنْ بَیْنِ یَدَیْهِ .."
- روایاتی در بیان مراد از:" إِنَّ اللَّهَ لا یُغَیِّرُ ما بِقَوْمٍ حَتَّی یُغَیِّرُوا ما بِأَنْفُسِهِمْ ..."
- روایتی در مورد سجود هر که در آسمانها و زمین است برای خدا
- سوره الرعد (13): آیات 17 تا 26
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- وصف طریق حق و باطل و بیان حال اهل حق و باطل با ذکر یک مثال:" أَنْزَلَ مِنَ السَّماءِ ماءً ..."
- معنای" حق" و" باطل" بودن موجودات و افعال
- حوادث خارجی در عالم شهادت، خود مثلهایی هستند که ارباب بصیرت را به حقایق عالم غیب رهنمون میسازند
- چند مطلب راجع به کلیات معارف الهی که از مثل کف، در آیه شریفه، استفاده میشود
- هیچ امر حقی معارض و مزاحم حق دیگر نیست
- منظور از" حسنی" که اجابت کنندگان دعوت پروردگارشان دارای آن هستند
- وصف گروندگان به حق و" أُولُوا الْأَلْبابِ" و مقایسه آنان با جاهلان به حق
- اشاره به اینکه حجت الهی فقط از طریق فطرت تمام نمیشود و محاسبه و مؤاخذه، فرع بر تشریع و ابلاغ است
- فرق میان" خشیت" و" خوف" و موارد استعمال هر یک
- معنای:" صَبَرُوا ابْتِغاءَ وَجْهِ رَبِّهِمْ" و اشاره به اینکه جهت عمل و الهی بودن آن مقصود حق گرایان میباشد
- وجوهی که در باره جهت اختلاف در بیان وصف اولوا الألباب گفته شده است
- معنای اینکه اولوا الألباب و پذیرندگان حق را" عقبی الدار" و عهد شکنان و مفسدان را" سوء الدار" است
- مژده به صله رحم کنندگان که با ارحام صالح خویش در بهشت عدن جمع خواهند شد
- معنای جمله:" وَ مَا الْحَیاةُ الدُّنْیا فِی الْآخِرَةِ إِلَّا مَتاعٌ"
- بحث روایتی
- سوره الرعد (13): آیات 27 تا 35
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات هدایت به دست خدا است و صرف وجود آیت معجزه سبب ایمان آوردن نیست
- اشاره
- اشاره به معنای" ایمان" و بیان اینکه ایمان صرف ادراک نیست، بلکه عبارتست از ادراک توأم با تسلیم و قبول قلبی
- معنای ترس از خدا و توضیح اینکه چرا با یاد خدا هم خشیت و ترس و هم سکون و اطمینان قلبی حاصل میشود
- توضیحی در باره اینکه دلها فقط به ذکر خدا آرام میگیرد (أَلا بِذِکْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ) و اینکه مراد از ذکر اعم از ذکر لفظی است
- مراد از حیات طیبه و" معیشت طوبی" که از آثار اطمینان و آرامش قلب است
- معنای جمله:" إِلَیْهِ مَتابِ"
- هدایت و ضلالت به دست خدا است و بدون مشیت او شگفتترین آیات الهی نیز اثری در هدایت گمراهان نخواهد داشت
- وجوهی که در معنای آیه شریفه:" وَ لَوْ أَنَّ قُرْآناً سُیِّرَتْ بِهِ الْجِبالُ ... بَلْ لِلَّهِ الْأَمْرُ جَمِیعاً" گفته شده است
- سه وجه در معنای آیه:" أَ فَلَمْ یَیْأَسِ الَّذِینَ آمَنُوا أَنْ لَوْ یَشاءُ اللَّهُ لَهَدَی النَّاسَ جَمِیعاً"
- تهدید کفاری که در ابتدای دعوت اسلام انکار و دشمنی پیشه کردند به نزول مصیبتها
- معنای قائم بودن خدای تعالی بر هر نفس و به آنچه میکند
- احتجاجی بی سابقه علیه مشرکین: اوصاف و فضائل شرکای خدا را بیان کنید.
- وعده به مؤمنان در مقابل وعیدی که به کافران داده شد
- بحث روایتی
- اشاره
- روایاتی در ذیل جمله:" أَلا بِذِکْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ" و بیان اینکه پیامبران (صلی اللَّه علیه و آله) و اهل بیت او (علیهم السلام) مصادیق ذکر خدایند
- چند روایت در باره شجره طوبی در ذیل جمله:" طُوبی لَهُمْ وَ حُسْنُ مَآبٍ"
- روایاتی دیگر در ذیل آیه:" وَ لَوْ أَنَّ قُرْآناً سُیِّرَتْ بِهِ الْجِبالُ ..."
- سوره الرعد (13): آیات 36 تا 42
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- توضیحی در مورد خوشحال شدن اهل کتاب از نزول قرآن
- وجوه دیگری که در بیان مراد از:" وَ الَّذِینَ آتَیْناهُمُ الْکِتابَ یَفْرَحُونَ بِما أُنْزِلَ إِلَیْکَ گفته شده است
- نهی شدن پیامبر (صلی اللَّه علیه و آله) از پیروی خواستههای اهل کتاب
- انبیاء (علیهم السلام) در آوردن آیه و معجزه دارای اختیار و استقلال نبودهاند
- مراد از اینکه خدای تعالی در هر وقت و مدتی کتاب و حکم قضایی دارد، محو و اثبات میکند و ام الکتاب نزد او است
- نکاتی که در باره محو و اثبات قضایا و احکام الهی، از آیه:" یَمْحُوا اللَّهُ ما یَشاءُ وَ یُثْبِتُ" استفاده میشود
- معنای آیه شریفه:" أَ وَ لَمْ یَرَوْا أَنَّا نَأْتِی الْأَرْضَ نَنْقُصُها مِنْ أَطْرافِها"
- بحث روایتی روایاتی در مورد محو و اثبات احکام و قضایای الهی در ذیل" یَمْحُوا اللَّهُ ما یَشاءُ وَ یُثْبِتُ"
- سوره الرعد (13): آیه 43
- سوره الرعد (13): آیات 1 تا 4
- جلد 12
- مشخصات کتاب
- (14)سوره ابراهیم مکی است و 52 آیه دارد
- سوره إبراهیم (14): آیات 1 تا 5
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات خلاصه و برداشتی از آیات سوره ابراهیم
- اشاره
- اشاره به عمومیت رسالت پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) و اینکه مراد از" ناس" در" لِتُخْرِجَ النَّاسَ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَی النُّورِ" همه مردم است
- وجه جمع بین آیاتی که هدایت مردم را به رسول خدا (صلی الله علیه و آله) نسبت میدهد و آیاتی که آن را به خدا نسبت میدهد و اشاره به نکته مفرد آوردن" نور" و جمع آوردن" ظلمات"
- " لام" در جمله:" لتخرج الناس ..." برای افاده غرض است نه عاقبت
- بیان اینکه وجود غرض و مصلحت در افعال خداوند برای رفع نیاز یا استکمال نیست
- جهات فرق بین اغراض ما بندگان و اغراض خدای سبحان
- معنای عزت و عزیز و دارای عزت بودن خدای تعالی
- وجه آوردن دو صفت" عزیز" و" حمید" و تقدم واژه عزیز بر حمید در جمله:" إِلی صِراطِ الْعَزِیزِ الْحَمِیدِ"
- وجود دو راه پیشاروی انسان: استحباب (انتخاب) دنیا بر آخرت یا استحباب آخرت بر دنیا
- معنای اینکه کافران راه خدا را کج میخواهند (وَ یَبْغُونَها عِوَجاً)
- توضیحی در مورد ارسال رسل به لسان قوم خود (ما أَرْسَلْنا مِنْ رَسُولٍ إِلَّا بِلِسانِ قَوْمِهِ)
- مراد از" ایام اللَّه" در جمله:" وَ ذَکِّرْهُمْ بِأَیَّامِ اللَّهِ"
- بحث روایتی (روایاتی در بیان مراد از ایام اللَّه)
- سوره إبراهیم (14): آیات 6 تا 18
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- بیان اینکه آیه:" و إذ تأذن ربکم ..." از سخنان موسی (علیه السلام) در یاد آوری ایام اللَّه به بنی اسرائیل است
- معنای این کلام موسی (علیه السلام) که فرمود: اگر شما و تمامی اهل زمین کافر شوید خدا غنی و حمید است
- شرح معنای آیه:" أَ لَمْ یَأْتِکُمْ نَبَؤُا الَّذِینَ مِنْ قَبْلِکُمْ ..." که تکذیب انبیاء (علیه السلام) توسط اقوام پیشین را حکایت میکند و اقوال مفسرین در معنای این آیه
- توضیح برهانی که از جمله:" یَدْعُوکُمْ لِیَغْفِرَ لَکُمْ ..." برای اثبات نبوت عامه استفاده میشود
- معنای جمله:" لِیَغْفِرَ لَکُمْ مِنْ ذُنُوبِکُمْ" و وجوهی که در مورد حرف" من" در این جمله گفته شده است
- توضیحی در باره معجزه در بیان جمله:" فاتوا بسلطان مبین"
- پاسخ انبیاء (علیه السلام) در مقابل مکذبان که گفتند شما چون ما بشر هستید، و سلطان مبین (معجزه) مطالبه کردند
- معنای جمله:" وَ ما لَنا أَلَّا نَتَوَکَّلَ عَلَی اللَّهِ ... وَ عَلَی اللَّهِ فَلْیَتَوَکَّلِ الْمُتَوَکِّلُونَ" در گفتگوی انبیاء (علیه السلام) با مکذبان
- توضیح معنای" عود" در تهدید کفار خطاب به پیامبران (علیه السلام) و مؤمنان:" أَوْ لَتَعُودُنَّ فِی مِلَّتِنا"
- پاسخ خداوند در مقابل تهدید کافران مکذب:" لَنُهْلِکَنَّ الظَّالِمِینَ وَ لَنُسْکِنَنَّکُمُ الْأَرْضَ ..."
- بحث روایتی (روایاتی در باره شکر نعمت و چند روایت دیگر در ذیل آیات گذشته)
- سوره إبراهیم (14): آیات 19 تا 34
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- اشاره به معنای" حق" و بیان اینکه مراد از حق بودن خلقت آسمانها و زمین هدفدار بودن عالم هستی است
- بیان جمله:" إِنْ یَشَأْ یُذْهِبْکُمْ وَ یَأْتِ بِخَلْقٍ جَدِیدٍ" و پاسخ به یک سؤال در این مورد
- معنای جمله:" وَ بَرَزُوا لِلَّهِ جَمِیعاً"
- سخن شیطان با پیروان خود، در قیامت
- معنای اینکه در قیامت شیطان به اتباع خود میگوید:" خدا به شما وعده حق داد و من به شما وعده دادم ولی وفا نکردم"
- بیان اینکه شیطان بر مردم سلطهای ندارد و فقط دعوت به گناه میکند و سلطهاش فرع و نتیجه اجابت دعوت او است
- بیزاری جستن شیطان و هر متبوع دیگری از پیروان خود، در روز قیامت
- انسان مختار است و خود مسئول نیک و بد اعمال خویش است
- وجوهی که در مورد ترکیب و معنای آیه:" أَ لَمْ تَرَ کَیْفَ ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا کَلِمَةً طَیِّبَةً ..." گفته شده است
- موارد اختلاف مفسرین در بیان معنی و مفاد مفردات آیه فوق الذکر
- کلمه طیبهای که به شجره طیبه مثل زده شده اعتقادات قلبی صحیح (توحید) است که اخلاق حسنه و عمل صالح فروع و شاخههایش میباشند
- مقصود از کلمه خبیثه که به شجره خبیثه تشبیه شده شرک به خدا است
- آغاز و ادامه هدایت مؤمنین از ناحیه خداوند است (یُثَبِّتُ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا بِالْقَوْلِ الثَّابِتِ"
- چند معنای دیگر که برای آیه:" یُثَبِّتُ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا ..." ذکر کردهاند
- حکایت حال سردمداران و بزرگان ضلالت و ظلم که کفران نعمت کرده مردم خود را به هلاکت کشاندند
- انگیزه اصلی مشرکین در شرک ورزیدن به عمد و اختیار
- وجه جمع بین دو آیهای که یکی وجود دوستی را در قیامت اثبات و دیگری نفی میکند
- استدلال بر اختصاص ربوبیت برای خدا به اختصاص تدبیر عام موجودات به او
- معنای" سَخَّرَ لَکُمُ الْفُلْکَ" و" سَخَّرَ لَکُمُ الْأَنْهارَ"
- معنای سؤال و توضیح مراد از جمله:" آتاکُمْ مِنْ کُلِّ ما سَأَلْتُمُوهُ: خداوند از تمام آنچه از او خواستید به شما داد"
- توضیحی در باره اینکه نعمتهای الهی قابل شمارش نیست (وَ إِنْ تَعُدُّوا نِعْمَتَ اللَّهِ لا تُحْصُوها)
- بحث روایتی روایاتی در باره مراد از کلمه طیبه و کلمه خبیثه در آیه" مَثَلًا کَلِمَةً طَیِّبَةً کَشَجَرَةٍ طَیِّبَةٍ ..."
- اشاره
- نقل ورد سخن" آلوسی" که در روایتی که بنا بر آن مراد از شجره خبیثه بنی امیهاند مناقشه کرده
- چند روایت در مورد سؤال قبر و تطبیق آیه:" یُثَبِّتُ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا ..." بر آن
- چند روایت در تطبیق آیه:" الذین بدلوا نعمة اللَّه کفرا ..." بر بنی امیه و بنی مغیره
- روایتی در این باره که اظهار عجز از شکر نعمتهای الهی شکر است
- سوره إبراهیم (14): آیات 35 تا 41
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات انعام به فرزندان ابراهیم (علیه السلام)، نمونهای دیگر از انعامهای خدای عزیز و حمید
- اشاره
- استظهار اینکه ابراهیم (علیه السلام) دو بار از خداوند برای" مکه" امنیت طلبیده است
- امنیتی که ابراهیم (علیه السلام) برای مکه خواست امنیت تشریعی بوده است
- توضیحی در مورد اینکه آن جناب از خدا خواست او و فرزندانش را از بت پرستی دور بدارد:" وَ اجْنُبْنِی وَ بَنِیَّ أَنْ نَعْبُدَ الْأَصْنامَ"
- مقصود از" بنی" که ابراهیم (علیه السلام) برای خود و آنان دوری از پرستش بتها را درخواست نمود
- مراد از تبعیت در جمله:" فَمَنْ تَبِعَنِی فَإِنَّهُ مِنِّی" پیروی هم در اعتقاد و هم در عمل است
- ابراهیم (علیه السلام) پیروی و تبعیت را ملاک انتساب افراد به خود دانسته است
- بیپایگی اشکالاتی که در باره دعای ابراهیم (علیه السلام) مطرح شده و از آن جمله اینکه گفتهاند چگونه آن جناب دعای غیر مستجاب کرده و برای همه فرزندان خود دوری از شرک را خواسته است؟
- ضعف وجوهی که در جواب به این سؤال که چگونه ابراهیم (علیه السلام) با اینکه معصوم بوده درخواست دوری از شرک را کرده است؟ گفته شده است
- نقل و رد وجوهی که در پاسخ به این شبهه که چرا ابراهیم (علیه السلام) برای مشرکین طلب مغفرت نموده؟ گفتهاند
- دعای ابراهیم (علیه السلام) که عرض کرد:" رَبَّنا إِنِّی أَسْکَنْتُ ..." بعد از بنای کعبه و ساخته و آباد شدن مکه بوده است
- اشاره به اینکه اعمال از جهت احتیاج به اذن و مشیت خدا هستند به خدا و از جهت تصدی و صدور مستند به عامل است
- دعای ابراهیم (علیه السلام) برای پدر و مادرش در اواخر عمر دلالت میکند بر اینکه" آزر" پدر ابراهیم نبوده است
- بحث روایتی (روایاتی در ذیل آیاتی که دعای ابراهیم (علیه السلام) را حکایت میکنند)
- سوره إبراهیم (14): آیات 42 تا 52
- سوره إبراهیم (14): آیات 1 تا 5
- (15)سوره حجر مکی است و 99 آیه دارد.
- سوره الحجر (15): آیات 1 تا 9
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات مفاد کلی سوره مبارکه حجر
- اشاره
- آرزوی داشتن ایمان توسط کفار (رُبَما یَوَدُّ الَّذِینَ کَفَرُوا لَوْ کانُوا مُسْلِمِینَ) مربوط به بعد از مرگ است
- وجه و سبب اینکه مشرکین از رسول اللَّه (صلی الله علیه و آله) خواستند ملائکه را برایشان بیاورد و جواب خداوند در مقابل این درخواست باطل
- معنای آیه:" ما نُنَزِّلُ الْمَلائِکَةَ إِلَّا بِالْحَقِّ ..." و بیان اینکه نزول ملائکه و ظهور عالم ایشان، در دنیا که دار اختیار و امتحان و محل التباس حق به باطل است تحقق نمیپذیرد
- معنای آیه:" إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّکْرَ وَ إِنَّا لَهُ لَحافِظُونَ" و دلالت آن بر مصونیت قرآن از تحریف و تصرف
- بحث روایتی (روایاتی در مورد خروج موحدان عاصی از جهنم و بقاء کافران در آن در ذیل آیه:" ربما یود ..."
- گفتاری در چند فصل در مصونیت قرآن از تحریف
- فصل اول در بیان اینکه قرآن عصر حاضر همان قرآن نازل بر پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) است
- فصل دوم: روایاتی که بر عدم وقوع تحریف و تصرف در قرآن دلالت دارند
- فصل سوم:ادله و وجوهی که برای اثبات عدم وقوع زیاده و وقوع نقص و تغییر در قرآن بدانها استناد شده است
- اشاره
- بیان ضعف استدلال به اجماع برای اثبات عدم وقوع تحریف قرآن به زیاد شدن در آن
- ضعف و قصور روایات دال بر وقوع تحریف در قرآن از نظر سند و دلالت
- دسیسه و جعل روایات دال بر تحریف توسط دشمنان قرآن و لوازم و محذورات مهم مترتب بر قبول این روایت
- روایات تحریف بر فرض صحت سند نیز به لحاظ مخالف بودن با دلالت قطعی قرآن بر عدم تحریف، در مظنه جعل و اسناد کذب بوده و مردودند
- پاسخ به دو دلیل دیگر قائلین به تحریف: استبعاد عقلی عدم تحریف و روایتی در باره مصحف علی علیه السلام
- حوادث واقعه در امت اسلام مانند حوادثی است که در بنی اسرائیل رخ داده
- فصل چهارم:در باره جمع و تالیف قرآن و جمع بین روایاتی که برخی بر جمع قرآن در زمان پیامبر (صلی الله علیه و آله) و برخی بعد از آن حضرت دلالت دارند
- فصل پنجم:: گرد آوری مصاحف مختلف و جمع و تدوین قرآن بر اساس یک قرائت در زمان عثمان
- فصل ششم:آنچه از روایات مربوط به جمع و تالیف قرآن استفاده میشود
- اشاره
- دلالت روایات مربوط به جمع قرآن بر عدم تحریف و بیان اینکه قرآن خود عمدهترین دلیل بر اینست که کلام خدا است و تحریف نشده
- ترتیب سوره قرآن در جمع اول و دوم کار صحابه بوده است
- ترتیب آیات قرآن نیز توقیفی نبوده و بدون دخالت صحابه انجام نشده است
- بررسی و نقد سخن کسانی که قائلند به اینکه ترتیب آیات قرآنی توقیفی بوده و به دستور پیامبر (صلی الله علیه و آله) صورت گرفته است
- فصل هفتم:رد روایات انساء که از طرق عامه وارد شده و بر منسوخ التلاوه شدن پارهای از آیات وحی دلالت میکنند
- سوره الحجر (15): آیات 10 تا 15
- سوره الحجر (15): آیات 16 تا 25
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات عنایت به بیان آوردن زیبایی و زینت آسمان به نجوم و کواکب، در موارد مختلف قرآن
- اشاره
- معنای" موزون" و مراد از جمله:" أَنْبَتْنا فِیها مِنْ کُلِّ شَیْءٍ مَوْزُونٍ"
- مقصود از:" مَنْ لَسْتُمْ لَهُ بِرازِقِینَ" در آیه:" وَ جَعَلْنا لَکُمْ فِیها مَعایِشَ وَ مَنْ لَسْتُمْ لَهُ بِرازِقِینَ"
- وجوه و اقوال مختلف مفسرین در معنای" شیء"،" خزائن" و" قدر معلوم" و مراد آیه شریفه:" وَ إِنْ مِنْ شَیْءٍ إِلَّا عِنْدَنا خَزائِنُهُ وَ ما نُنَزِّلُهُ إِلَّا بِقَدَرٍ مَعْلُومٍ"
- معنای ژرفی که از تدبر در این آیه شریفه و آیات دیگر راجع به" قدر" و" تقدیر" در خلق و ایجاد به دست میآید
- نظام خلقت بدون" موت و حیات" نظامی تام و حکیمانه نمیبود
- بحث روایتی (روایاتی در باره استراق سمع شیاطین و رجم آنها با نجوم و در ذیل آیه:" إِنْ مِنْ شَیْءٍ إِلَّا عِنْدَنا خَزائِنُهُ" و ...)
- سوره الحجر (15): آیات 26 تا 48
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- معنای خلقت انسان از:" صَلْصالٍ مِنْ حَمَإٍ مَسْنُونٍ"
- توضیحاتی در باره معنای لغوی" جن"، مراد از جن- در مقابل انس-" جن" و" جان"
- معنای کلمه" بشر" و نکتهای که در التفات از تکلم به غیب در آیه:" وَ إِذْ قالَ رَبُّکَ" هست
- معنای" سَوَّیْتُهُ" وَ" نَفَخْتُ فِیهِ مِنْ رُوحِی" و توضیحی در مورد رابطه بین روح و بدن
- معنای کلمه" بشر" و نکتهای که در التفات از تکلم به غیب در آیه:" وَ إِذْ قالَ رَبُّکَ" هست
- توضیح مفاد لعن بر شیطان به نحو مطلق در" عَلَیْکَ اللَّعْنَةَ" و لعن بر او با اضافه لعن به خدا در" عَلَیْکَ لَعْنَتِی"
- وجه تقیید و تحدید لعنت بر شیطان تا روز جزا در:" إِنَّ عَلَیْکَ اللَّعْنَةَ إِلی یَوْمِ الدِّینِ"
- ملائکه مامور به سجده (تواضع و خدمت) بر نوع بشر بودند و ابلیس با اباء از سجده بر آدم، از خضوع در برابر نوع بشر استنکاف ورزید
- بیان اینکه" یَوْمِ الْوَقْتِ الْمَعْلُومِ" که خدا تا آن روز به شیطان مهلت داده روز قیامت نیست بلکه روزی است که جز خدا کسی پرستش نمیشود و بساط کفر و فسوق برچیده میشود
- معنای جمله:" رَبِّ بِما أَغْوَیْتَنِی ..." و توضیح در مورد اسناد اغواء به خدا و بیان اینکه مقصود از اغوای خداوند شیطان را، اغوای مجازاتی است نه ابتدایی
- وجوهی که مفسران برای توجیه حمل جمله:" بِما أَغْوَیْتَنِی" بر اضلال ابتدایی خدا ذکر کردهاند
- غفلت این مفسران از اینکه دنیا دار امتحان است و وجود داعی به شر و داعی به خیر لازمه امتحان و تمیز خبیث از طیب است
- معنای جمله:" لَأُزَیِّنَنَّ لَهُمْ فِی الْأَرْضِ" و دلالت آن بر اینکه زمین ظرف اغوای شیطان است و آدم در خوردن از شجره ممنوعه، از امر ارشادی سرپیچی کرده بوده است نه از امر مولوی
- مراد از" عباد مخلصین" که از اغوای شیطان مصون هستند
- معنای بر خدا بودن راه شیطان (هذا صِراطٌ عَلَیَّ مُسْتَقِیمٌ) اینست که اغواء و اضلال شیطان نیز خارج از حیطه قدرت و حکم و قضای خدا نیست
- آیه:" إِنَّ عِبادِی لَیْسَ لَکَ عَلَیْهِمْ سُلْطانٌ ..." متضمن سه جواب به ابلیس است
- ابلیس در اغواء عباد مستقل نبوده اغوای او مجازات" غاوین" بوده و مستند به سلطنت الهی است
- بیان اینکه اثبات سلطنت و ولایت برای ابلیس، با سلطنت مطلقه خدا و با عدالت او منافات ندارد
- معنای اینکه جهنم هفت در دارد:" لَها سَبْعَةُ أَبْوابٍ ..."
- " متقین" در آیه:" إِنَّ الْمُتَّقِینَ فِی جَنَّاتٍ ..." اعم از" مخلصین" در آیه:" إِلَّا عِبادَکَ مِنْهُمُ الْمُخْلَصِینَ" است
- رد و ابطال سخن" فخر رازی" که گفته است مراد از" متقین" کسانی است که از شرک بپرهیزند و بیان اینکه تسمیه به وصف" متقین" در مورد دارایان ملکه پرهیز از محرمات الهی صادق است
- قضاهای رانده شده قضاهای رانده شدهای که در قرآن حکایت شده است
- بحث روایتی روایاتی در باره نفخ روح در کالبد آدم علیه السلام
- سوره الحجر (15): آیات 49 تا 84
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات اشاره به ارتباط آیات متضمن داستان بشارت ابراهیم (علیه السلام) به فرزند دار شدن و داستان قوم لوط، با آیات قبل
- اشاره
- سبب اینکه نباید از غفران و رحمت الهی مایوس و از عذاب و مکر او دل آسوده بود این است که هیچ مانعی جلوگیری و محدود کننده اراده و مشیت خدا نیست
- تعجب ابراهیم (علیه السلام) از بشارت داده شدن به فرزند، بر اساس استبعاد عادی بوده است بیان آیات مربوط به وارد شدن فرشتگان به صورت آدمی بر ابراهیم (علیه السلام) و گفتگوی بین میهمانان و آن حضرت
- معنای" غابر" و مراد از اینکه همسر لوط از" غابرین" بوده است
- وارد شدن ملائکه بر" لوط" علیه السلام و گفتگوی بین ایشان و آن حضرت و قضای الهی به قطع نسل و انقراض قوم لوط
- توضیحی در مورد" اصحاب ایکه" و" اصحاب حجر"
- بحث روایتی (چند روایت در ذیل برخی از آیات گذشته)
- سوره الحجر (15): آیات 85 تا 99
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- معنای اینکه فرمود:" وَ ما خَلَقْنَا السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ وَ ما بَیْنَهُما إِلَّا بِالْحَقِّ ..." و بیان وهن استدلال هر یک از قائلین به جبر و تفویض به این آیه شریفه برای اثبات مراد خود
- معنای" صفح" و فرق آن با" عفو" و مفاد جمله:" فَاصْفَحِ الصَّفْحَ الْجَمِیلَ ..."
- بیان اینکه مراد از" سَبْعاً مِنَ الْمَثانِی" سوره حمد است و اشاره به وجوهی که در باره این تعبیر گفته شده است
- چهار دستور به رسول اللَّه (صلی الله علیه و آله): عدم تمایل به دارایی کفار، غم نخوردن از کفر و استهزای آنان، خفض جناح برای مؤمنان و روشن ساختن ماموریت خود
- معنای آیه:" کَما أَنْزَلْنا عَلَی الْمُقْتَسِمِینَ" و بیان مقصود از" مقتسمین" و وجه تسمیه آنان به این نام
- دستور علنی کردن دعوت به پیامبر (صلی الله علیه و آله):" فَاصْدَعْ بِما تُؤْمَرُ"
- توضیح اینکه مراد از" یقین" در آیه:" وَ اعْبُدْ رَبَّکَ حَتَّی یَأْتِیَکَ الْیَقِینُ" مرگ است
- بحث روایتی روایاتی در توضیح معنای:" فَاصْفَحِ الصَّفْحَ الْجَمِیلَ" و" سبع مثانی" و مراد از" مقتسمین"
- بحث فلسفی در چگونگی تکلیف و دوام آن
- سوره الحجر (15): آیات 1 تا 9
- (16)سوره نحل مکی است و 128 آیه دارد
- سوره النحل (16): آیات 1 تا 21
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات مفاد کلی سوره نحل و بیان اینکه آیات صدر سوره در مدینه و آیات ذیل آن در مکه نازل شده است
- اشاره
- مراد از امر خدا و معنای" أَتی أَمْرُ اللَّهِ فَلا تَسْتَعْجِلُوهُ" و وجوهی که در این باره گفته شده است
- اشاره به آنچه که از آیات قرآنی در باره حقیقت روح استفاده میشود و بیان معنای آیه:" یُنَزِّلُ الْمَلائِکَةَ بِالرُّوحِ مِنْ أَمْرِهِ ..."
- وجوه مختلفی که مفسران در پیرامون معنای آیه فوق ذکر کردهاند
- منوط شدن انزال ملائکه بر پیامبران به مشیت خدا، به معنای انتخاب و برگزیدن رسولان بدون مرجح و لیاقت و استعداد نیست
- اشاره به رابطه بین عقیده و عمل و بیان اینکه پیامبران هم در صدد اصلاح عقائد بودهاند و هم اعمال. و انذار ایشان دو مرحله داشته است:" أَنَّهُ لا إِلهَ إِلَّا أَنَا" و" فاتقون"
- خلقت و ایجاد موجودات (آیات) دلیل بر الوهیت و نعمت بودن (به کار آمدن هر موجود برای موجود دیگر) دلیل بر ربوبیت و تدبیر خدای تعالی است
- غرض از ذکر اینکه خلقت انسان از نطفهای ناچیز است بیان بیشرمی و وقاحت بشر است
- بر خدا است که قصد سبیل (راه هدایت) را معین و روشن کند (وَ عَلَی اللَّهِ قَصْدُ السَّبِیلِ ...)
- بیان اینکه راه ضلالت در حقیقت راه نیست و امری عدمی است و بحث معتزله و اشاعره در جواز یا عدم جواز اسناد خلق آن به خداوند بیمورد است
- ارکان سه گانه الوهیت و ربوبیت: خالق بودن، منعم بودن و عالم بودن به درون و برون انسان
- بیان نکتهای که در تعلیل" وَ إِنْ تَعُدُّوا نِعْمَةَ اللَّهِ لا تُحْصُوها" به" إِنَّ اللَّهَ لَغَفُورٌ رَحِیمٌ" وجود دارد و اشاره به ارتباط بین مفهوم" نعمت" با" رحمت و مغفرت"
- بحث روایتی
- اشاره
- روایتی که دلالت میکند به اینکه پیش از هجرت نیز در میان مسلمین عدهای منافق بودهاند
- عدم دلالت چند روایتی که برخی از علماء با استشهاد به آنها گفتهاند امر خدا در" أَتی أَمْرُ اللَّهِ فَلا تَسْتَعْجِلُوهُ ..." قیامت است، بر مدعایشان
- روایتی که در آن" أَتی أَمْرُ اللَّهِ" به ظهور مهدی علیه السلام تطبیق شده است
- دو روایت در تطبیق جمله:" وَ بِالنَّجْمِ هُمْ یَهْتَدُونَ" بر ائمه اهل بیت علیهم السلام
- سوره النحل (16): آیات 22 تا 40
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- اعتقاد به معاد لازمه توحید کامل است
- بیان اینکه گمراه کنندگان همانند بار گناهان ناشی از اضلالشان را بر دوش میکشند
- وجه جمع بین آیه:" لِیَحْمِلُوا أَوْزارَهُمْ ... وَ مِنْ أَوْزارِ الَّذِینَ یُضِلُّونَهُمْ بِغَیْرِ عِلْمٍ" با آیاتی مانند:" لا تَزِرُ وازِرَةٌ وِزْرَ أُخْری"
- مقصود از کسانی که علم داده شدهاند در آیه:" قالَ الَّذِینَ أُوتُوا الْعِلْمَ ..." معصومین علیهم السلام هستند
- معنای آیه:" قِیلَ لِلَّذِینَ اتَّقَوْا ما ذا أَنْزَلَ رَبُّکُمْ قالُوا خَیْراً" و مراد از" لِلَّذِینَ اتَّقَوْا"
- معنای" طیب" و" طاهر" و مقصود از طیب بودن متقین در حال توفی و مرگ
- اشکالی که بر جمله:" لَوْ شاءَ اللَّهُ ما عَبَدْنا مِنْ دُونِهِ مِنْ شَیْءٍ" کرده و گفتهاند امر عدمی (عبادت نکردن) متعلق مشیت قرار نمیگیرد و جواب آن
- تقریر و تبیین استدلال مشرکین برای بت پرستی خود به اینکه اگر مشیت خدا بر ترک بت پرستی تعلق گرفته بود ما بت نمیپرستیدیم
- پاسخ به دلیل مشرکین: تنها وظیفه پیامبران" بلاغ مبین" است و مشیت خدا بر هدایت انسان مشیت تشریعی و بسته به اختیار انسان است نه تکوینی و خارج از اختیار
- اشاره به اینکه همه امتها به دو طایفه هدایت یافته و گمراه منقسم بودهاند و بیان اینکه هدایت خدا پاداش احسان در عمل، و اضلال خدا مجازات ضلالت خود عبد است
- توضیح اینکه" ضلالت" امر عدمی است و نمیتوان گفت خدا آن را ایجاد کرده است
- عدم صحت استفادههایی که هر یک از جبریون و مفوضه خواستهاند در جهت اثبات مذهب خود از استدلال مشرکین بکنند
- در قیامت یاورانی هستند که مشرکین از یاری آنها بهرهمند نمیشوند
- اینکه در روز قیامت حق و حقیقت در موارد اختلاف در معارف دینی به عیان روشن میشود از معرفات قیامت است
- اشاره به تعابیر مختلف از ایجاد خدای تعالی به: قول، کلمه، امر، اراده و قضای خدا و بیانی در باره عدم تخلف اشیاء از امر خدا (أَنْ نَقُولَ لَهُ کُنْ فَیَکُونُ)
- بحث روایتی
- سوره النحل (16): آیات 41 تا 64
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- مقصود از حسنه در دنیا که خداوند به مهاجرین وعده داده مجتمع صالح اسلامی است
- توصیف مهاجرین به دو صفت صبر و توکل به جهت دخالت این دو صفت در رسیدن به حسنه در دنیا است
- مفاد آیه:" وَ ما أَرْسَلْنا مِنْ قَبْلِکَ إِلَّا رِجالًا ..." حصر رسالت در بشر عادی است
- معنا و موارد استعمال کلمه:" ذکر"
- مراد از اهل ذکر در" فَسْئَلُوا أَهْلَ الذِّکْرِ" و اینکه مخاطبین این خطاب کیانند
- معنا و مفاد آیه:" وَ أَنْزَلْنا إِلَیْکَ الذِّکْرَ لِتُبَیِّنَ لِلنَّاسِ ما نُزِّلَ إِلَیْهِمْ ..." و وجوهی که مفسرین در تفسیر آن گفتهاند
- حجت بودن بیانات رسول اللَّه و عترت او (ائمه) علیهم الصلاة و السلام
- انذار و تهدید مشرکین که از در مکر به خدا و پیامبرانش گناه میکردند (مکروا السیئات)
- مراد از" اخذ در تقلب" و" اخذ بر تخوف" که مشرکین بدان تهدید شدهاند
- گردش سایه اشیاء نشانه خضوع و سجود موجودات در برابر خدا است
- سجده جنبندگان آسمانها و زمین برای خدا به معنای خضوع و تذلل آنان در برابر خدا است
- معنا و موارد استعمال" تکبر" و" استکبار" و توضیحی در باره استکبار در مقابل مخلوق و در مقابل خالق (به حسب ذات و به حسب عمل)
- غافل نبودن از خدا و خوف از مقام الوهیت او عدم استکبار ذاتی و انجام دادن آنچه به ایشان امر میشود عدم استکبار عملی ملائکه در برابر خدای سبحان است
- رد استدلال برخی به آیه:" یَخافُونَ رَبَّهُمْ ..." برای قول به اینکه ملائکه مکلف بوده خوف و رجا دارند و افضل از بشر هستند
- مقصود از جمله:" لا تَتَّخِذُوا إِلهَیْنِ اثْنَیْنِ" و معنایی که از نهی از دو خدا گرفتن استفاده میشود
- لازمه مالکیت مطلقه خدا اینست که فقط او معبود و دین دائما از او باشد (لَهُ الدِّینُ واصِباً)
- در تنگناها و شدائد، امید بستن به مسبب الاسباب و دست به دامان او شدن فطری انسان است
- توضیح اینکه کفران نعمت غایت و غرض شرک ورزیدن مشرکین است
- مقصود از اینکه مشرکین بخشی از روزی خود را نصیب" لِما لا یَعْلَمُونَ" قرار میدهند
- منشا و سبب اینکه مشرکین ملائکه را مؤنث و دختران خدا میدانستند
- معنای جمله:" وَ لَهُمْ ما یَشْتَهُونَ" و گفتگویی که در این مورد شده است
- حکایت دخترکی مشرکین و نکوهش آن
- بیان اینکه منشا و انگیزه نکوکاری و صفات حسنه، ایمان به آخرت و ریشه گناه کاری و هر مثل (صفت) سویی، ایمان نداشتن به آخرت و استخفاف امر حساب است
- منزه بودن خدای تعالی از هر قبیح عقلی و طبعی و از اتصاف به صفات ممکنات و دارا بودن او بالاترین و بهترین امثال و اسماء را (وَ لِلَّهِ الْمَثَلُ الْأَعْلی)
- معنای اینکه فرمود: اگر خدا مردم را به ظلمشان اخذ کند دابهای روی زمین نخواهد ماند و بیان ضعف استدلال به این آیه برای قول به معصوم نبودن انبیاء (علیه السلام)
- مراد از" امم" و" الیوم" در آیه:" تَاللَّهِ لَقَدْ أَرْسَلْنا إِلی أُمَمٍ مِنْ قَبْلِکَ ..."
- بحث روایتی روایاتی که در آنها اهل ذکر در جمله:" فَسْئَلُوا أَهْلَ الذِّکْرِ" به اهل بیت علیهم السلام تفسیر شده است
- سوره النحل (16): آیات 65 تا 77
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- اشاره به اینکه مقتضای عقل اینست که آنچه را که احتمال میدهد حق باشد گوش کرده اتباع احسن کند (إِنَّ فِی ذلِکَ لَآیَةً لِقَوْمٍ یَسْمَعُونَ)
- معنای اینکه فرمود: شیر خالص را از میان فضولات شکم و خون به شما نوشانیدیم
- عدم دلالت جمله:" تَتَّخِذُونَ مِنْهُ سَکَراً وَ رِزْقاً حَسَناً" بر مباح بودن مسکرات
- بیان اینکه بین جمله:" تَتَّخِذُونَ مِنْهُ سَکَراً ..." و آیات تحریم خمر منافاتی نبوده، آیات تحریم ناسخ آن نیستند و وجوهی که برای رفع منافات گفته شده بیمورد است
- معنا و موارد استعمال کلمه" وحی"
- ایحائات و الهامات خدای سبحان به زنبور عسل
- معنای جمله:" فَمَا الَّذِینَ فُضِّلُوا بِرَادِّی رِزْقِهِمْ عَلی ما مَلَکَتْ أَیْمانُهُمْ ..."
- وجوه دیگری که در معنای آیه فوق گفته شده است
- ذکر نعمت داشتن فرزندان و نوادگان
- وجوهی که در معنای جمله:" ما لا یَمْلِکُ لَهُمْ رِزْقاً مِنَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ شَیْئاً" گفته شده است
- مراد از مثل زدن برای خدا که از آن نهی فرموده است (فَلا تَضْرِبُوا لِلَّهِ الْأَمْثالَ)
- مثلی برای اثبات توحید ربوبی با استناد به وحدت منعم
- اقامه حجت بر توحید و اشاره به مساله نبوت و با ذکر مثلی متضمن مقایسه بین مردی گنگ و سربار و مردی که به عدالت امر میکند و بر صراط مستقیم است
- چند وجه دیگر در تفسیر آیه:" وَ ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا رَجُلَیْنِ ..." گفته شده است
- معنای" غیب" و" شهادت" و مراد از غیب آسمانها و زمین در" وَ لِلَّهِ غَیْبُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ"
- بیان اینکه قیامت از غیبهای سماوات و ارض است
- مفاد اینکه فرمود: امر ساعت (قیامت) مانند چشم بر هم زدن یا نزدیکتر از آنست
- شرحی در مورد اینکه قدرت الهی به طور مساوی به موجودات تعلق میگیرد و سختی و آسانی و دوری و نزدیکی در مقدورات الهی مطرح نیست
- نکاتی که از آیه:" وَ لِلَّهِ غَیْبُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ ..." استفاده میشود و بیان ضعف قول مفسرین به اینکه مراد علم به غیب آسمانها و زمین است
- بحث روایتی
- سوره النحل (16): آیات 78 تا 89
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- در آیه:" وَ اللَّهُ أَخْرَجَکُمْ مِنْ بُطُونِ أُمَّهاتِکُمْ لا تَعْلَمُونَ شَیْئاً" علم حصولی انسان در بدو تولد نفی شده است
- سبب حقیقی پرواز مرغان در هوا خدای تعالی است و اسباب طبیعی منتهی به مسبب الاسباب میشوند
- ذکر نعمت خانه، پوست و پشم و کرک و موی حیوانات و ...
- ذکر نعمت وجود تبعی سایه- با اینکه امری عدمی است- و وجه اینکه در باره سرابیل فرمود:" شما را از گرما نگه میدارد" و حفظ از سرما را ذکر نکرد
- معنای آیه:" یَعْرِفُونَ نِعْمَتَ اللَّهِ ثُمَّ یُنْکِرُونَها وَ أَکْثَرُهُمُ الْکافِرُونَ" و وجوهی که در باره علت اینکه اکثر کفار کافر خوانده شدهاند و نه همه آنان گفته شده است
- مؤمن از تنعم به هر نعمتی از دو نعمت جسمانی (بهره مادی) و روحانی (معرفت منعم) بهرهمند است
- مراد از اینکه در قیامت از هر امتی شهیدی مبعوث میگردد
- قیامت روز پاداش و کیفر است نه روز عمل و راهی به بازگشت از آن به حیات دنیوی نیست
- در عذاب ظالمان در آخرت تخفیف و تاخیری نیست
- در قیامت مشرکین علاوه بر علم پیدا کردن به اینکه خدا حق مبین است در برابر او تسلیم و به او ایمان میآوردند، ایمانی اضطراری و بی نتیجه
- کافران مفسد عذابی بیش از دیگر کفار خواهند داشت
- تفصیلی در مورد شهادت (گواهی دادن)، شهید و شهداء و بررسی و بیان وجه جمع بین مفاد آیات مختلف در این باره
- معنای اینکه قرآن بیان کننده همه چیز است (تِبْیاناً لِکُلِّ شَیْءٍ)
- بحث روایتی روایاتی در ذیل آیه:" یَعْرِفُونَ نِعْمَتَ اللَّهِ ثُمَّ یُنْکِرُونَها ..." و" جئنا بک شهیدا علی هؤلاء"
- سوره النحل (16): آیات 90 تا 105
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- اشاره به اهتمام شدید در اسلام به اصلاح وضع جامعه
- اشاره به معنا و اقسام دو گانه عدل (فردی و اجتماعی) و بیان اینکه امر به عدل در" إِنَّ اللَّهَ یَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَ الْإِحْسانِ" امر به عدالت اجتماعی است
- امر به احسان در:" إِنَّ اللَّهَ یَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَ الْإِحْسانِ" احسان نسبت به دیگران است و امر به" إِیتاءِ ذِی الْقُرْبی" امر به احسان به خویشاوندان است
- نهی از فحشاء و منکر و بغی در واقع امر به حفظ وحدت در مجتمع است
- سبب شناعت شکستن قسم
- تمثیل نقض عهد به پنبه کردن خود رشته
- انسان مسئول است و اضلال خدا ابتدایی نیست و فرع بر ضلالت شخص گمراه است
- نهی مستقل از اینکه قسم وسیله خدعه و دغلکاری قرار داده شود
- مقصود از اینکه فرمود: صابران را پاداش میدهیم" بِأَحْسَنِ ما کانُوا یَعْمَلُونَ"
- حیات طیبهای که خداوند به زن و مرد نکو کردار وعده داده است حیاتی حقیقی و جدید است که مرتبهای بالا و والا از حیات عمومی و دارای آثاری مهم میباشد
- وجوهی دیگر که در باره مراد از حیات طیبه گفته شده است
- مراد از استعاذه به خدا از شیطان، پناه جستن قلبی است
- استعاذه به خدا و توکل بر خدا است و ایمان و توکل دو ملاک صدق عبودیت هستند و فرد متصف به آن دو خارج از سلطه شیطان است
- اشاره به مساله نسخ و حکمت آن و پاسخ به خرده گیری مشرکین در آیه شریفه:" وَ إِذا بَدَّلْنا آیَةً مَکانَ آیَةٍ ..."
- توضیحی در مورد اینکه با نزول آیات ناسخ خداوند ایمان مؤمنین را تثبیت میکند
- شرح و تفصیل جواب خدای سبحان به افترای مشرکین به رسول خدا (صلی الله علیه و آله) که گفتند مردی غیر عرب به او میآموزد
- بحث روایتی روایاتی در ذیل آیه:" إِنَّ اللَّهَ یَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَ الْإِحْسانِ ..." و بیان مراد از عدل و احسان
- اشاره
- دو روایت در ذیل آیه:" مَنْ عَمِلَ صالِحاً مِنْ ذَکَرٍ أَوْ أُنْثی وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَلَنُحْیِیَنَّهُ حَیاةً طَیِّبَةً"
- روایاتی در ذیل آیه:" یَقُولُونَ إِنَّما یُعَلِّمُهُ بَشَرٌ ..." و اینکه شخص غیر عربی که مشرکین میگفتند به پیامبر (صلی الله علیه و آله) تعلیم میدهد چه کسی بوده است؟
- مؤمن هرگز دروغ نمیگوید
- سوره النحل (16): آیات 106 تا 111
- سوره النحل (16): آیات 112 تا 128
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- مثلی متضمن هشدار نسبت به کفران نعمت و زنهار از عذاب مترتب بر آن
- نکاتی که از آیه:" فَکُلُوا مِمَّا رَزَقَکُمُ اللَّهُ حَلالًا طَیِّباً" استفاده میشود
- در عرف و اصطلاح قرآن دین همان سنت لازم الاتباع در زندگی است و هر بدعتی در آن افتراء بر خدا شمرده میشود
- تحریم طیبات برای بنی اسرائیل ناشی از ظلم خودشان و عقوبت خدا در برابر عصیان آنان بوده است
- بیان مراد از اینکه ابراهیم (علیه السلام) یک امت بود و ذکر اوصاف او که آثار تدین به دین حنیف او است
- معنای آیه:" إِنَّما جُعِلَ السَّبْتُ عَلَی الَّذِینَ اخْتَلَفُوا فِیهِ ..." و مقصود از اختلاف یهود در سبت و وجوهی که در این باره گفته شده است
- معنای" حکمت"،" موعظه" و" مجادله" و مراد از موعظه حسنه و جدال بالتی هی احسن در آیه:" ادْعُ إِلی سَبِیلِ رَبِّکَ بِالْحِکْمَةِ وَ الْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ وَ جادِلْهُمْ بِالَّتِی هِیَ أَحْسَنُ"
- ضعف سخن بعضی از مفسرین در باره وجه ترتیب در ذکر حکمت و موعظه و جدال در آیه شریفه
- فضیلیت صبر آزار مشرکین و امر به پیامبر (صلی الله علیه و آله) به اینکه صبر کند و خدا به او صبر داده است
- بحث روایتی (روایاتی در ذیل آیات:" ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا ..."،" إِنَّ إِبْراهِیمَ کانَ أُمَّةً ..."،" ادْعُ إِلی سَبِیلِ رَبِّکَ" و" إِنْ عاقَبْتُمْ فَعاقِبُوا بِمِثْلِ ما عُوقِبْتُمْ ..."
- سوره النحل (16): آیات 1 تا 21
- جلد 13
- مشخصات کتاب
- (17)سوره اسری مکی است و 111 آیه دارد
- سوره الإسراء (17): آیه 1
- سوره الإسراء (17): آیات 2 تا 8
- اشاره
- ترجمه آیات:
- بیان آیات
- اشاره
- اشاره به مورد استعمال کلمه" کتاب" در قرآن مجید و وجه اینکه وکیل گرفتن غیر خدا شرک است
- وجه منصوب بودن کلمه" ذریة" در جمله:" ذُرِّیَّةَ مَنْ حَمَلْنا مَعَ نُوحٍ ..." و معنایی که از آن استفاده میشود
- معانی مختلف واژه" قضاء" و معنای آیه:" وَ قَضَیْنا إِلی بَنِی إِسْرائِیلَ فِی الْکِتابِ لَتُفْسِدُنَّ فِی الْأَرْضِ ..."
- توضیح معنای آیه شریفه:" فَإِذا جاءَ وَعْدُ أُولاهُما ..." و اشاره به ضعف وجوه دیگری که در این باره گفته شده است
- آثار نیک و بد اعمال به عامل بر میگردد (إِنْ أَحْسَنْتُمْ أَحْسَنْتُمْ لِأَنْفُسِکُمْ وَ إِنْ أَسَأْتُمْ فَلَها)
- بحث روایتی
- سوره الإسراء (17): آیات 9 تا 22
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- توضیح در مورد اینکه قرآن بدانچه" اقوم" است هدایت میکند و اینکه اسلام دین" قیم" است
- خداوند برای مؤمنان صالح العمل بر خود حق قرار داده است (أَنَّ لَهُمْ أَجْراً کَبِیراً)
- بیان اینکه انسان عجول بوده و آن سان که در طلب خیرات است در پی شر نیز میباشد (وَ یَدْعُ الْإِنْسانُ بِالشَّرِّ دُعاءَهُ بِالْخَیْرِ)
- مراد از آیت بودن شب و روز و محو آیت لیل و مبصره بودن آیات نهار
- وجود قدرت و آزادی، دلیل و مجوز ارتکاب هر عملی نیست
- معنای" طائر" و مراد از جمله:" وَ کُلَّ إِنسانٍ أَلْزَمْناهُ طائِرَهُ فِی عُنُقِهِ"
- عاقبت و سرنوشت انسان با اعمال ارادی و اختیاری او لزوم و حتمیت پیدا میکند
- مقصود از کتابی که در قیامت برای افراد انسان بیرون آورده میشود (وَ نُخْرِجُ لَهُ یَوْمَ الْقِیامَةِ کِتاباً یَلْقاهُ مَنْشُوراً) حقایق اعمال هر کس است که به او نمایانده میشود
- هدایت هر کس به سود خود و ضلالتش علیه خود است (وَ لا تَزِرُ وازِرَةٌ وِزْرَ أُخْری)
- توضیح اینکه فرمود:" وَ ما کُنَّا مُعَذِّبِینَ حَتَّی نَبْعَثَ رَسُولًا"
- مقصود از اراده هلاک قریه در جمله:" وَ إِذا أَرَدْنا أَنْ نُهْلِکَ قَرْیَةً"
- وجوه مختلفی که در توضیح و توجیه جمله:" أَمَرْنا مُتْرَفِیها فَفَسَقُوا فِیها ..."
- مراد از عاجله در ایه" مَنْ کانَ یُرِیدُ الْعاجِلَةَ"
- اعمال آدمی اسباب اخروی هستند و بر خلاف اسباب دنیوی تخلف ناپذیرند
- بیان اینکه دنیا طلبان در اعمال دنیوی، و عقبی طلبان در اعمال اخروی مستمد از عطای خداوندند
- توضیح اینکه درجات اخروی بزرگتر از درجات دنیوی است
- بحث روایتی (روایاتی در ذیل برخی آیات گذشته)
- گفتاری در چند فصل پیرامون قضاء
- بحث فلسفی (در بیان اینکه فیض خداوند مطلق و نامحدود است و منشا اختلاف انواع و افراد اختلاف قابلیتها است)
- سوره الإسراء (17): آیات 23 تا 39
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات قضاء تشریعی خداوند به نپرستیدن جز او
- گفتاری پیرامون حرمت زنا بحث قرآنی و اجتماعی پیرامون حرمت زنا
- بیان آیه
- معنای جمله:" فَلا یُسْرِفْ فِی الْقَتْلِ إِنَّهُ کانَ مَنْصُوراً"
- نهی از تصرف در مال یتیم و امر به وفاء به عهد
- امر به مراعات عدالت و وفا در کیل و وزن و بیان" خیر" و" أَحْسَنُ تَأْوِیلًا" بودن آن
- نهی از متابعت از غیر علم (لا تَقْفُ ما لَیْسَ لَکَ بِهِ عِلْمٌ) و اشاره به حکم فطرت به لزوم پیروی از علم یا پیروی از ظن به استناد حجت علمی و عقلی
- تعلیل نهی از پیروی از غیر علم به:" إِنَّ السَّمْعَ وَ الْبَصَرَ وَ الْفُؤادَ کُلُّ أُولئِکَ کانَ عَنْهُ مَسْؤُلًا"
- نهی از تکبر و گردن فرازی کردن
- بحث روایتی
- اشاره
- روایاتی در ذیل جمله:" وَ بِالْوالِدَیْنِ إِحْساناً" در باره نیکی کردن به پدر و مادر
- چند روایت در معنای" اوابین"
- روایاتی در باره اجتناب از افراط و تفریط در انفاق در ذیل آیه:" وَ لا تَجْعَلْ یَدَکَ مَغْلُولَةً إِلی عُنُقِکَ ..."
- چند روایت در ذیل آیه:" وَ مَنْ قُتِلَ مَظْلُوماً فَقَدْ جَعَلْنا لِوَلِیِّهِ سُلْطاناً ..."
- روایاتی در باره پیروی نکردن از غیر علم و تقسیم شدن ایمان، بر اعضاء و جوارح (إِنَّ السَّمْعَ وَ الْبَصَرَ ...)
- سوره الإسراء (17): آیات 40 تا 55
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- تصریف آیات (تنوع بیان و احتجاج) به منظور متذکر شدن شنوندگان
- با اینکه ثمره تصریف آیات ازدیاد نفرت کفار بوده، حکمت نزول آیات چه بوده است؟
- تقریر استدلال برای نفی شریک به اینکه اگر با خدا آلههای میبود راهی به سوی خدای ذی العرش جستجو میکردند (إِذاً لَابْتَغَوْا إِلی ذِی الْعَرْشِ سَبِیلًا)
- تسبیح سنگ و چوب به چه معنا است؟
- وجود سرا پا فقر و نیاز موجودات، وجود رب واحد را اعلام میکند
- هر موجودی از موجودات دارای مرتبهای از علم است و تسبیح موجودات تسبیح حقیقی است
- وجود موجودات هم حمد خدا و هم تسبیح او است
- وجوه مختلفی که در معنای" حِجاباً مَسْتُوراً" در آیه:" وَ إِذا قَرَأْتَ الْقُرْآنَ جَعَلْنا بَیْنَکَ وَ بَیْنَ الَّذِینَ لا یُؤْمِنُونَ ..." گفته شده است
- مشرکین دلیلی بر انکار معاد نداشته، فقط آن را استبعاد میکنند و خداوند با اشاره به قدرت مطلقه خود به آنان پاسخ میدهد
- امر به خوش زبانی و اجتناب از درشتگویی
- سعادت و شقاوت هر کس بسته به مشیت الهی است که بر اساس عمل تعیین میشود
- بحث روایتی
- سوره الإسراء (17): آیات 56 تا 65
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- استدلال بر نفی الوهیت خدایان مشرکین به اینکه لازمه ربوبیت، داشتن قدرت بر رساندن سود و دفع ضرر است
- چند وجه دیگر در بیان مراد از مالک نفع و ضرر نبودن بتها
- دعا و در خواست حقیقی از خدای سبحان مستجاب است، بر خلاف دعای مشرکین و طلب از بتها که قادر بر اجابت نیستند
- توضیح اینکه آلهه دروغین، خود در جستجوی وسیله به سوی پروردگارشان هستند
- وجوه دیگری که در معنای جمله:" یَبْتَغُونَ إِلی رَبِّهِمُ الْوَسِیلَةَ أَیُّهُمْ أَقْرَبُ" گفتهاند
- سنت الهی در اقوام گذشته: دعوت به حق، به سعادت رساندن مؤمنان و هلاکت یا عذاب شدید منکران و طاغیان
- مراد از" کتاب" در جمله:" کانَ ذلِکَ فِی الْکِتابِ مَسْطُوراً" و بحثی که برخی مفسرین با قول به اینکه مراد از کتاب" لوح محفوظ" است در ذیل آن عنوان کردهاند
- از آنجا که خواست خدا بر این است که امت اسلام را پیش از مهلت منقرض نسازد، پیشنهاد کفار راجع به آوردن آیات را اجابت نکرد
- دو وجه دیگر در معنای آیه:" وَ ما مَنَعَنا أَنْ نُرْسِلَ بِالْآیاتِ إِلَّا أَنْ کَذَّبَ بِهَا الْأَوَّلُونَ"
- مراد از" رؤیا" و" شجره ملعونه" در آیه:" وَ ما جَعَلْنَا الرُّؤْیَا الَّتِی أَرَیْناکَ ..."
- بیان اینکه آیه شریفه ناظر به" بنی امیه" است و نقل سخن بعضی از مفسرین که رؤیا را" معراج" و شجره ملعونه را" شجره زقوم" دانستهاند و جواب آن
- رد وجه دیگری که" رؤیا" را به جنگ بدر مربوط دانسته است
- یاد آوری داستان سجده نکردن ابلیس بر آدم (علیه السلام) و آغاز عصیان و اغوای او
- مراد از مشارکت شیطان در اموال و اولاد مردم در خطاب:" وَ شارِکْهُمْ فِی الْأَمْوالِ وَ الْأَوْلادِ"
- بحث روایتی روایاتی در ذیل آیه:" وَ ما مَنَعَنا أَنْ نُرْسِلَ بِالْآیاتِ ..."
- سوره الإسراء (17): آیات 66 تا 72
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- انسان چه در" ضراء" که خدا را میخواند و چه در" سراء" که از خدا اعراض میکند بالفطره متوجه خدا است
- آیا در خشکی تضمینی و تامینی از گرفتاریها دارید که از خدا اعراض میکنید
- معنای آیه:" وَ لَقَدْ کَرَّمْنا بَنِی آدَمَ ..."
- معنای جمله:" وَ فَضَّلْناهُمْ عَلی کَثِیرٍ مِمَّنْ خَلَقْنا تَفْضِیلًا"
- فرق بین" تکریم" و" تفضیل" انسان و چند وجه دیگر که در بیان فرق بین" کَرَّمْنا بَنِی آدَمَ" و" فضلناهم" گفته شده است
- آیه شریفه ناظر به تفضیل انسان از حیث وجود مادی است و ملائکه از مفضل علیه (کثیر ممن خلقنا) خارج است
- گفتار در برتری انسان از ملائکه
- اشاره
- افضل بودن اطاعت انسان از جهت کشف صفای باطن و حسن سریره او است
- موارد استعمال کلمه" امام" در قرآن و مراد از" امامهم" در جمله:" یَوْمَ نَدْعُوا کُلَّ أُناسٍ بِإِمامِهِمْ"
- اقوال و وجوه مختلف در باره مراد از" امام" در جمله فوق
- مراد از اینکه فرمود:" مَنْ کانَ فِی هذِهِ أَعْمی فَهُوَ فِی الْآخِرَةِ أَعْمی" و وجوهی که در این باره گفته شده است
- بحث روایتی (روایاتی در باره برتری انسان، احضار هر گروه با امام خود در قیامت و ...)
- سوره الإسراء (17): آیات 73 تا 81
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- نیرنگ مشرکین برای اینکه پیامبر (صلی اللَّه علیه و آله) از خدایانشان بدگویی نکند و افراد ضعیف و فقیر را از خود دور بسازد
- معنای" دلوک شمس" و" غَسَقِ اللَّیْلِ" در آیه:" أَقِمِ الصَّلاةَ لِدُلُوکِ الشَّمْسِ ..."
- امر به رسول (صلی اللَّه علیه و آله) به تهجد نیمه شب و دعا و استمداد از خداوند
- مقصود از" دخول و خروج به صدق" در" رَبِّ أَدْخِلْنِی مُدْخَلَ صِدْقٍ ..."
- بحث روایتی روایاتی در ذیل آیه:" وَ إِنْ کادُوا لَیَفْتِنُونَکَ ..." که خدعه مشرکین با رسول اللَّه (صلی اللَّه علیه و آله) را حکایت میکند
- سوره الإسراء (17): آیات 82 تا 100
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات قرآن از جهت اینکه معالج امراض قلبی است، برای مؤمنین «شفاء» و به لحاظ اینکه صحت و استقامت نفسانی میآورد «رحمت» است
- بحثی فلسفی (در بیان اینکه شرور بالعرض داخل در قضای الهی هستند)
- بحث فلسفی (در باره سنخیت وجودی و رابطه ذاتی بین فعل و علت فاعلی)
- دنباله بحث سابق از نظر قرآن
- بیان آیات
- معنای" روح" و مراد از" امر خدا" و توضیح اینکه روح از امر خدا است
- موارد اطلاق و استعمال کلمه" روح" در آیات قرآن مجید
- اقوال مختلف و متعدد مفسرین در باره مراد از روح در آیه:" یَسْئَلُونَکَ عَنِ الرُّوحِ ..."
- مشرکین از در عناد و لجاجت، ایمان آوردن خود را به انجام معجزاتی غریب و ناممکن مشروط میکنند
- تحقق بخشیدن به پیشنهاد مشرکین، در شان پیامبر (صلی اللَّه علیه و آله) نه به عنوان یک فرد بشری و نه به عنوان پیامبر الهی، نیست
- تقریر و توضیح برهان بر نبوت عامه و اثبات آن، که در جواب خداوند به مشرکین که رسالت یک فرد بشری را محال میدانستند بیان گشته است
- چون دلیل و برهان نتیجه نبخشید، گواهی را به خدا واگذار
- معنای جمله:" قادِرٌ عَلی أَنْ یَخْلُقَ مِثْلَهُمْ" و بیان اینکه انسان مبعوث در قیامت عین انسان دنیایی است نه مانند او
- بحث روایتی روایاتی در باره نیت و عمل در ذیل جمله:" کُلٌّ یَعْمَلُ عَلی شاکِلَتِهِ"
- سوره الإسراء (17): آیات 101 تا 111
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- مقصود از معجزات نه گانه موسی (علیه السلام) در آیه:" وَ لَقَدْ آتَیْنا مُوسی تِسْعَ آیاتٍ بَیِّناتٍ ..." .
- معنای اینکه خطاب به بنی اسرائیل فرمود:" اسْکُنُوا الْأَرْضَ فَإِذا جاءَ وَعْدُ الْآخِرَةِ ..."
- حکمت نزول تدریجی و تفریق قرآن، مقارن شدن علم و عمل به قرآن و تمامیت یافتن استعداد مردم در تلقی آن است
- توضیحی در مورد بینیاز بودن قرآن از ایمان مشرکین به آن، برای ثبوت حقانیت و کمالش
- اشاره به اقسام نامها و بیان مراد از جمله:" فَلَهُ الْأَسْماءُ الْحُسْنی"
- رد عقیده بت پرستان که اسماء متعدد خدا را حاکی از آلهه متعدد پنداشته به شرکت در عبادت مبتلا شدهاند و بیان اینکه اسماء خدای تعالی مرآت و معرف یک مسمی هستند
- نفی فرزند، ولی و شریک داشتن خدای تعالی
- بحث روایتی (روایاتی در ذیل برخی آیات گذشته)
- بحثی روایتی و قرآنی (در باره تفریق آیات قرآن- وَ قُرْآناً فَرَقْناهُ ...) تقسیم قرآن به آیات و سور
- (18)سوره کهف مکی است و 110 آیه دارد
- سوره الکهف (18): آیات 1 تا 8
- سوره الکهف (18): آیات 9 تا 26
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات وجه اتصال و رابطه آیاتی که داستان اصحاب کهف را حکایت میکنند با آیات قبل
- اشاره
- بیان اینکه اصحاب رقیم نام دیگر اصحاب کهف است .
- مقصود از" رحمت" و" رشد" در دعای اصحاب کهف:" رَبَّنا آتِنا مِنْ لَدُنْکَ رَحْمَةً وَ هَیِّئْ لَنا مِنْ أَمْرِنا رَشَداً"
- معنای جمله:" فَضَرَبْنا عَلَی آذانِهِمْ فِی الْکَهْفِ سِنِینَ عَدَداً"
- معنای اینکه فرمود: سپس اصحاب کهف را بیدار کردیم" لِنَعْلَمَ أَیُّ الْحِزْبَیْنِ أَحْصی"
- اقرار به توحید پروردگار و نفی ربوبیت ارباب و آلهه در گفتگوی اصحاب کهف با خود
- جزئیاتی از داستان اصحاب کهف که از آیات استفاده میشود
- وضعیت جغرافیایی غار اصحاب کهف و کیفیت قرار گرفتن اصحاب کهف در آن
- بیان غایت و هدف از بعث (بیدار کردن) اصحاب کهف و اشاره به همانند بودن خواب آنان و مرگ اهل دنیا
- چند وجه دیگر در باره غایت بعث اصحاب کهف (لِیَتَسائَلُوا بَیْنَهُمْ ...)
- معنای جمله:" لَبِثْنا یَوْماً أَوْ بَعْضَ یَوْمٍ"
- جمله:" رَبُّکُمْ أَعْلَمُ بِما لَبِثْتُمْ" انحصار علم حقیقی به معنای احاطه بر عین موجودات و حوادث، به خدای تعالی را افاده میکند
- گفتگوی اصحاب کهف بعد از بیدار شدن در باره رفتن به شهر
- نگرانی اصحاب کهف از فاش شدن رازشان و دست یافتن کفار به آنان
- با اینکه تقیه و تظاهر به کفر از روی اضطرار جایز است سبب نگرانی و بیم اصحاب کهف چه بوده است؟
- توضیح آیه:" فَقالُوا ابْنُوا عَلَیْهِمْ بُنْیاناً ..." که گفتگوی و مجادله مردم را در باره اصحاب کهف حکایت میکند
- وجه دلالت بیدار شدن اصحاب کهف بعد از خواب چند صد ساله، بر حق بودن معاد و قیامت
- مقصود از:" الَّذِینَ غَلَبُوا عَلی أَمْرِهِمْ" در آیه:" قالَ الَّذِینَ غَلَبُوا عَلی أَمْرِهِمْ ..."
- حکایت اختلاف مردم در عدد اصحاب کهف و بیان اینکه ایشان هفت نفر بودهاند
- توضیح در مورد اینکه باید کار فردا را به مشیت خدا (ان شاء اللَّه) مشروط کرد و بیان اینکه هر عملی از هر عاملی موقوف به اذن و مشیت خدای تعالی است
- وجوه دیگری که در باره استثناء در آیه:" وَ لا تَقُولَنَّ لِشَیْءٍ إِنِّی فاعِلٌ ذلِکَ غَداً إِلَّا أَنْ یَشاءَ اللَّهُ" گفته شده است
- معنای آیه:" وَ اذْکُرْ رَبَّکَ إِذا نَسِیتَ ..." و وجوهی که در معنای آن گفته شده است
- توضیح آیه:" وَ لَبِثُوا فِی کَهْفِهِمْ ثَلاثَ مِائَةٍ سِنِینَ وَ ازْدَادُوا تِسْعاً" که عدد سالهای اقامت اصحاب کهف را در غار حکایت میکند
- بحث روایتی روایتی در شرح داستان اصحاب کهف
- گفتاری در چند فصل پیرامون اصحاب کهف و سر گذشت ایشان
- سوره الکهف (18): آیات 27 تا 31
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات مفاد کلی این آیات و ربط آنها با آیات قبل
- اشاره
- وظیفه پیامبر (صلی اللَّه علیه و آله) تلاوت آیات و تبلیغ وحی است و جز خدا مرجعی ندارد
- معنای" صبر" و" وجه" و مراد از" اراده و طلب وجه خدا" و" دعای صبح و شام" در آیه:" وَ اصْبِرْ نَفْسَکَ مَعَ الَّذِینَ ..."
- بیان عدم دلالت جمله:" لا تُطِعْ مَنْ أَغْفَلْنا قَلْبَهُ" بر جبر و اشاره به اینکه جبر مجازاتی ناشی از اختیار، با اختیار منافات ندارد
- ای پیامبر! حق را بگو و از ایمان نیاوردن مردم تاسف مخور که ظالمان را آتش و مؤمنان صالح العمل را پاداش است
- بحث روایتی روایاتی در باره تقاضای مشرکین از پیامبر مبنی بر دور ساختن افراد فقیر از خود، و روایاتی دیگر در ذیل آیات گذشته
- سوره الکهف (18): آیات 32 تا 46
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات مثلی بیانگر حال دنیا طلبان که به مالکیت کاذب خود دل بستهاند
- اشاره
- فخر فروشی و تکبر مرد توانگر و ثروتمند غافل از مالکیت مطلقه خداوند، در برابر رفیق مؤمن خود
- آدمی بالفطرة به چیزی که آن را باقی و ماندگار بداند دل میبندد و چشم خود را بر فرض فنای محبوب خود میبندد.
- توانگر غافل از خدا، خود را محق و شایسته بر خورداری و تنعم میداند حتی در قیامت!
- توضیح جواب رفیق مؤمن آن مرد توانگر مغرور، به او که از دو جهت سخنان غرور آمیز او را رد و ابطال میکند
- وجه اینکه مرد فقیر در جمله:" أَ کَفَرْتَ بِالَّذِی خَلَقَکَ" رفیق توانگر خود را کافر خواند
- بیان اینکه در فرض مقایسه، نسبت به اسباب ظاهری، ولایت از آن خدای حق است و خدا از نظر ثواب و فرجام بهتر است
- مثلی دیگر برای بیان حقیقت زندگی دنیا و زینتهای سریع الزوال آن و اینکه" باقیات صالحات" بهتر است
- سوره الکهف (18): آیات 47 تا 59
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- یاد آوری قیام قیامت و عرضه گشتن مشرکین و همه مردم بر پروردگار، همراه با اعمالشان و دیگر هیچ
- اشاره به چند نکته و خصوصیت در باره قیامت
- از یاد بردن قیامت سبب اصلی اعراض از هدایت و فساد اعمال است
- " وضع کتاب" در قیامت، کتابی که هیچ صغیره و کبیرهای را فرو گذار نکرده و مجرمان (چه مشرک و چه غیر مشرک) از آن بیمناکند
- مراد از ولایت شیطان در جمله:" أَ فَتَتَّخِذُونَهُ وَ ذُرِّیَّتَهُ أَوْلِیاءَ مِنْ دُونِی وَ هُمْ لَکُمْ عَدُوٌّ"
- دو برهان که در آیه" ما أَشْهَدْتُهُمْ خَلْقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ ..." برای نفی ولایت ابلیس و ذریهاش اقامه شده است
- وجوه مختلف دیگری که مفسرین در باره معنی و مفاد آیه فوق گفتهاند
- معنای اینکه فرمود:" در قیامت ما بین مشرکین و شرکاء محل هلاکت قرار دادهایم"
- معنای جمله:" وَ رَبُّکَ الْغَفُورُ ذُو الرَّحْمَةِ" و معنایی که در سیاق آیات تهدید افاده میکند
- بحث روایتی (چند روایت در ذیل آیات گذشته)
- سوره الکهف (18): آیات 60 تا 82
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- آنچه از داستان موسی (علیه السلام) و همراه او و ملاقات با عالم به تاویل احادیث (خضر علیه السلام) استفاده میشود و آنچه در باره این داستان گفته شده است
- اشاره به اینکه انبیاء (علیهم السلام) از مطلق آزار و ایذاء شیطان مصون نیستند
- ملاقات موسی (علیه السلام) با بندهای از بندگان خدا خضر (علیه السلام) که به او رحمت و علم داده شده و تقاضای تعلیم از او و گفتگوی بین آن دو
- ادب و تواضع فراوان موسی (علیه السلام) در برابر استاد (خضر- علیه السلام)
- صبر نیاوردن موسی (علیه السلام) به سکوت در برابر اعمال خضر (علیه السلام)
- جدا شدن موسی و خضر (علیهما السلام) و اخبار خضر (علیه السلام) موسی (علیه السلام) را به تاویل اعمال خود (سوراخ) کردن کشتی، قتل نوجوان و بنای دیوار)
- بحثی تاریخی در دو فصل
- بحث روایتی روایاتی در باره داستان مصاحبت و مفارقت موسی و خضر (علیهما السلام) و اختلاف فراوان روایات در جهات و جزئیات این داستان
- سوره الکهف (18): آیات 83 تا 102
- سوره الکهف (18): آیات 103 تا 108
- سوره الکهف (18): آیه 109
- سوره الکهف (18): آیه 110
- جلد 14
- مشخصات کتاب
- (19)سوره مریم مکی است و 98 آیه دارد
- سوره مریم (19): آیات 1 تا 15
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات غرض سوره مریم بشارت و انذار مردم است به بیان داستان زکریا، یحیی و مریم (علیهم السلام) و تقسیم مردم به سه دسته
- اشاره
- اشارهای در باره حروف مقطعه
- سخن جناب زکریا (علی نبینا و آله و علیه السلام) با خدای تعالی، و مفاد جملات، و نکات و ظرائف آن سخنان
- فرزند خواستن زکریا (علیه السلام) از خداوند (فَهَبْ لِی مِنْ لَدُنْکَ وَلِیًّا یَرِثُنِی ...)
- بیان اینکه زکریا (علیه السلام) از خداوند فرزند صلبی خواسته که از او ارث ببرد و اینکه ادعای برخی از مفسرین که مراد از ارث را وراثت نبوت یا علم یا ... دانستهاند بدون قرینه و شاهد است
- استجابت دعای زکریا (علیه السلام) و بشارت دادن به او- بِغُلامٍ اسْمُهُ یَحْیی ...
- شگفت زده شدن زکریا از بشارت به پسر دار شدن و سبب آن، با اینکه خدا را قادر بر استجابت خواستش میدانست
- پاسخ خداوند به استفهام و استعجاب زکریا:" قالَ رَبُّکَ هُوَ عَلَیَّ هَیِّنٌ ..."
- در جمله:" یا یَحْیی خُذِ الْکِتابَ بِقُوَّةٍ" مقصود از اخذ کتاب به قوت، علم و عمل به آن است
- توضیحات و وجوهی در باره" حکم"،" حنان" و" زکاة" که خداوند به یحیی (علیه السلام) داده است
- یحیی (علیه السلام) در مقابل خالق" تقی" و در مقابل پدر و مادر" بَرًّا بِوالِدَیْهِ" بود و نسبت به مردم" جبار عصی" نبود
- بحث روایتی روایاتی در بیان اینکه" کهیعص" اشاره به برخی اسماء حسنای الهی است
- اشاره
- سخن صاحب" روح المعانی" که برای توجیه یک روایت (که انبیاء مالی به ارث نمیگذارند) و برای تصحیح عمل خلفاء در گرفتن فدک، در تفسیر دعای زکریا (علیه السلام) گفته است
- پاسخ به سخنان او و اثبات اینکه مقصود زکریا (علیه السلام) ارث مال بوده است و بیان اینکه حدیث نبوی- بر فرض صحت- معنایی را که قرائنی بر خلاف آن هست به آیه نمیدهد
- روایاتی در ذیل آیات راجع به دعای زکریا (علیه السلام) و اوصاف و احوال یحیی (علیه السلام)
- داستان زکریا (علیه السلام) در قرآن
- داستان یحیی (علیه السلام) در قرآن
- داستان زکریا و یحیی در انجیل
- سوره مریم (19): آیات 16 تا 40
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات اشاره به شباهتهای داستان یحیی و داستان عیسی (علیهما السلام)
- گفتاری در معنای تمثل و نقد و بررسی چهار اشکال و شبههای که پیرامون تمثل جبرئیل برای مریم مطرح شده است
- اشاره
- گفت و شنود مریم و جبرئیل (علیهما السلام): پناه بردن مریم به خدا و آگاهانیدن او به دارا شدن پسری شایسته توسط جبرئیل
- توضیح مفردات و جملات آیاتی که وضع حمل مریم و گفتگوی عیسی (علیه السلام) با او و شماتت مریم توسط مردم را حکایت میکنند
- وجوه مختلف در باره لفظ" کان" در جمله:" کَیْفَ نُکَلِّمُ مَنْ کانَ فِی الْمَهْدِ صَبِیًّا" که مردم در پاسخ مریم (علیه السلام) که پاسخ سرزنش آنان را به نوزاد خود حوالت داد، گفتند
- سخن گفتن عیسی (علیه السلام) در گهواره با مردم:" قالَ إِنِّی عَبْدُ اللَّهِ ..."
- تقریر حجتی که با توجه به جمله:" إِذا قَضی أَمْراً فَإِنَّما یَقُولُ لَهُ کُنْ فَیَکُونُ" بر نفی فرزند بودن عیسی (علیه السلام) برای خدا، اقامه شده است
- توبیخ کسانی که در باره عیسی (علیه السلام) اختلاف کردند و گمراه گشتند، و تهدید آنان
- توضیحی در باره مراد از اینکه فرمود:" إِنَّا نَحْنُ نَرِثُ الْأَرْضَ وَ مَنْ عَلَیْها ..."
- بحث روایتی (روایاتی در ذیل آیات مربوط به مریم و حمل او به عیسی و تکلم عیسی در نوزادی و ...)
- سوره مریم (19): آیات 41 تا 50
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- معنای" صدیق" و" نبی" که ابراهیم (علیه السلام) به آن دو وصف شده (إِنَّهُ کانَ صِدِّیقاً نَبِیًّا)
- احتجاج ابراهیم (علیه السلام) با" آزر" و رد و ابطال بت پرستی او از دو جهت
- تقریر و توضیح بیانی که آن حضرت (علیه السلام) در نهی" آزر" از اطاعت شیطان به کار برد
- جواب نرم ابراهیم (علیه السلام) در برابر انکار و تهدید" آزر" و وعده استغفار به او دادن و وجوهی که در باره استغفار ابراهیم (علیه السلام) برای" آزر" با اینکه مشرک بوده گفته شده است
- سوره مریم (19): آیات 51 تا 57
- سوره مریم (19): آیات 58 تا 63
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- معنای آیه شریفه:" أُولئِکَ الَّذِینَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَیْهِمْ مِنَ النَّبِیِّینَ ..."
- چهار بیان در آیات قرآنی که چهار میعاد را برای اختصاص نوع بشر به نعمت نبوت و موهبت سعادت بیان میکند
- توضیح جمله:" وَ مِمَّنْ هَدَیْنا وَ اجْتَبَیْنا" در آیه:" أُولئِکَ الَّذِینَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَیْهِمْ ..." و وجوهی که در معنای آن گفته شده است
- مقصود از اینکه خلف کسانی که خدا به آنان انعام کرده بود و برای خدا خاضع و خاشع بودند، نماز را ضایع کردند
- اشاره به معنای اینکه بهشتیان از یکدیگر" سلام" میشنوند و نکتهای در مورد تعبیر از بهشت به میراثی که به متقین میرسد
- بحث روایتی (چند روایت در مورد اینکه مراد از" مِمَّنْ هَدَیْنا وَ اجْتَبَیْنا" ائمه علیهم السلام هستند و ...)
- سوره مریم (19): آیات 64 تا 65
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- وجه اتصال دو آیه:" وَ ما نَتَنَزَّلُ إِلَّا بِأَمْرِ رَبِّکَ" با آیات قبل
- بیان اینکه سخن ملائکه: لَهُ ما بَیْنَ أَیْدِینا وَ ما خَلْفَنا وَ ما بَیْنَ ذلِکَ" مالکیت حقیقیه و مطلقه خدا را افاده میکند و اشاره به وجوه مختلف دیگر در معنای این جمله
- معانی و نکات مستفاد از آیه:" رَبُّ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ ..." که در ادامه سخن ملائکه آمده است
- سوره مریم (19): آیات 66 تا 72
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- توضیحی در باره اینکه استبعاد معاد را از" انسان" حکایت کرده و فرموده:" وَ یَقُولُ الْإِنْسانُ أَ إِذا ما مِتُّ لَسَوْفَ أُخْرَجُ حَیًّا ..."
- جواب به این اشکال که استدلال برای اثبات معاد به وقوع مثل آن (خلقت انسان از هیچ) باز گشت خود شخص را اثبات نمیکند
- تفصیلی در مورد مدلول آیه:" وَ إِنْ مِنْکُمْ إِلَّا وارِدُها ..." و بیان اینکه" ورود" در آیه به معنای حضور و اشراف عموم مردم بر آتش است
- بحث روایتی (روایاتی در بیان مراد از:" أَنَّا خَلَقْناهُ مِنْ قَبْلُ وَ لَمْ یَکُ شَیْئاً" و" إِنْ مِنْکُمْ إِلَّا وارِدُها")
- گفتاری در معنای وجوب و جواز و عدم جواز فعلی بر خدای سبحان و بیان اینکه حکم عقل به حسن و قبح منتزع از فعل خدا و منتهی به اراده او است
- سوره مریم (19): آیات 73 تا 80
- سوره مریم (19): آیات 81 تا 96
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- معنای اینکه فرمود:" مشرکین جز خدا آلههای گرفتند تا برای آنان عزت باشند"
- مقصود آیه:" کَلَّا سَیَکْفُرُونَ بِعِبادَتِهِمْ وَ یَکُونُونَ عَلَیْهِمْ ضِدًّا"
- مراد از اینکه فرمود ما نفسها یا روزهای زندگی آنان را میشماریم این است که اعمال آنان شمرده و ضبط میشود
- مقصود از اینکه مشرکان گفتند:" خدا فرزند گرفته" و احتجاج خداوند در رد این سخن باطل
- اشاره به مراد از اینکه فرمود: خداوند برای مؤمنان صالح العمل مودتی در دلها قرار میدهد
- بحث روایتی
- اشاره
- چند روایت در معنای جمله:" إِنَّما نَعُدُّ لَهُمْ عَدًّا"
- روایاتی در باره مقصود از حشر متقین الی الرحمن وفدا
- روایاتی در باره مراد از اینکه فرمود کسی مالک شفاعت نیست إِلَّا مَنِ اتَّخَذَ عِنْدَ الرَّحْمنِ عَهْداً
- روایاتی در ذیل آیه:" إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ سَیَجْعَلُ لَهُمُ الرَّحْمنُ وُدًّا" و نزول آن در باره امیر المؤمنین (علیه السلام)
- سوره مریم (19): آیات 97 تا 98
- سوره مریم (19): آیات 1 تا 15
- (20)سوره طه مکی است و 135 آیه دارد
- سوره طه (20): آیات 1 تا 8
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- توضیحی در مورد" تذکره" بودن قرآن کریم" لِمَنْ یَخْشی"
- بیان آیه:" الرَّحْمنُ عَلَی الْعَرْشِ اسْتَوی" که عمومیت ملک و سلطه مطلقه خدا را افاده میکند
- توضیح معنای آیه:" وَ إِنْ تَجْهَرْ بِالْقَوْلِ فَإِنَّهُ یَعْلَمُ السِّرَّ وَ أَخْفی" که عمومیت تدبیر خدای سبحان را اثبات میکند
- تفصیلی در باره" اسمای حسنی" و اختصاص آنها به خدای تعالی" لَهُ الْأَسْماءُ الْحُسْنی"
- بحث روایتی نقل و بررسی روایاتی در باره شان نزول آیه:" ما أَنْزَلْنا عَلَیْکَ الْقُرْآنَ لِتَشْقی" و روایات و اقوال مختلفی که در باره کلمه" طه" نقل شده است
- اشاره
- روایاتی در بیان مراد از استوای خدا بر عرش (الرَّحْمنُ عَلَی الْعَرْشِ اسْتَوی)
- طریقه و روش ائمه اهل بیت علیهم السلام در ارجاع متشابهات قرآن به محکمات و بیان حقائق و معارف دقیقه، هم در مقام نفی و هم در مقام اثبات
- نقد روش اکثر صحابه و تابعین و پیروانشان که به نفی جهات نقص از خدا اکتفاء کرده در آیات متشابه سکوت مینمودهاند
- دو طائفه (مفوضه و مؤوله) که هر دسته در تفسیر آیات متشابه قرآن راهی (بیراههای) در پیش گرفتهاند
- سوره طه (20): آیات 9 تا 48
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات بیان آیاتی که چگونگی برگزیدن موسی (علیه السلام) به رسالت و مامور شدنش در کوه طور به دعوت فرعون را حکایت میکنند
- اشاره
- توضیحی در مورد تکلم خدا با موسی
- شرح خطاب خدای تعالی به موسی (علیه السلام):" إِنَّنِی أَنَا اللَّهُ لا إِلهَ إِلَّا أَنَا فَاعْبُدْنِی ..."
- وجوه عدیدهای که در ذیل جمله:" وَ أَقِمِ الصَّلاةَ لِذِکْرِی" گفتهاند
- مقصود از اینکه در باره قیامت فرمود:" أَکادُ أُخْفِیها- نزدیکست پنهانش بدارم"
- آغاز وحی رسالت موسی (علیه السلام) با استفهام:" ما تِلْکَ بِیَمِینِکَ یا مُوسی" و اشاره به وجه رد و بدل شدن سؤال و جواب در باره عصا
- نشان دادن دو آیه به موسی (علیه السلام): اژدها شدن عصا و ید بیضاء
- شرح و توضیح درخواستهای موسی (علیه السلام) از خداوند بعد از ماموریت به رسالت (قالَ رَبِّ اشْرَحْ لِی صَدْرِی ...)
- استجابت ادعیه موسی (علیه السلام) و تذکار منت پیشین خدا بر او در ماجرای زاده شدن و پرورش یافتنش در دامان دشمن
- یاد آوری منتها و تفضلات دیگر خدا به موسی (علیه السلام) در نجات یافتن از مصر و ازدواج با دختر شعیب و اقامت در مدین و ...
- مراد از جمله:" وَ اصْطَنَعْتُکَ لِنَفْسِی" در خطاب خداوند به موسی (علیه السلام)
- بیان اینکه اظهار امید در کلام خدا (در مانند جمله:" لَعَلَّهُ یَتَذَکَّرُ أَوْ یَخْشی") قائم به مقام است و رد سخنی از فخر رازی در باره سر ارسال موسی (علیه السلام) به سوی فرعون با علم به ایمان نیاوردن او
- اشاره به وجه اینکه موسی و هارون از عقاب و طغیان فرعون اظهار نگرانی کردند
- نکات و دقائقی که در اوامر خداوند به موسی و هارون در باره رفتن نزد فرعون و دعوت او به کار رفته است
- بحث روایتی روایاتی در ذیل آیات مربوط به داستان موسی (علیه السلام)
- اشاره
- روایتی که حاکی است از دعای پیامبر گرامی (صلی اللَّه علیه و آله) در باره امیر المؤمنین (علیه السلام)، مشابه دعای موسی (علیه السلام) و درخواست وزارت هارون و شرکت دادن او در امرش
- رد سخن صاحب" روح المعانی" که" امر" ی را که پیامبر (صلی اللَّه علیه و آله) از خدا خواسته تا علی (علیه السلام) را در آن شریک او بنماید بر ارشاد و دعوت به حق حمل کرده است
- سوره طه (20): آیات 49 تا 79
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات بیان ریشه اعتقادی این سؤال فرعون که گفت:" فَمَنْ رَبُّکُما یا مُوسی" و توضیحی پیرامون مذهب بت پرستان و دیدگاه آنان در باره خدا و روششان در اتخاذ آلهه و ارباب
- اشاره
- اقوال مختلفی که در باره مذهب و اعتقاد فرعون نقل شده است
- توضیح نکات و دقائق جواب موسی (علیه السلام) که فرمود:" رَبُّنَا الَّذِی أَعْطی کُلَّ شَیْءٍ خَلْقَهُ ثُمَّ هَدی" که در قالب برهان خلق و هدایت همه چیز رب العالمین را معرفی نمود
- سؤال دیگر فرعون:" فَما بالُ الْقُرُونِ الْأُولی" که معاد را استبعاد کرده زیر سؤال میبرد
- شرح جواب موسی (علیه السلام) که فرمود:" عِلْمُها عِنْدَ رَبِّی فِی کِتابٍ ..." و بیان مناسبت و ارتباط آن با مقام
- گفتگو به متهم ساختن موسی (علیه السلام) به توطئه و ساحری منجر میشود ...
- مقصود از جمله:" لا تَفْتَرُوا عَلَی اللَّهِ کَذِباً" در موعظه موسی (علیه السلام) به فرعون و فرعونیان نهی از بت پرستی است
- باز تاب اندرز موسی (علیه السلام) و عکس العمل مردم در برابر آن
- معنای جمله:" فَأَوْجَسَ فِی نَفْسِهِ خِیفَةً مُوسی" و وجوهی که در باره مقصود از نگران شدن موسی (علیه السلام) بعد از مشاهده سحر ساحران گفته شده است
- غلبه موسی (علیه السلام) به ساحران و ایمان آوردن آنان
- جواب بلیغ مؤمنان در مقابل عتاب فرعون و تهدیدات او، که حاکی از تحول فکری و معنوی آنان بعد از ایمان میباشد
- بحث روایتی (دو روایت در ذیل آیات مربوط به داستان موسی (علیه السلام) و فرعون)
- سوره طه (20): آیات 80 تا 98
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات بیان آیات مربوط به آخرین فصل از داستان موسی (علیه السلام) در این سوره
- اشاره
- معنای آیه:" وَ إِنِّی لَغَفَّارٌ لِمَنْ تابَ وَ آمَنَ وَ عَمِلَ صالِحاً ثُمَّ اهْتَدی" و بیان مراد از اضافه کردن قید" ثُمَّ اهْتَدی" بر ایمان به خدا و عمل صالح
- بیان آیات راجع به رفتن موسی (علیه السلام) به" طور" و گمراه شدن بنی اسرائیل با پرستش گوساله سامری و باز گشت موسی (علیه السلام) به سوی آنان و ...
- معنای آیه:" قالَ بَصُرْتُ بِما لَمْ یَبْصُرُوا بِهِ ..." که کلام سامری در جواب باز خواست موسی (علیه السلام) را حکایت میکند و وجوه مختلفی که در معنای آن گفته شده است
- بحث روایتی
- اشاره
- روایتی که بنا بر آن مقصود از جمله:" ثُمَّ اهْتَدی" در آیه:" وَ إِنِّی لَغَفَّارٌ لِمَنْ تابَ ..." ولایت اهل بیت (علیهم السلام) است
- بیان عدم اختصاص آیه به بنی اسرائیل و اشاره به سه معنای" ولایت" و اینکه مراد از ولایت اهل بیت (علیهم السلام) کدامین است
- بررسی چند روایت در اطراف داستان گوساله پرستی بنی اسرائیل
- روایات آحاد حتی در صورت صحت سند در غیر احکام شرعیه حجیت ندارند
- سوره طه (20): آیات 99 تا 114
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- اشاره به اینکه از آیه:" مَنْ أَعْرَضَ عَنْهُ فَإِنَّهُ یَحْمِلُ ..." تجسم اعمال استفاده میشود
- معنای جمله:" وَ نَحْشُرُ الْمُجْرِمِینَ یَوْمَئِذٍ زُرْقاً
- حال آدمیان در روز قیامت: پیروی داعی، خشوع اصوات و سود نبخشیدن شفاعت إِلَّا مَنْ أَذِنَ لَهُ الرَّحْمنُ
- معنای آیه:" وَ لا تَعْجَلْ بِالْقُرْآنِ ..." و اشاره به اینکه از آن استفاده میشود که قرآن یک بار دفعتا و بار دیگر تدریجا نازل گردیده است
- بحث روایتی (روایاتی در ذیل آیات گذشته)
- سوره طه (20): آیات 115 تا 126
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- تمثیل حال نوع آدمی بر حسب طبع زمینی و زندگی مادیاش در داستان آدم (علیه السلام) و هبوط او
- علت دشمنی ابلیس با آدم و همسرش و معنای کلمه" فتشقی" و وجه مفرد آوردن آن در آیه:" فَقُلْنا یا آدَمُ ..."
- معنای جمله:" وَ عَصی آدَمُ رَبَّهُ فَغَوی" و" فَتابَ عَلَیْهِ وَ هَدی" با توجه به معصوم بودن انبیا (علیهم السلام) و از آن جمله آدم (علیه السلام)
- توضیحی در مورد اینکه رویگردانان از یاد خدا دارای زندگی تنگ (معیشت ضنک) هستند
- مقصود از نابینا محشور نمودن معرضان از یاد خدا
- بحث روایتی (روایاتی در ذیل آیه:" وَ لَقَدْ عَهِدْنا إِلی آدَمَ ..." و برخی دیگر از آیات گذشته)
- سوره طه (20): آیات 127 تا 135
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- شرح و توضیح معنا و مراد آیه:" وَ لَوْ لا کَلِمَةٌ سَبَقَتْ مِنْ رَبِّکَ ..." که حاکی از تاخیر عذاب دنیوی در برابر کفر و اسراف است. و برخی وجوه در این باره
- مفاد و مراد آیه:" وَ سَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّکَ قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ وَ قَبْلَ غُرُوبِها ..." و اقوال و وجوه عدیدهای که مفسرین پیرامون آن گفتهاند
- اشاره به اینکه چگونه تسبیح و تحمید خدا انسان را به مقام رضا میرساند
- مراد از اهل پیامبر (صلی اللَّه علیه و آله) در آیه:" وَ أْمُرْ أَهْلَکَ بِالصَّلاةِ وَ اصْطَبِرْ عَلَیْها"
- بحث روایتی (روایاتی در ذیل آیات:" وَ سَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّکَ ..." و" وَ لا تَمُدَّنَّ عَیْنَیْکَ ..." و ...)
- سوره طه (20): آیات 1 تا 8
- (21)سوره انبیاء مکی است، و 112 آیه دارد
- سوره الأنبیاء (21): آیات 1 تا 15
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات غرض و مفاد کلی سوره مبارکه انبیاء
- گفتاری در چند فصل پیرامون معنای حدوث و قدم کلام
- فصل اول تجزیه و تحلیل حقیقت و واقعیت" کلام- سخن" و بیان اینکه قدیم بودن کلام متصور نیست
- فصل دوم آیا کلام از جهت کلام بودن، فعل متکلم است یا صفت او یا هیچکدام؟
- فصل سوم اشاره به معنایی دیگر برای کلام از جهت اینکه مکنونات ضمایر را کشف میکند و بیان اینکه بحث در باره حدوث و قدم قرآن بی مورد بوده است
- فصل چهارم:
- بحث روایتی (روایاتی در ذیل آیه:" ما یَأْتِیهِمْ مِنْ ذِکْرٍ مِنْ رَبِّهِمْ مُحْدَثٍ ..." و" فَسْئَلُوا أَهْلَ الذِّکْرِ ..." و ...)
- سوره الأنبیاء (21): آیات 16 تا 33
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- استدلال بر حقیقت معاد و حقانیت دعوت پیامبر (صلی اللَّه علیه و آله)، به اینکه آفرینش آسمان و زمین عبث و به انگیزه لهو و لعب نبوده است
- وجوهی که مفسرین در معنای آیه:" لَوْ أَرَدْنا أَنْ نَتَّخِذَ لَهْواً لَاتَّخَذْناهُ مِنْ لَدُنَّا" گفتهاند
- توضیح معنی و مفاد آیه: بَلْ نَقْذِفُ بِالْحَقِّ عَلَی الْباطِلِ ..." و اشاراتی در باره حق و باطل
- حال مقربان درگاه الهی (استغراق در عبودیت و استمرار در عبادت) از آثار مالکیت مطلقه الهی است
- اشاره به معتقد بودن بت پرستان به واجب الوجود، و مورد اختلاف آنان با موحدین
- تقریر و توضیح استدلال بر نفی وجود آلهه جز خدا، در جمله:" لَوْ کانَ فِیهِما آلِهَةٌ إِلَّا اللَّهُ لَفَسَدَتا" و پاسخ به دو شبهه
- بررسی وجوهی که مفسران پیرامون باز خواست نشدن خداوند (لا یُسْئَلُ عَمَّا یَفْعَلُ) گفتهاند و اختیار این وجه که عدم سؤال از افعال خدا ناشی از مالکیت مطلقه او است
- گفتاری در حکمت خدای تعالی، و معنای اینکه افعال او دارای مصلحت است و این بحثی است فلسفی و قرآنی
- بیان آیات
- اشاره
- مطالبه" برهان" از مشرکین در مقابل قرآن و کتب آسمانی پیشین
- بیان حال و وصف ملائکه، که نه آلهه بَلْ عِبادٌ مُکْرَمُونَ خدایند و لا یَسْبِقُونَهُ بِالْقَوْلِ وَ هُمْ بِأَمْرِهِ یَعْمَلُونَ
- تقریر برهان که با بیان" فتق" آسمانها و زمین بعد از" رتق" آنها (کانَتا رَتْقاً فَفَتَقْناهُما) برای توحید خدای تعالی در ربوبیت و تدبیر اقامه شده است
- بحث روایتی (روایاتی در ذیل آیات گذشته مربوط به: قذف به حق بر باطل، وصف ملائکه، استدلال بر نفی آلهه و ...)
- سوره الأنبیاء (21): آیات 34 تا 47
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- پاسخ خدای تعالی به امید بستن مشرکین به مرگ پیامبر (صلی اللَّه علیه و آله)، با بیان عمومیت مرگ
- معانی و موارد استعمال" نفس" در لغت و در آیات قرآن کریم
- معنی و موارد استعمال کلمه" موت- مرگ"
- معنای جمله:" کُلُّ نَفْسٍ ذائِقَةُ الْمَوْتِ" و اختصاص مفاد آن به نوع انسان
- تهدید کافران استهزاء کننده به آتشی که ناگهانی میآید و ...
- بحث روایتی (روایاتی در ذیل برخی آیات گذشته)
- سوره الأنبیاء (21): آیات 48 تا 77
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- اشاره به وجه تسمیه" تورات" به: فرقان، ضیاء و ذکر
- مقصود از اینکه قرآن" ذِکْرٌ مُبارَکٌ" است و اینکه فرمود:" ما به ابراهیم رشد او را دادیم"
- گفتگوی ابراهیم (علیه السلام) با قوم بت پرست خود
- محاجه آن جناب (علیه السلام) با قوم خود بعد از شکستن بتها:" قالَ بَلْ فَعَلَهُ کَبِیرُهُمْ ..."
- اشاره به اینکه" برد" و" سلام" شدن آتش برای ابراهیم (علیه السلام) به امر تکوینی خدای تعالی خارج از محدوده اطلاعات ما از سلسله علل و اسباب است
- بیان اینکه در جمله:" وَ جَعَلْناهُمْ أَئِمَّةً یَهْدُونَ بِأَمْرِنا" مراد از هدایت رساندن به مقصد و مراد از" امر" امر تکوینی است
- توضیح اینکه مراد از وحی در آیه:" وَ أَوْحَیْنا إِلَیْهِمْ فِعْلَ الْخَیْراتِ ..." وحی تسدید است نه وحی تشریع و مؤید بودن ائمه به تسدید و تایید الهی را افاده میکند
- بحث روایتی روایاتی در باره داستان ابراهیم (علیه السلام) و نمرودیان و در آتش انداختن آن حضرت (علیه السلام)
- سوره الأنبیاء (21): آیات 78 تا 91
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- بیان آیه:" وَ داوُدَ وَ سُلَیْمانَ إِذْ یَحْکُمانِ ..." و شرح اینکه حکم آن دو جناب حکم واحد و مصون از خطا بوده است
- معنای تسخیر کوهها و مرغها با داود (علیه السلام) و تعلیم" صنعت لبوس" به او
- مقصود از جریان باد به امر سلیمان (علیه السلام) به سوی سر زمین شام (وَ لِسُلَیْمانَ الرِّیحَ عاصِفَةً ...)
- معنای اینکه ذو النون (یونس علیه السلام)" ذَهَبَ مُغاضِباً فَظَنَّ أَنْ لَنْ نَقْدِرَ عَلَیْهِ" و اینکه سپس در ظلمات ندا کرد:" أَنْ لا إِلهَ إِلَّا أَنْتَ سُبْحانَکَ إِنِّی کُنْتُ مِنَ الظَّالِمِینَ"
- بحث روایتی چند روایت در باره حکم داوود و سلیمان در ذیل آیه:" وَ داوُدَ وَ سُلَیْمانَ إِذْ یَحْکُمانِ"
- سوره الأنبیاء (21): آیات 92 تا 112
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- معنای آیه:" إِنَّ هذِهِ أُمَّتُکُمْ أُمَّةً واحِدَةً وَ أَنَا رَبُّکُمْ فَاعْبُدُونِ" و مراد از" امت" در آن
- نکوهش اختلاف مردم در امر دین و بیان اینکه اعمال کسانی که توأم با ایمان از اعمال صالح به جای میآورند مقبول است
- وجوه مختلف در معنای آیه:" وَ حَرامٌ عَلی قَرْیَةٍ أَهْلَکْناها أَنَّهُمْ لا یَرْجِعُونَ" و اشاره به اینکه فساد فرد به فساد مجتمع میانجامد
- یاد آوری معاد و تهدید مشرکین به عذاب جاودانی
- معنای آیه:" یَوْمَ نَطْوِی السَّماءَ کَطَیِّ السِّجِلِّ ..." که در هم پیچیده شدن آسمان را در روز قیامت حکایت میکند
- مقصود از" زبور"،" ذکر" و" وارثت" در آیه:" وَ لَقَدْ کَتَبْنا ... أَنَّ الْأَرْضَ یَرِثُها عِبادِیَ الصَّالِحُونَ" و بیان اینکه آیه ناظر بر وراثت دنیوی و اخروی- هر دو- است
- اشاره به اینکه تمامی معارف و احکام اسلام از فروع توحید و منتهی به آنند (إِنَّما یُوحی إِلَیَّ أَنَّما إِلهُکُمْ إِلهٌ واحِدٌ ...)
- اعلام خطر رسول خدا (صلی اللَّه علیه و آله) به مشرکان استهزاء کننده
- بحث روایتی روایاتی در ذیل آیه:" إِنَّکُمْ وَ ما تَعْبُدُونَ ... حَصَبُ جَهَنَّمَ" و محاجه یکی از مشرکین با پیامبر (صلی اللَّه علیه و آله) بعد از نزول این آیه
- سوره الأنبیاء (21): آیات 1 تا 15
- (22)سوره حج در مدینه نازل شده و 78 آیه دارد
- سوره الحج (22): آیات 1 تا 2
- سوره الحج (22): آیات 3 تا 16
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات وصف الحال سه صنف از مردم: اصرار کنندگان بر باطل، متزلزلان در راه حق و مؤمنان
- اشاره
- مراد از اینکه در باره پیروی از شیطان فرمود:" کُتِبَ عَلَیْهِ أَنَّهُ مَنْ تَوَلَّاهُ فَأَنَّهُ یُضِلُّهُ ..."
- رفع ریب و تردید در بعث و نشور، با بیان چگونگی خلقت انسان و گیاه
- تفصیلی در مورد استنتاج پنج نتیجه از بیان کیفیت خلقت انسان و نبات
- مقصود از" علم" و" هدی" در آیه:" وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ یُجادِلُ فِی اللَّهِ بِغَیْرِ عِلْمٍ وَ لا هُدیً ..."
- وصف صنفی دیگر که دین را برای دنیایشان میخواهند و در آزمایشها روی میگردانند (وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ یَعْبُدُ اللَّهَ عَلی حَرْفٍ ...)
- معنی و مفاد آیه:" مَنْ کانَ یَظُنُّ أَنْ لَنْ یَنْصُرَهُ اللَّهُ ..." و وجوهی که در باره آن گفتهاند
- بحث روایتی روایاتی در باره مراد از" مُخَلَّقَةٍ وَ غَیْرِ مُخَلَّقَةٍ" و جمله:" نُقِرُّ فِی الْأَرْحامِ ما نَشاءُ إِلی أَجَلٍ مُسَمًّی" در آیه:" یا أَیُّهَا النَّاسُ إِنْ کُنْتُمْ فِی رَیْبٍ ..."
- سوره الحج (22): آیات 17 تا 24
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- مراد از" الَّذِینَ آمَنُوا"،" الَّذِینَ هادُوا"،" نصاری"،" صابئین"،" مجوس" و" الَّذِینَ أَشْرَکُوا" که فرمود:" خدا در قیامت بین آنان حکم به حق میکند"
- سجده (خضوع و تذلل) تکوینی موجودات در برابر خدا و سجده تشریعی بسیاری از مردم و استکبار بسیاری دیگر که:" حَقَّ عَلَیْهِ الْعَذابُ"
- تمامی مذاهب مختلف به دو دسته:" محق" و" مبطل" منقسمند و همه اختلافاتشان به اختلاف در ربوبیت خدا بر میگردد
- بحث روایتی روایتی در باره مجوس
- سوره الحج (22): آیات 25 تا 37
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات برابری همه مؤمنین در عبادت در مسجد الحرام و تهدید کسانی که راه خدا و مسجد الحرام را میبندند
- اشاره
- معبد شدن کعبه برای مردم و مقصود از دستور الهی به ابراهیم (علیه السلام):" وَ طَهِّرْ بَیْتِیَ لِلطَّائِفِینَ ..."
- توضیحی در مورد منافع دنیوی و اخروی حج
- توضیح مفردات و جملات آیات مربوط به مناسک حج
- اشاره به اینکه" تقوی" امری معنوی و قلبی است و قائم به اعمال خارجی نیست (فَإِنَّها مِنْ تَقْوَی الْقُلُوبِ)
- حکمت قربانی کردن برای خدا
- بحث روایتی روایاتی در باره برابری مردم در مکه (سَواءً الْعاکِفُ فِیهِ وَ الْبادِ)، ظلم در آن شهر مقدس (وَ مَنْ یُرِدْ فِیهِ بِإِلْحادٍ بِظُلْمٍ ...) و منافع مترتب بر حج (لِیَشْهَدُوا مَنافِعَ لَهُمْ)
- سوره الحج (22): آیات 38 تا 57
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات نخستین آیه نازله در باره جهاد و اذن قتال به مؤمنین
- اشاره
- توضیح آیات مربوط به جهاد و قتال:" إِنَّ اللَّهَ یُدافِعُ عَنِ الَّذِینَ آمَنُوا ..." و" أُذِنَ لِلَّذِینَ یُقاتَلُونَ ..."
- حکمت تشریع حکم قتال و جهاد:" وَ لَوْ لا دَفْعُ اللَّهِ النَّاسَ ..."
- آیه:" الَّذِینَ إِنْ مَکَّنَّاهُمْ فِی الْأَرْضِ ..." ناظر بر عموم مؤمنین است و اذن قتال مختص به مهاجران صدر اسلام نیست
- دلداری دادن به رسول خدا (صلی اللَّه علیه و آله) و تهدید و تکذیب کنندگان
- توضیحی در مورد اینکه دارا شدن قلوبی که بدان بیاندیشند. و گوشهایی که بدان گوش دهند را از آثار گردش در زمین قرار داد
- پاسخ به استهزای مشرکین در باره نزول عذاب، با بیان اینکه زمان کم و زیاد نزد خداوند یکسان است
- توضیح مفاد و معنای آیه:" وَ ما أَرْسَلْنا مِنْ قَبْلِکَ مِنْ رَسُولٍ وَ لا نَبِیٍّ إِلَّا إِذا تَمَنَّی أَلْقَی الشَّیْطانُ فِی أُمْنِیَّتِهِ ..."
- فرق بین معنای" نبوت" و" رسالت"
- القائات و وساوس شیطان وسیله امتحان است
- مقصود از اینکه روز قیامت عقیم (نازا) است
- بحث روایتی چند روایت در باره اذن قتال و تشریع جهاد با نزول آیه:" أُذِنَ لِلَّذِینَ یُقاتَلُونَ ..."
- سوره الحج (22): آیات 58 تا 66
- سوره الحج (22): آیات 67 تا 78
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- جواب به کفار و مشرکین که به روش مسلمین در عبادت خدا خرده میگرفتند
- احتجاج بر اینکه مشرکان برهان و علمی بر خدایی" شرکاء" ندارند
- تمثیلی برای نفی الوهیت آلهه مشرکین و بیان عدم دخالت آنها در خلق و تدبیر موجودات
- تقریر حجت و برهانی که از جمله" إِنَّ اللَّهَ سَمِیعٌ بَصِیرٌ" برای اصل لزوم ارسال رسل، و از آیه:" یَعْلَمُ ما بَیْنَ أَیْدِیهِمْ وَ ما خَلْفَهُمْ ..." برای عصمت انبیاء (علیهم السلام) استفاده میشود
- معنای" جهاد" و اینکه فرمود:" جاهِدُوا فِی اللَّهِ حَقَّ جِهادِهِ" و وجه اینکه ابراهیم (علیه السلام) را پدر مسلمین نامید
- بحث روایتی (روایاتی در ذیل آیات گذشته)
- جلد 15
- مشخصات کتاب
- (23)سوره مؤمنون مکی است، و صد و هجده آیه دارد (118)
- سوره المؤمنون (23): آیات 1 تا 11
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- گفتاری در معنای تاثیر ایمان (و بیان اینکه ایمان عبارتست از" علم عملی")
- اشاره
- مراد از" لغو" و اعراض از لغو، و اشاره به اینکه وصف مؤمنین به اعراض از لغو کنایه از علو همت و کرامت نفس ایشان است
- معنا و وجه اینکه در وصف مؤمنین فرمود:" و الذین هم للزکاة فاعلون" و اشاره به اینکه دادن زکات از بزرگترین عوامل" تقارب طبقات" که لازمه جامعه سعادتمند است میباشد
- معنای" امانت" و" عهد" و مراد از رعایت آن دو (وَ الَّذِینَ هُمْ لِأَماناتِهِمْ وَ عَهْدِهِمْ راعُونَ)
- بحث روایتی چند روایت در باره خشوع در نماز
- بحثی حقوقی و اجتماعی (در باره فلسفه و حکمت تشریع ازدواج موقت در اسلام)
- سوره المؤمنون (23): آیات 12 تا 22
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات مراد از" انسان" در آیه:" وَ لَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسانَ مِنْ سُلالَةٍ مِنْ طِینٍ"
- اشاره
- مقصود از اینکه فرمود:" ثُمَّ أَنْشَأْناهُ خَلْقاً آخَرَ" و معنایی که تعبیر به انشاء افاده میکند
- معنای" برکت" و اینکه فرمود:" فَتَبارَکَ اللَّهُ أَحْسَنُ الْخالِقِینَ" و اشاره به اینکه خلقت اختصاص به خدای تعالی ندارد
- مقصود از" طرائق" در آیه:" وَ لَقَدْ خَلَقْنا فَوْقَکُمْ سَبْعَ طَرائِقَ … "
- یاد آوری نعمت باران، رویانیدن اشجار، فوائد چهار پایان و …
- بحث روایتی روایاتی در باره مراحل مختلف خلقت انسان و در باره آیه:" وَ شَجَرَةً تَخْرُجُ مِنْ طُورِ سَیْناءَ … ")
- سوره المؤمنون (23): آیات 23 تا 54
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- اشاره به عقیده بت پرستان در باره عبادت آلهه و معنای خطاب نوح (علیه السلام) به قوم خود:" اعْبُدُوا اللَّهَ … "
- افترائات و احتجاجاتی که قوم نوح (علیه السلام) در مقام انکار رسالت آن حضرت و در پاسخ دعوت او اظهار داشتند
- مامور شدن نوح (علیه السلام) به ساختن کشتی و دوری گزیدن از قوم خود که بعد از انکار و تکذیبشان محکوم به عذاب شده بودند
- تبلیغات سوء اشراف قومی دیگر، بعد از قوم نوح (علیه السلام)، در میان مردم، علیه دعوت پیامبر خود
- یاد آوری سنت الهی مبنی بر ارسال پیاپی رسولان و روش امتها دائر بر تکذیب ایشان و سنت دیگر خداوند که همانا مجازات و هلاکت مکذبان بوده است
- بحث روایتی (روایاتی در ذیل برخی آیات گذشته)
- سوره المؤمنون (23): آیات 55 تا 77
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات تاخیر در عذاب کافران و بهرهمند ساختن آنان به مال و فرزندان برای املاء و استدراج آنان است نه برای خیر خواهی
- اشاره
- شرح صفات مؤمنین
- " خیرات" در جمله:" أُولئِکَ یُسارِعُونَ فِی الْخَیْراتِ … " اعمال صالحه ناشی از اعتقاد حق است
- بیان اینکه در دین خدا تکلیف حرجی نه در اعتقاد و نه در عمل وجود ندارد (لا یُکَلِّفُ اللَّهُ نَفْساً إِلَّا وُسْعَها)
- فایده وجود نامه اعمال و جواب به شبههای که فخر رازی در این باره ذکر کرده است
- اعمال بد مانع از انجام اعمال صالحه است
- تقریر و تبیین احتجاجات متعددی که در مقابل منکران رسالت پیامبر و به منظور رد عذرهای متصور برای آنان در آیات شریفه آمده است
- شرحی در مورد اینکه دین خدا منطبق با نظام عام هستی و نظام نوعی انسان است و اگر حق تابع اهواء کافران باشد هستی تباه میشود (وَ لَوِ اتَّبَعَ الْحَقُّ أَهْواءَهُمْ لَفَسَدَتِ … )
- اشاره به اینکه حق صراط مستقیم است و کافران گریزان از حق، منحرف از صراط مستقیم هستند
- بحث روایتی (روایاتی در باره مراد از" قُلُوبُهُمْ وَجِلَةٌ" و معنای استکانت و تضرع و … )
- سوره المؤمنون (23): آیات 78 تا 98
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- یاد آوری نعمت شنوایی و بینایی (مشترک بین انسان و حیوان) و خردمندی (مختص به انسان)
- استبعاد و سپس انکار بعث و معاد از جانب کافران
- رد سخن کافران با اثبات امکان بعث و قیامت با بیان مالکیت حقیقیه خداوند
- بیان اینکه مالکیت اعم از ربوبیت است و جمله:" لمن السماوات السبع" و" مَنْ رَبُّ السَّماواتِ السَّبْعِ" هر دو سؤال از مالک نیست، و اشاره به اختلاف عقائد بت پرستان در باره اللَّه، ارباب و آلهه
- معنای" ملکوت" و اینکه ملکوت هر چیزی به دست خدا است و اثبات امکان بعث و معاد از این طریق
- مراد از" اتخاذ ولد" که به خداوند نسبت داده میشد و در نفی آن فرموده است:" مَا اتَّخَذَ اللَّهُ مِنْ وَلَدٍ"
- تقریر یک حجت بر نفی تعدد آلهه، در جمله:" إِذاً لَذَهَبَ کُلُّ إِلهٍ بِما خَلَقَ" که در آن با استناد به وحدت نظام هستی بر توحید احتجاج شده است
- بیان حجت دیگری بر نفی تعدد آلهه که جمله:" وَ لَعَلا بَعْضُهُمْ عَلی بَعْضٍ" متضمن آنست
- معنای" همزات الشیاطین"
- سوره المؤمنون (23): آیات 99 تا 118
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- وصف حال مشرکین در حال رویارو شدن با مرگ و تمنای باز گشت نمودن و عدم اجابت آن (قالَ رَبِّ ارْجِعُونِ … )
- معنای" برزخ" و مراد از:" وَ مِنْ وَرائِهِمْ بَرْزَخٌ إِلی یَوْمِ یُبْعَثُونَ"
- مقصود از اینکه در قیامت حسب و نسبی در بین نیست و کسی از حال دیگری نمیپرسد
- توضیح اینکه اهل عذاب در مقام اعتراف و تقاضای برگشت میگویند:" رَبَّنا غَلَبَتْ عَلَیْنا شِقْوَتُنا … "
- جواب رد خداوند به توبه و تقاضای دوزخیان
- اشاره به برهانی برای مساله بعث با بیان منزه بودن خدای ملک حق از انجام کار بیهوده و عبث
- بحث روایتی
- سوره المؤمنون (23): آیات 1 تا 11
- (24)سوره نور مدنی است، و شصت و چهار آیه دارد (64)
- سوره النور (24): آیات 1 تا 10
- سوره النور (24): آیات 11 تا 26
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات بیان آیات مربوط به داستان افک
- اشاره
- شناخته و رسوا شدن عناصر فاسد، برای مجتمع صالح و اسلامی خیر است (لا تَحْسَبُوهُ شَرًّا لَکُمْ … )
- توبیخ کسانی که وقتی اتهام دروغ (افک) را شنیدند آن را رد و تکذیب نکردند و بدون تحقیق و علم آن را شایع ساختند
- اگر فضل و رحمت خدا بر شما نبود هیچیک از شما هرگز پاک و تزکیه نمیشد
- کسانی که زنان مؤمنه محصنه را متهم به زنا میکنند در دنیا و آخرت لعنت شده و عذابی عظیم دارند
- معنای اینکه فرمود در آخرت میدانند که خدا حق مبین است
- بحث روایتی روایتی مفصل از" الدر المنثور" در باره نزول آیات مربوط به افک در باره عائشه
- سوره النور (24): آیات 27 تا 34
- سوره النور (24): آیات 35 تا 46
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات معنا و مفادی که آیات:" اللَّهُ نُورُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ … " متضمن آنست
- اشاره
- معنای" نور" و توضیح مراد از اینکه فرمود:" خدا نور آسمانها و زمین است" 169
- تمثیل نور خدا به نور چراغ (مَثَلُ نُورِهِ کَمِشْکاةٍ … ) برای بیان تابش نور ایمان و معرفت بر قلوب مؤمنین
- وصف حال کسانی که در پرتو نور ایمان و معرفت، هیچ باز دارنده مستمر و موقتی آنان را از یاد مستمر و موقت خدا باز نمیدارد و …
- اشاره به اینکه تسبیح خدا مقدمه حصول معرفت، و حمد خدا بعد از حصول معرفت اوست جل و علا
- وجه اینکه در جمله:" رِجالٌ لا تُلْهِیهِمْ تِجارَةٌ وَ لا بَیْعٌ عَنْ ذِکْرِ اللَّهِ وَ إِقامِ الصَّلاةِ" هم الهاء تجارت و هم الهاء بیع نفی گردیده و بین ذکر خدا و اقامه نماز مقابله انداخته شده است
- مقصود از اینکه درباره قیامت فرمود: تَتَقَلَّبُ فِیهِ الْقُلُوبُ
- توضیح سه فراز این آیه مبارکه راجع به پاداش مؤمنان:" لِیَجْزِیَهُمُ اللَّهُ أَحْسَنَ ما عَمِلُوا- وَ یَزِیدَهُمْ مِنْ فَضْلِهِ- وَ اللَّهُ یَرْزُقُ مَنْ یَشاءُ بِغَیْرِ حِسابٍ"
- تشبیه اعمال غیر مؤمنین به سرابی که تشنه آن را آب میپندارد و نکاتی که این تشبیه افاده میکند
- تشبیهی دیگر: اعمال کفار چون ظلمات متراکم و مضاعفی است که دست خود را در آن نتوانند دید
- استدلال بر اینکه خدا نور آسمانها و زمین است و در آیه:" أَ لَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ یُسَبِّحُ لَهُ مَنْ فِی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ … " و نکات و لطائفی که در این استدلال هست
- اشاره به اینکه خداوند دو نور افاضه فرموده، یکی عام و شامل همه موجودات و دیگری خاص مؤمنین، آن چنان که او را دو رحمت است: عام و خاص
- ذکر مواردی از خلقت و تدبیر خداوند برای بیان اینکه مبدأ و مرجع امور مشیت خدای سبحان است
- بحث فلسفی (در بیان اینکه خداوند علت تامه همه موجودات است- یخلق ما یشاء … )
- بحث روایتی روایاتی در ذیل آیه نور (اللَّهُ نُورُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ … ) و مفردات و جملات آن
- سوره النور (24): آیات 47 تا 57
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- ایمان به خدا و پیامبر (صلی اللَّه علیه و آله) و اطاعت خدا و رسول (صلی اللَّه علیه و آله) واجب و ملازم یکدیگرند
- بیان اینکه نفاق انگیزه اعراض پارهای از مؤمنان ظاهری از حکم و حکمت رسول اللَّه (صلی اللَّه علیه و آله) بوده است
- بر خلاف منافقان، مؤمنان در برابر حکمیت و حکم خدا و رسول (صلی اللَّه علیه و آله) تسلیم بوده میگویند:" سَمِعْنا وَ أَطَعْنا … "
- منافقان سوگندهای شدید یاد میکنند که از تو اطاعت میکنند، بگو قسم مخورید …
- رسول را وظیفهای و شما را وظیفهای است، نافرمانی بشما به او زیانی نمیرساند و پیروی از او مایه هدایت خود شما است
- مراد از استخلاف مؤمنین صالح العمل در زمین و مقصود از مستخلفین قبل از ایشان در آیه:" وَعَدَ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا مِنْکُمْ وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ … "
- مراد از تمکین دین و دیگر مفردات و جملات آیه شریفه
- اختلاف شدید مفسرین پیرامون مورد نزول این آیه و مفاد آن و بیان حق مطلب در این باره
- توضیح اینکه وعده استخلاف در آیه، جز با اجتماعی که با ظهور مهدی (علیه السلام) بر پا میشود با هیچ مجتمعی قابل انطباق نیست
- بحث روایتی چند روایت در باره شان نزول آیاتی که حاکی از نفاق منافقان و اعراض آنان از حکمیت و حکم رسول اللَّه (صلی اللَّه علیه و آله و سلم) میباشد
- سوره النور (24): آیات 58 تا 64
- (25)سوره فرقان مکی است و هفتاد و هفت آیه دارد (77)
- سوره الفرقان (25): آیات 1 تا 3
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- توضیح آیه:" تَبارَکَ الَّذِی نَزَّلَ الْفُرْقانَ عَلی عَبْدِهِ لِیَکُونَ لِلْعالَمِینَ نَذِیراً"
- اثبات ملک مطلق برای خداوند (لَهُ مُلْکُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ) و استنتاج فرزند و شریک نداشتن و انحصار خلقت، تقدیر و تدبیر در او عز و جل
- نکوهش مشرکین که آلههای گرفتند که خالق چیزی نبوده خود مخلوقند و مالک نفع و ضرر، و موت و حیات و نشوری نیستند
- بحث روایتی (دو روایت در باره مقصود از تسمیه قرآن به" فرقان")
- سوره الفرقان (25): آیات 4 تا 20
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات حکایت طعنهها و افتراءاتی که کفار عرب در باره قرآن کریم به رسول اللَّه (صلی اللَّه علیه و آله و سلم) زدند
- اشاره
- تقریر و تبیین جوابی که خدای تعالی به کفار داده است (قُلْ أَنْزَلَهُ الَّذِی یَعْلَمُ السِّرَّ … )
- طعنه کفار به پیامبر (صلی اللَّه علیه و آله و سلم) و انکار رسالت او با انکار جمع رسالت که امری غیبی است با نیاز به مادیات: اکل طعام و مشی در اسواق
- جواب خدای تعالی به این احتجاج و انکار کفار
- آنچه در رد رسالت گفتند بهانههایی بیش نیست و مبدأ و منشا تکذیب رسول اللَّه (صلی اللَّه علیه و آله و سلم) انکار قیامت است
- مقایسه بین احوال دوزخیان و بهشتیان
- اینکه اهل بهشت دارای مشیت مطلقند (لهم فیها ما یشاءون) به معنای خواستن عمل زشت و لغو و خارج از اراده و رضایت خداوند نیست
- پاسخ معبودهای کفار به سؤال خدای سبحان در قیامت از آنها: آیا شما این بندگان مرا گمراه کردید؟
- معنای جمله" کانُوا قَوْماً بُوراً" که در جواب آلهه به خدای سبحان آمده و رد استناد بعضی از مفسرین به این جمله برای اثبات جبر، و شقاوت ذاتی کفار
- جواب دوم به اشکالی که به پیامبر (صلی اللَّه علیه و آله و سلم) کردند و گفتند:" یَأْکُلُ الطَّعامَ وَ یَمْشِی فِی الْأَسْواقِ" با بیان اینکه پیامبران پیشین نیز چنین بودند
- بحث روایتی روایتی در باره شان نزول آیه:" وَ قالُوا ما لِهذَا الرَّسُولِ یَأْکُلُ الطَّعامَ … " و دو روایت در باره جهنم و ورود در آن
- سوره الفرقان (25): آیات 21 تا 31
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- احتجاج دیگر کفار در رد رسالت رسول اللَّه (صلی اللَّه علیه و آله و سلم): چرا ملائکه بر او نازل نشده، پروردگارمان را نمیبینیم
- کفار ملائکه را میبینند ولی به هنگام مرگ و در روزی که بشارتی بر ایشان نیست و میگویند" حِجْراً مَحْجُوراً"
- در آن روز به اعمال کافران میپردازیم … فَجَعَلْناهُ هَباءً مَنْثُوراً
- معنای" خیر" در آیه:" أَصْحابُ الْجَنَّةِ یَوْمَئِذٍ خَیْرٌ مُسْتَقَرًّا وَ أَحْسَنُ مَقِیلًا"
- توضیح این تعبیر از وقوع قیامت که فرمود:" یَوْمَ تَشَقَّقُ السَّماءُ بِالْغَمامِ … "
- بیان جمله:" الْمُلْکُ یَوْمَئِذٍ الْحَقُّ لِلرَّحْمنِ" و وجه اینکه فرمود:" قیامت بر کفار روزی بس دشوار است"
- آه و حسرت ظالم (منحرف از هدایت) در روز قیامت:" یا لَیْتَنِی اتَّخَذْتُ مَعَ الرَّسُولِ سَبِیلًا، یا وَیْلَتی لَیْتَنِی لَمْ أَتَّخِذْ فُلاناً خَلِیلًا"
- بحث روایتی (روایاتی در باره حبط اعمال و در ذیل آیات گذشته مربوط به اهل جنت و نار)
- سوره الفرقان (25): آیات 32 تا 40
- اشاره
- ترجمه آیات … ..ص : 287
- بیان آیات
- اشاره
- بیان جمله:" لَوْ لا نُزِّلَ عَلَیْهِ الْقُرْآنُ جُمْلَةً واحِدَةً" و توضیح و تقریر طعنه و اعتراض دیگر کفار به قرآن از جهت تدریجی بودن نزول آن
- توضیح اینکه در بیان علت و حکمت نزول تدریجی قرآن فرمود: کَذلِکَ لِنُثَبِّتَ بِهِ فُؤادَکَ … "
- وجوهی که مفسرین در توجیه نزول تدریجی قرآن گفتهاند و بیان ضعف آن وجوه
- مفاد آیه:" الَّذِینَ یُحْشَرُونَ عَلی وُجُوهِهِمْ إِلی جَهَنَّمَ … " و وجوهی که در معنای حشر بر وجوه گفته شده است
- یاد آوری هلاک ساختن اقوام کافر پیشین: قوم موسی (علیه السلام)، قوم نوح (علیه السلام)، قوم عاد و ثمود و اصحاب الرس و اقوام بسیار دیگر
- بحث روایتی (روایاتی در باره اصحاب رس و عذاب آنان و … )
- سوره الفرقان (25): آیات 41 تا 62
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- مراد از معبود گرفتن هوای نفس و توضیحی در باره جمله:" اتَّخَذَ إِلهَهُ هَواهُ"
- نفی سمع و عقل از کفار و تشبیه آنان به چهار پایان بَلْ هُمْ أَضَلُّ سَبِیلًا
- مفاد آیه شریفه:" أَ لَمْ تَرَ إِلی رَبِّکَ کَیْفَ مَدَّ الظِّلَّ … " که متضمن تشبیه و تنظیر جهل و ضلالت مردم و هدایت آنان به وسیله انبیاء، به کشیدن سایه و … میباشد
- مقصود از اینکه فرمود با قرآن با دشمنان جهاد کن (جاهِدْهُمْ بِهِ جِهاداً کَبِیراً)
- تشبیه انقسام مردم به مؤمن و کافر، به آب دو دریا (یکی گوارا و دیگری ناگوار) و به خلقت زن و مرد از نطفه
- مقصود از استثناء" إِلَّا مَنْ شاءَ أَنْ یَتَّخِذَ إِلی رَبِّهِ سَبِیلًا" در آیه:" قُلْ ما أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ مِنْ أَجْرٍ إِلَّا مَنْ شاءَ … "
- تنها وکیل و متصرف در امور بندگان خدا است که دارای حیات و ملک و علم مطلق است
- معنای جمله" الرَّحْمنُ فَسْئَلْ بِهِ خَبِیراً" و اقوال مختلف مفسرین در این باره
- بیان استغناء و تعزز خداوند در مقابل استکبار مشرکین و تنظیر روشنگری عالم- روحانی و معنوی انسانها با ارسال رسل، به روشنگری عالم طبیعت با شمس و قمر
- بحث روایتی (روایاتی در ذیل برخی آیات گذشته)
- سوره الفرقان (25): آیات 63 تا 77
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- صفات مؤمنین: تواضع و فروتنی، و برخورد سالم در مقابل برخورد زشت و لغو جاهلان با ایشان
- معنای اینکه در وصف مؤمنان فرمود:" لا یَدْعُونَ مَعَ اللَّهِ إِلهاً آخَرَ" با توجه به عقیده مشرکان در باره عبادت خدا
- توجیه مخلد بودن مرتکبین قتل، زنا و ربا در عذاب
- وجوهی که در معنای تبدیل سیئات به حسنات (فَأُوْلئِکَ یُبَدِّلُ اللَّهُ سَیِّئاتِهِمْ حَسَناتٍ) گفته شده
- حسنه یا سیئه بودن عمل منوط به آثار عمل است و تبدیل سیئات به حسنات نیز به معنای تبدیل آثار است
- مراد از اینکه در باره مؤمنین فرمود:" لا یَشْهَدُونَ الزُّورَ وَ إِذا مَرُّوا بِاللَّغْوِ مَرُّوا کِراماً"
- وصف دیگر عباد الرحمن: آیات خدا را کور کورانه و بدون معرفت و بصیرت نمیپذیرند
- معنای اینکه ایشان از خداوند میخواهند:" ما را برای متقین امام قرار بده"
- معنای آیه شریفه:" قُلْ ما یَعْبَؤُا بِکُمْ رَبِّی لَوْ لا دُعاؤُکُمْ … "
- بحث روایتی (روایاتی در ذیل آیات گذشته مربوط به اوصاف مؤمنین، اسراف و اقتار، تبدیل سیئات به حسنات و … )
- سوره الفرقان (25): آیات 1 تا 3
- (26)سوره شعراء مکی است و 227 آیه دارد
- سوره الشعراء (26): آیات 1 تا 9
- سوره الشعراء (26): آیات 10 تا 68
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات غرض این آیات: مقایسه قوم خاتم الانبیاء (صلی اللَّه علیه و آله و سلم) با قوم موسی و هارون، ابراهیم، نوح و …
- اشاره
- بیان اینکه جمله:" فَأَرْسِلْ إِلی هارُونَ" در گفتگوی موسی (علیه السلام) با خدای سبحان، حاکی از تعلل و شانه خالی کردن از مسئولیت نیست
- معنای" ذنب" و مراد از اینکه موسی (علیه السلام) فرمود:" وَ لَهُمْ عَلَیَّ ذَنْبٌ … "
- گفتگوی موسی (علیه السلام) با فرعون
- مفاد جمله:" وَ أَنْتَ مِنَ الْکافِرِینَ" که در خطاب فرعون به موسی (علیه السلام) آمده است
- پاسخ موسی (علیه السلام) به سه اشکال و اعتراض فرعون بر آن حضرت
- مقصود از ضلالت در سخن موسی (علیه السلام):" قالَ فَعَلْتُها إِذاً وَ أَنَا مِنَ الضَّالِّینَ … "
- مراد از حکمی که بعد از گریختن موسی (علیه السلام) از مصر به او داده شده (فَوَهَبَ لِی رَبِّی حُکْماً)
- توضیح مفاد جمله:" وَ جَعَلَنِی مِنَ الْمُرْسَلِینَ" و" وَ تِلْکَ نِعْمَةٌ تَمُنُّها عَلَیَّ … " که در جواب موسی (علیه السلام) به فرعون آمده و وجوهی که در این باره گفته شده است
- اشاره به معتقدات بت پرستان در باره خدای سبحان و ارباب و آلهه و علت اینکه فرعون گفت:" رَبُّ الْعالَمِینَ چیست؟"
- تقریر و توضیح جواب موسی (علیه السلام) به سؤال فرعون که در آن با استناد به وحدت تدبیر در هستی، رب العالمین را معرفی نمود (قالَ رَبُّ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ ما بَیْنَهُمَا … )
- جواب دوم موسی (علیه السلام) به سؤال فرعون از حقیقت رب العالمین:" قالَ رَبُّکُمْ وَ رَبُّ آبائِکُمُ الْأَوَّلِینَ"
- فرعون به موسی (علیه السلام) بر چسب دیوانگی میزند و او را تهدید به زندان میکند
- موسی (علیه السلام) پیشنهاد اظهار معجزه میکند و معجزه عصا و ید بیضاء را نشان میدهد و فرعون او را متهم به توطئه میکند
- معارضه موسی (علیه السلام) با ساحران فرعونی و ایمان آوردن ساحران به رب العالمین و گفتگوی فرعون با ایشان
- قسمت دیگر داستان موسی (علیه السلام): کوچ شبانه بنی اسرائیل از مصر و غرق و هلاک فرعون و فرعونیان
- سوره الشعراء (26): آیات 69 تا 104
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- سؤال و جواب و محاجه ابراهیم (علیه السلام) با پدر و قوم خود در باره پرستش بتها
- توضیحی در باره حقیقت بت پرستی و اینکه بت به صورت قبلهای برای عبادت خدای سبحان نبوده است
- ابراهیم (علیه السلام) رب العالمین را با وصف خلق و هدایت (تدبیر) معرفی و توصیف میکند (الَّذِی خَلَقَنِی فَهُوَ یَهْدِینِ … )
- وجه اینکه ابراهیم (علیه السلام) فرمود به مغفرت خدا طمع دارم، و مراد از خطیئهای که به خود نسبت داد
- مقصود از" حکم" و الحاق به صالحین که ابراهیم (علیه السلام) از پروردگار خود تقاضا کرد (رَبِّ هَبْ لِی حُکْماً وَ أَلْحِقْنِی بِالصَّالِحِینَ)
- مراد از" لسان صدق در آخرین" در دعای ابراهیم (علیه السلام):" وَ اجْعَلْ لِی لِسانَ صِدْقٍ فِی الْآخِرِینَ"
- بیان اینکه سود نداشتن مال و فرزندان در قیامت نتیجه انحلال اجتماع مدنی و بطلان اسباب اعتباری در آن روز است
- وجوه مختلف در باره مفاد و نوع استثنای" إِلَّا مَنْ أَتَی اللَّهَ بِقَلْبٍ سَلِیمٍ" در آیه:" یَوْمَ لا یَنْفَعُ … "
- فرجام بد مشرکان و جنود ابلیس در قیامت
- بحث روایتی (روایاتی در باره" لِسانَ صِدْقٍ فِی الْآخِرِینَ"، استغفار ابراهیم (علیه السلام) برای پدر، قلب سلیم، شفاعت و … )
- سوره الشعراء (26): آیات 105 تا 122
- سوره الشعراء (26): آیات 123 تا 140
- سوره الشعراء (26): آیات 141 تا 159
- سوره الشعراء (26): آیات 160 تا 175
- سوره الشعراء (26): آیات 176 تا 191
- سوره الشعراء (26): آیات 192 تا 227
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- معنای" انزال" و" تنزیل" و موارد استعمال آن دو در آیات قرآن کریم
- توضیح و تفصیل معنای جمله:" نَزَلَ بِهِ الرُّوحُ الْأَمِینُ عَلی قَلْبِکَ" و بیان مراد از قلب، و چگونگی دریافت وحی به وسیله قلب
- وجوه متعدد و بی پایهای که راجع به انزال وحی بر قلب پیامبر (صلی اللَّه علیه و آله و سلم) گفته شده است
- معنای اینکه فرمود قرآن در کتب انبیای گذشته آمده بوده (انه لفی ذبر الاولین)
- توضیح مراد از اینکه فرمود اگر قرآن را بر برخی از اعجمین نازل میکردیم و بر آنها میخواند بدان ایمان نمیآوردند
- معنای آیه شریفه:" کَذلِکَ سَلَکْناهُ فِی قُلُوبِ الْمُجْرِمِینَ این چنین قرآن را در دلهای مجرمان عبور میدهیم
- ظالم نبودن خدا به چه معنا است؟
- اشاره
- پاسخ خدای تعالی به این افترای مشرکین که میگفتند محمد (صلی اللَّه علیه و آله و سلم) جنی دارد که قرآن را برایش میآورد
- زندگی خاکی ملازم با تکلیف است و عصمت انبیاء (علیهم السلام) با مکلف بودن ایشان منافات ندارد
- اشاره به اینکه در دعوت دینی استثناء و تبعیض راه ندارد (وَ أَنْذِرْ عَشِیرَتَکَ الْأَقْرَبِینَ)
- توضیح اینکه شیاطین بر هر افاک اثیم نازل میشوند
- جواب به تهمت دیگری که مشرکان بر پیامبر (صلی اللَّه علیه و آله و سلم) میزدند و او را شاعر و کلام وحی را شعر میخواندند
- بحث روایتی روایات متعدد در باره آنچه که پیامبر گرامی (صلی اللَّه علیه و آله و سلم) بعد از نزول آیه:" وَ أَنْذِرْ عَشِیرَتَکَ الْأَقْرَبِینَ" انجام داد
- (27)سوره نمل در مکه نازل شده است و (93) آیه دارد
- سوره النمل (27): آیات 1 تا 6
- سوره النمل (27): آیات 7 تا 14
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- وجوه مختلف در باره مراد از" کسی که در آتش است" که در تکلیم خداوند با موسی (علیه السلام) در طور (فَلَمَّا جاءَها نُودِیَ أَنْ بُورِکَ مَنْ فِی النَّارِ … ) آمده است
- بیان عدم منافات بین تشبیه عصای موسی (علیه السلام) بعد از القاء، به" ثعبان مبین مار بزرگ" و به" جان مار کوچک"
- بیان اینکه ترس و گریختن موسی (علیه السلام) با دیدن تبدیل عصا به مار، مذموم نبوده و توضیحی در باره جمله:" إِنِّی لا یَخافُ لَدَیَّ الْمُرْسَلُونَ" و استثنای" إِلَّا مَنْ ظَلَمَ ثُمَّ بَدَّلَ حُسْناً … "
- سوره النمل (27): آیات 15 تا 44
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- نبوت و علم انبیا (علیه السلام) اکتسابی نیست و از دیگران به ارث هم نمیبرند
- مقصود از" مَنْطِقَ الطَّیْرِ" در سخن سلیمان (علیه السلام) در مقام تحدیث به نعمت:" قالَ یا أَیُّهَا النَّاسُ عُلِّمْنا مَنْطِقَ الطَّیْرِ … "
- طوایف مخصوص از جن و انس و طیر لشکریان سلیمان (علیه السلام) بودهاند
- عدم منافات علم سلیمان (علیه السلام) به منطق الطیر با فهمیدن کلام مورچه 502
- سلیمان (علیه السلام) در دعای خود، الهام شکر نعمت، انجام عمل صالح و نیز صلاح ذاتی و نفسانی را میطلبد
- بیان آیات مربوط به داستان سلیمان (علیه السلام) و هدهد و ملکه سبا و …
- معنای" خبء" و مفاد آیه:" أَلَّا یَسْجُدُوا لِلَّهِ الَّذِی یُخْرِجُ الْخَبْءَ فِی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ … " و حجتی که علیه پرستش آفتاب متضمن است
- توضیح سخن ملکه بعد از دیدن نامه سلیمان (علیه السلام):" قالَتْ یا أَیُّهَا الْمَلَأُ إِنِّی أُلْقِیَ إِلَیَّ کِتابٌ … "
- مشاوره ملکه با قوم خود در باره جنگ یا تسلیم 512
- سبائیان برای سلیمان هدیه میفرستند و او هدیه آنان را رد میکند
- آورده شدن تخت بلقیس به وسیله کسی که" عِنْدَهُ عِلْمٌ مِنَ الْکِتابِ"
- ورود ملکه به دربار سلیمان (علیه السلام) و ایمان آوردنش به رب العالمین
- گفتاری پیرامون داستان سلیمان (علیه السلام)
- بحث روایتی
- سوره النمل (27): آیات 45 تا 53
- سوره النمل (27): آیات 54 تا 58
- سوره النمل (27): آیات 59 تا 81
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- انتقال از داستانهای انبیاء و اقوامشان به زمان خاتم الانبیاء و احتجاج با کفار زمان او (صلی اللَّه علیه و آله و سلم)
- توضیح اینکه دعای شخص مضطر صادقانه است و دعای صادقانه قطعا اجابت میشود (أَمَّنْ یُجِیبُ الْمُضْطَرَّ إِذا دَعاهُ وَ یَکْشِفُ السُّوءَ)
- بیان عدم منافات تقیید اجابت به مشیت خدا در جمله:" فَیَکْشِفُ ما تَدْعُونَ إِلَیْهِ إِنْ شاءَ" با استغراق مستفاد از" أَمَّنْ یُجِیبُ الْمُضْطَرَّ إِذا دَعاهُ … "
- خلیفه بودن انسان در زمین مستلزم کشف سوء او و رفع موانع از پیش پای اوست
- مقصود از اینکه فرمود:" یَبْدَؤُا الْخَلْقَ ثُمَّ یُعِیدُهُ" و استفاده اینکه بطور کلی در عالم وجود بطلان و نیستی راه ندارد
- نفی الوهیت آلهه مشرکین از طریق نفی ربوبیت آنها و انحصار ربوبیت در خدای سبحان
- برهانی دیگر بر ابطال الوهیت آلهه مشرکین با بیان اینکه آنان علمی به غیب و قیامت ندارند
- توصیف بی خبری و استبعاد و انکار مشرکین نسبت به قیامت
- معنای آیه:" قُلْ عَسی أَنْ یَکُونَ رَدِفَ لَکُمْ بَعْضُ الَّذِی تَسْتَعْجِلُونَ" و مفاد کلمه" عسی" و امثال آن در کلام خدای تعالی
- بحث روایتی
- سوره النمل (27): آیات 82 تا 93
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- مقصود از" قول" و اخراج جنبندهای از زمین که با مردم سخن میگوید
- مراد از" آیات" و حشر فوجی از هر امت در آیه:" وَ یَوْمَ نَحْشُرُ مِنْ کُلِّ أُمَّةٍ فَوْجاً مِمَّنْ یُکَذِّبُ بِآیاتِنا … "
- مقصود از نفخ در صور در آیه:" وَ یَوْمَ یُنْفَخُ فِی الصُّورِ فَفَزِعَ مَنْ فِی السَّماواتِ وَ مَنْ فِی الْأَرْضِ … " کدام نفخه است؟
- وجه اینکه تخریب و ویرانی عالم- با پیدایش قیامت- را صنع متقن خود خواند (صُنْعَ اللَّهِ الَّذِی أَتْقَنَ کُلَّ شَیْءٍ)
- حمل آیه:" وَ تَرَی الْجِبالَ تَحْسَبُها جامِدَةً وَ هِیَ تَمُرُّ مَرَّ السَّحابِ" بر حرکت جوهری و بر حرکت انتقالی زمین
- من مامور به عبادت خدا و تلاوت قرآن هستم و بس، هر که ایمان آورد برای خود و هر که گمراه گشت علیه خود
- بحث روایتی روایاتی در باره مراد از" دَابَّةً مِنَ الْأَرْضِ" در آیه:" وَ إِذا وَقَعَ الْقَوْلُ عَلَیْهِمْ أَخْرَجْنا لَهُمْ دَابَّةً مِنَ الْأَرْضِ"
- جلد 16
- مشخصات کتاب
- (28)سوره قصص مکی است و هشتاد و هشت آیه دارد (88)
- سوره القصص (28): آیات 1 تا 14
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات غرض و مفاد سوره قصص: وعده جمیل به مؤمنین با ذکر داستان موسی (علیه السلام) و فرعون
- اشاره
- وصف کارهای فرعون و محیطی که موسی (علیه السلام) در آن زاده شد
- معنای آیه:" وَ نُرِیدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَی الَّذِینَ اسْتُضْعِفُوا فِی الْأَرْضِ ..."
- الهام به مادر موسی (علیه السلام): موسی را شیر بده و چون بر او ترسیدی در دریایش بیانداز
- معنای" خاطئ" و" مخطئ" و مقصود از اینکه فرعون و فرعونیان را در گرفتن موسی از نیل" خاطئین" لقب داد
- معنای اینکه فرمود:" وَ أَصْبَحَ فُؤادُ أُمِّ مُوسی فارِغاً ..."
- توضیح آیاتی که تعقیب و مراقبت خواهر موسی (علیه السلام) و باز گردانیده شدن موسی (علیه السلام) به مادر را حکایت میکند
- بحث روایتی چند روایت در ذیل آیه:" وَ نُرِیدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَی الَّذِینَ اسْتُضْعِفُوا ..." و جری و تطبیق آن بر ائمه اهل بیت (علیهم السلام)
- سوره القصص (28): آیات 15 تا 21
- سوره القصص (28): آیات 22 تا 28
- سوره القصص (28): آیات 29 تا 42
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات بیان آیات مربوط به فصل دیگری از داستان موسی (علیه السلام): روانه شدن به سوی مصر و مبعوث گشتن و ...
- اشاره
- توضیحی در مورد تکلیم خدای تعالی با موسی (علیه السلام) در طور سینا از ورای حجاب" شجرة"
- وجوه مختلف در معنای جمله:" وَ اضْمُمْ إِلَیْکَ جَناحَکَ مِنَ الرَّهْبِ ..." در خطاب خداوند به موسی (علیه السلام)
- سبب اینکه موسی (علیه السلام) از خداوند خواست که برادرش هارون را به یاری او بفرستد و در تعلیل این درخواست خود گفت:" من میترسم آنان تکذیبم کنند"
- سخن فرعونیان در تکذیب موسی (علیه السلام) و جواب آن حضرت بدانان
- مقصود فرعون از اینکه به" هامان" گفت: برایم برجی بساز" لَعَلِّی أَطَّلِعُ إِلی إِلهِ مُوسی"
- مراد از اینکه فرمود: فرعونیان را پیشوایانی که به سوی آتش میخوانند قرار دادیم ...
- بحث روایتی (روایاتی در ذیل برخی آیات گذشته مربوط به موسی (علیه السلام) و دعوت او)
- گفتاری پیرامون داستانهای موسی و هارون در چند فصل
- سوره القصص (28): آیات 43 تا 56
- سوره القصص (28): آیات 57 تا 75
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- دستاویز دیگر مشرکین مکه برای ایمان نیاوردنشان که گفتند اگر ایمان بیاوریم از سر زمینمان رانده میشویم و جواب به این عذر و بهانه
- جواب دیگری به آن بهانه: تنعم و بهرهمندی مادی در حال کفر و بی ایمانی، در معرض هلاکت و فنا است
- بیان ترجیح پیروی هدایت بر ترک آن و تمتع از حیات دنیا، با مقایسه حال پیروان هدایت با حال بهرهمندی و تنعمان پیرو هوای نفس
- توضیح سخن پیشوایان شرک در روز قیامت که در مقام بیزاری جستن از پیروان خود (مشرکین) میگویند:" أَغْوَیْناهُمْ کَما غَوَیْنا تَبَرَّأْنا إِلَیْکَ ما کانُوا إِیَّانا یَعْبُدُونَ"
- جوابی دیگر به عذری که مشرکین آوردند با بیان اینکه خداوند دارای اختیار تکوینی (یخلق ما یشاء) و تشریعی (و یختار) است
- سخنی در باره مختار بودن انسان و بیان اینکه مقصود از اینکه فرمود:" ما کانَ لَهُمُ الْخِیَرَةُ" این است که انسان در مقابل اراده تکوینی و تشریعی خداوند حریت و اختیاری ندارد
- سه وجه برای اینکه فقط خدا مستحق پرستش است:" لَهُ الْحَمْدُ فِی الْأُولی وَ الْآخِرَةِ وَ لَهُ الْحُکْمُ وَ إِلَیْهِ تُرْجَعُونَ"
- اثبات توحید ربوبی خدای تعالی با بیان عجز آلهه مشرکین از آوردن نور یا آوردن شب
- در قیامت که روز کشف حقائق است بطلان پندار مشرکان آشکار میگردد (فَعَلِمُوا أَنَّ الْحَقَّ لِلَّهِ ...)
- بحث روایتی (چند روایت در ذیل برخی آیات گذشته)
- سوره القصص (28): آیات 76 تا 84
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات بیان آیات مربوط به قارون که بهرهمندی از مال و ثروت او را از خدا غافل ساخته به هلاکتش انجامید
- اشاره
- گفتگوی مؤمنین با قارون و اندرز دادن به او به اینکه سرمستی نکند و با انفاق اموال برای آخرت توشه بیاندوزد
- پاسخ مستکبرانه قارون: اموال من حاصل کاردانی و مهارت خودم میباشد و کسی در آن سهیم نبوده حق مداخله ندارد
- جواب به قارون با یاد آوری اینکه خداوند پیش از او کسانی توانگرتر از او را هلاک ساخته است بدون اینکه علم و نیرویشان مانع از هلاکتشان شوند
- وجوهی که در معنای جواب قارون (إِنَّما أُوتِیتُهُ عَلی عِلْمٍ عِنْدِی) گفته شده است
- دنیا طلبان غافل از عقبی ثروتی همانند ثروت قارون را آرزو میکنند و مؤمنان خدا شناس میگویند:" ثَوابُ اللَّهِ خَیْرٌ ..."
- بعد از هلاکت قارون، بر آرزومندان ثروت او معلوم گشت که وسعت و تنگی رزق تابع مشیت خدا است
- اشاره به اینکه ملاک در ثواب و عقاب، آثار حاصل از اعمال است
- بحث روایتی (روایاتی در باره داستان قارون و آیات مربوط به آن)
- سوره القصص (28): آیات 85 تا 88
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- معنای آیه:" إِنَّ الَّذِی فَرَضَ عَلَیْکَ الْقُرْآنَ لَرادُّکَ إِلی مَعادٍ" و وجوه مختلفی که در باره مراد از" معاد" در آن گفته شده است
- شرح و توضیح اینکه توحید خداوند را به" کُلُّ شَیْءٍ هالِکٌ إِلَّا وَجْهَهُ" تعلیل فرمود
- جواب به یک شبهه و اشاره به اینکه مقصود از هلاکت هر چیز نابود شدن در این نشاه و انتقال به نشاه دیگر است
- وجوه مختلف و متعددی که در باره مراد از هلاکت کل شیء و استثنای وجه خدا گفته شده است
- بحث روایتی (روایاتی در باره معنی و مفاد جمله:" کُلُّ شَیْءٍ هالِکٌ إِلَّا وَجْهَهُ")
- سوره القصص (28): آیات 1 تا 14
- (29)سوره عنکبوت مکی است و شصت و شش آیه دارد (66)
- سوره العنکبوت (29): آیات 1 تا 13
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات حاصل و خلاصهای از غرض و مفاد سوره عنکبوت و اشاره به مکی بودن آن
- اشاره
- بیان سنت الهی مبین بر امتحان و آزمایش امتها
- دو وجه در مورد مراد از اینکه امتحان مردم را تعلیل فرمود به اینکه: تا خدا بداند چه کسانی در ادعای ایمان صادقند و کیان کاذب
- معنای آیه:" أَمْ حَسِبَ الَّذِینَ یَعْمَلُونَ السَّیِّئاتِ أَنْ یَسْبِقُونا ..."
- مفاد آیه:" مَنْ کانَ یَرْجُوا لِقاءَ اللَّهِ ..." و مراد از" لِقاءَ اللَّهِ"
- امر به نیکی به والدین و نهی از پیروی ایشان در شرک ورزیدن به خدا
- وصف مؤمنان زبانی که ایمانشان مقید و محدود به عافیت و سلامت و دوری از دردسر و زحمت است
- بیان اینکه آیات گذشته راجع به مؤمنان زبانی ناظر بر منافقان است که بعد از امتحان الهی از مؤمنان حقیقی باز شناخته میشوند
- مشرکان گناه و خطای دیگران را بر دوش نمیکشند بلکه به جهت ضلالت و اضلالشان دو عذاب خواهند دید
- بحث روایتی روایاتی در معنی و شان نزول آیه:" أَ حَسِبَ النَّاسُ أَنْ یُتْرَکُوا ..." و آیه:" وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ یَقُولُ آمَنَّا ..." که ناظر بر عدم کفایت ایمان لفظی و جریان حتمی امتحان و آزمایش میباشند
- سوره العنکبوت (29): آیات 14 تا 40
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات بیان این آیات شریفه که به هفت داستان از انبیاء گذشته و آزمایش شدن امم ایشان اشاره دارد
- اشاره
- توضیح سخن ابراهیم (علیه السلام) به قوم خود در مقام دعوت به توحید و عبادت خدا و ابطال بت پرستی
- احتجاج بر مساله معاد با اشاره به آغاز خلقت خلق
- نفی تعجیز خدا، غلبه بر او و امتناع و خروج از حکم او توسط خلق
- بت پرستی دلیل و مستندی نداشته، منشا آن تقلید و علاقههای قومی است
- معنی و مورد استعمال کلمه" اجر" و مقصود از اینکه در باره ابراهیم (علیه السلام) فرمود:" وَ آتَیْناهُ أَجْرَهُ فِی الدُّنْیا"
- مراد از اتیان رجال، قطع سبیل، و اتیان منکر در نادی که قوم لوط مرتکب میشدهاند
- مقصود ابراهیم (علیه السلام) از اینکه در گفتگوی خود با ملائکه مامور به عذاب قوم لوط گفت: إِنَّ فِیها لُوطاً
- اشاره به امتحان و ابتلاء قوم مدین، عاد و ثمود و ... و گرفتار شدنشان به عذاب الهی
- بحث روایتی (روایاتی در ذیل بعضی آیات گذشته)
- سوره العنکبوت (29): آیات 41 تا 55
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- تمثیل اتخاذ ارباب و آلهه و روی آوردن به غیر خدا به اتخاذ سستترین خانهها، خانه عنکبوت
- معنی و مفاد آیه شریفه:" إِنَّ اللَّهَ یَعْلَمُ ما یَدْعُونَ مِنْ دُونِهِ مِنْ شَیْءٍ ..."
- خلقت، تدبیر و ولایت ملازم یکدیگرند و هر سه مختص به خدای تعالی است 196
- شرحی در مورد اینکه نماز انسان را- به نحو اقتضاء نه علیت تامه- از فحشاء و منکر باز میدارد و جواب به این اشکال که چرا بسیاری از نماز گزاران مرتکب کبائر و منکرات میشوند؟
- معنای" ذکر" و مقصود از اینکه در باره نماز فرمود:" وَ لَذِکْرُ اللَّهِ أَکْبَرُ" و وجوه مختلفی که در معنای این جمله گفته شده است
- مقصود از مجادله نیکو با اهل کتاب که بدان امر فرموده است
- احتجاج بر اثبات اینکه قرآن نازل از ناحیه خدای سبحان است
- بحث روایتی روایاتی در ذیل آیه:" إِنَّ الصَّلاةَ تَنْهی عَنِ الْفَحْشاءِ وَ الْمُنْکَرِ وَ لَذِکْرُ اللَّهِ أَکْبَرُ"
- سوره العنکبوت (29): آیات 56 تا 60
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات امر و تحریض به مهاجرت (از سرزمینی که در آن نمیتوان خدا را عبادت کرد) و صبر کردن بر مشکلات هجرت و نگران نبودن از بابت رزق و معیشت
- بحث روایتی (روایاتی در ذیل آیات:" أَ لَمْ تَکُنْ أَرْضُ اللَّهِ واسِعَةً ..." و" کُلُّ نَفْسٍ ذائِقَةُ الْمَوْتِ" و" کَأَیِّنْ مِنْ دَابَّةٍ لا تَحْمِلُ رِزْقَهَا ..."
- سوره العنکبوت (29): آیات 61 تا 69
- سوره العنکبوت (29): آیات 1 تا 13
- (30)سوره روم مکی است و شصت آیه دارد (60)
- سوره الروم (30): آیات 1 تا 19
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات اشاره به مضامین و غرض سوره مبارکه روم
- اشاره
- وجوهی که در معنای آیه:" یَوْمَئِذٍ یَفْرَحُ الْمُؤْمِنُونَ بِنَصْرِ اللَّهِ ..." و ارتباط آن با قبل (غلبت الروم ...) گفته شده است
- اشارهای در مورد وجه اینکه خداوند خلف وعده نمیکند (لا یُخْلِفُ اللَّهُ وَعْدَهُ)
- چند وجه در بیان مفاد آیه:" یَعْلَمُونَ ظاهِراً مِنَ الْحَیاةِ الدُّنْیا ..."
- توضیح مراد از اینکه فرمود: خداوند جهان را جز به" حق" و" أَجَلٍ مُسَمًّی" نیافرید
- دو وجه در معنای آیه:" ثُمَّ کانَ عاقِبَةَ الَّذِینَ أَساؤُا السُّوای أَنْ کَذَّبُوا بِآیاتِ اللَّهِ ..."
- نکاتی که از آیه:" فَسُبْحانَ اللَّهِ حِینَ تُمْسُونَ وَ حِینَ تُصْبِحُونَ وَ لَهُ الْحَمْدُ ..." استفاده میشود
- بحث روایتی (نقد روایاتی که در ذیل آیه:" غُلِبَتِ الرُّومُ ..." و شرط بندی با مشرکین بر سر غلبه روم نقل شده)
- سوره الروم (30): آیات 20 تا 26
- سوره الروم (30): آیات 27 تا 39
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- بررسی وجوه و اقوال مختلفی که در جواب به این اشکال که چرا فرموده است اعاده خلق از خلقت ابتدایی بر خدا آسانتر است؟ گفته شده
- جواب به اشکال فوق با بیان مفاد جمله:" وَ لِلَّهِ الْمَثَلُ الْأَعْلی" و توضیح اینکه مراد این است که آسان دیگران برای خداوند آسانتر است
- تمثیلی متضمن رد و ابطال پندار مشرکین در باره اینکه خدا از مخلوقات خود شرکایی دارد
- شرح مفاد آیه:" فَأَقِمْ وَجْهَکَ لِلدِّینِ حَنِیفاً فِطْرَتَ اللَّهِ الَّتِی فَطَرَ النَّاسَ عَلَیْها ..." با بیان اینکه فطرت انسان هادی همه افراد در هر عصر و مصر به سوی سعادت است
- اقوال مختلف مفسرین در باره مفردات و مفاد آیه فوق
- نهی از تحزب و تفرق در دین که از صفات مشرکین و ناشی از پیروی آنان از اهواء خود است
- بیان عدم منافات اینکه فرمود انسان با اصابه سیئه نومید میشود با آنکه فرمود:" إِذا مَسَّ النَّاسَ ضُرٌّ دَعَوْا رَبَّهُمْ ..."
- وسعت و تنگی معیشت تابع مشیت خدا است (یَبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَنْ یَشاءُ وَ یَقْدِرُ)
- مراد از" ربا" و" زکات" در آیه:" وَ ما آتَیْتُمْ مِنْ رِباً لِیَرْبُوَا ..."
- بحث روایتی روایتی در باره شان نزول آیه:" ضَرَبَ لَکُمْ مَثَلًا مِنْ أَنْفُسِکُمْ ..." که در مقام نفی اعتقاد به شریک داشتن خدا است
- گفتاری در معنای فطری بودن دین در چند فصل
- 1- توضیح در مورد هدایت عامه موجودات و اینکه تمامی موجودات در مسیر تکاملی خود مراحلی را طی میکنند و در همه مراحل رو به سوی غایت تکوینی خود دارند
- 2- زندگی اجتماعی و نیاز به قانون ویژگی انسان است و بینش و دیدگاه انسان مبنا و تعیین کننده قوانین و سنن حاکم بر او است
- 3- دین (مجموعه سنن و قوانین) باید در جهت بر آوردن حوائج حقیقی انسان و مطابق با فطرت و تکوین تشریع شده باشد
- 4- اسلام" دین فطرت"،" دین خدا" و" سبیل اللَّه" است
- سوره الروم (30): آیات 40 تا 47
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- هیچ شانی از شؤون عالم از" خلقت" جدا نیست و لذا خالق عالم را شریکی نیست
- اشاره به وجود رابطه مستقیم بین اعمال مردم و حوادث عالم و توضیح مفاد آیه:" ظَهَرَ الْفَسادُ فِی الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ بِما کَسَبَتْ أَیْدِی النَّاسِ ..."
- دو دسته شدن مردم در روز قیامت، کافران به سوی جهنم و نکو کرداران به سوی بهشت
- پاداشی که خدا به مؤمنان صالح العمل میدهد فضل او است که ناشی از محبت خدا به بندگان خود میباشد
- یاد آوری آیت" باد" و آثار آن
- بحث روایتی (روایاتی در ذیل آیه:" ظَهَرَ الْفَسادُ ..." و برخی دیگر از آیات گذشته)
- سوره الروم (30): آیات 48 تا 53
- سوره الروم (30): آیات 54 تا 60
- سوره الروم (30): آیات 1 تا 19
- (31)سوره لقمان مکی است و دارای سی و چهار آیه می باشد (34)
- سوره لقمان (31): آیات 1 تا 11
- سوره لقمان (31): آیات 12 تا 19
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- مقصود از شکر خدا که عبارت بود از حکمتی که خداوند به لقمان داد (وَ لَقَدْ آتَیْنا لُقْمانَ الْحِکْمَةَ أَنِ اشْکُرْ لِلَّهِ ..."
- اشاره به علت اینکه شرک به خدا شرک عظیم است
- توضیحی در مورد اینکه فرمود: اگر والدین خواستند برای من چیزی را که بدان علم نداری شریک بگیری اطاعتشان مکن
- معنای اینکه لقمان بعد از فرزند به صبر بر مصایب صبر را از «عزم الامور» خواند
- توضیح سفارشات دیگر لقمان به فرزند:" وَ لا تُصَعِّرْ خَدَّکَ لِلنَّاسِ ..."
- بحث روایتی روایاتی در باره حقوق والدین و حد اطاعت از ایشان
- گفتاری در داستان لقمان و پارهای از کلمات حکمت آمیزش در دو فصل
- سوره لقمان (31): آیات 20 تا 34
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- معنای اینکه فرمود:" سَخَّرَ لَکُمْ ما فِی السَّماواتِ وَ ما فِی الْأَرْضِ"
- نکوهش برخی از مردم که از روی تقلید و بدون" علم"،" هدی" و" کتاب منیر" در باره خدا مجادله میکنند
- احتجاج بر وحدانیت خدای تعالی در الوهیت و ربوبیت، از طریق انحصار ملک حقیقی در او، و غنی و حمید علی الاطلاق بودنش جل و علا
- افاده کثرت و وسعت خلق و تدبیر خدای تعالی
- توضیح اینکه تعلیل امکان معاد به اینکه خدا سمیع و بصیر است متضمن جواب به این اشکال است که اعمال و نیات بی شمار از افراد بی شمار چگونه ضبط شده مخلوط و مشتبه نمیشوند
- استشهاد برای علم خدا به اعمال بندگان به تدبیر جاری در نظام شب و روز
- معنای" حق" بودن خدای تعالی و" علی" و" کبیر" بودن او عز اسمه
- معنای جمله:" وَ لا یَغُرَّنَّکُمْ بِاللَّهِ الْغَرُورُ"
- بحث روایتی چند روایت در بیان مراد از نعمتهای ظاهر و باطن در ذیل آیه" وَ أَسْبَغَ عَلَیْکُمْ نِعَمَهُ ظاهِرَةً وَ باطِنَةً"
- (32)سوره سجده مکی است و سی آیه دارد (30)
- سوره السجده (32): آیات 1 تا 14
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات اجمال مطالبی که سوره مبارکه سجده متضمن است
- اشاره
- مقصود از قومی که پیش از پیامبر اسلام (صلی اللَّه علیه و آله و سلم)، پیامبری به سویشان فرستاده نشده بود (ما أَتاهُمْ مِنْ نَذِیرٍ مِنْ قَبْلِکَ)
- استواء خداوند بر عرش کنایه از مقام تدبیر موجودات بعد از خلقت آنها است
- تحلیل معنای شفاعت و اینکه جز خداوند ولی و شفیعی نیست
- معنای دیگری که مفسرین برای جمله:" ما لَکُمْ مِنْ دُونِهِ مِنْ وَلِیٍّ وَ لا شَفِیعٍ" قائل شدهاند و برای آن توجیهاتی کردهاند
- توضیح مفاد آیه:" یُدَبِّرُ الْأَمْرَ مِنَ السَّماءِ إِلَی الْأَرْضِ ثُمَّ یَعْرُجُ إِلَیْهِ فِی یَوْمٍ کانَ مِقْدارُهُ أَلْفَ سَنَةٍ مِمَّا تَعُدُّونَ"
- اشاره به حقیقت حسن و بیان اینکه خلقت و حسن متلازمند (أَحْسَنَ کُلَّ شَیْءٍ خَلَقَهُ) و زشتی و بدی ذاتی مخلوقات نیست
- مراد از انسان در جمله:" وَ بَدَأَ خَلْقَ الْإِنْسانِ مِنْ طِینٍ"
- سخن کفار در مقام استبعاد معاد، و جواب به آن
- بیان اینکه مرگ انسان نابودی او نیست با توضیحی راجع به تجرد نفس
- بحث روایتی (روایاتی در باره توفی ملک الموت و ...)
- گفتاری در پیدایش انسان اولی بررسی آنچه در قرآن در این باره آمده است
- سوره السجده (32): آیات 15 تا 30
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات معرفی مؤمنین از نظر اوصاف و اعمال
- اشاره
- بشارت به مؤمنین به پاداشی ما فوق علم و تصور همگان (فَلا تَعْلَمُ نَفْسٌ ما أُخْفِیَ لَهُمْ مِنْ قُرَّةِ أَعْیُنٍ)
- وجوه مختلف در باره مراد از" بلقائه" در آیه" وَ لَقَدْ آتَیْنا مُوسَی الْکِتابَ فَلا تَکُنْ فِی مِرْیَةٍ مِنْ لِقائِهِ ..."
- مقصود از" فتح" در آیه:" وَ یَقُولُونَ مَتی هذَا الْفَتْحُ ..."
- بحث روایتی روایاتی در ذیل آیه" تَتَجافی جُنُوبُهُمْ عَنِ الْمَضاجِعِ" و" فَلا تَعْلَمُ نَفْسٌ ما أُخْفِیَ لَهُمْ مِنْ قُرَّةِ أَعْیُنٍ ..."
- سوره السجده (32): آیات 1 تا 14
- (33)سوره احزاب مدنی است، و هفتاد و سه آیه دارد (73)
- سوره الأحزاب (33): آیات 1 تا 8
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- اشاره به زمینه نزول آیه:" یا أَیُّهَا النَّبِیُّ اتَّقِ اللَّهَ وَ لا تُطِعِ الْکافِرِینَ وَ الْمُنافِقِینَ ..."
- معنای جمله:" ما جَعَلَ اللَّهُ لِرَجُلٍ مِنْ قَلْبَیْنِ فِی جَوْفِهِ" و ارتباط آن با قبل و بعد
- الغاء رسم و سنت" ظهار" و" دعاء و تبنی- فرزند خواندگی
- توضیح مفاد و مراد از اینکه فرمود:" النَّبِیُّ أَوْلی بِالْمُؤْمِنِینَ مِنْ أَنْفُسِهِمْ وَ أَزْواجُهُ أُمَّهاتُهُمْ"
- الغاء سنت توارث غیر ارحام از یکدیگر- مراد از میثاقی که خداوند از پیامبران گرفت
- وجوهی که در باره مراد از اینکه فرمود:" تا از راستی راستگویان بپرسد" گفتهاند
- بیان اینکه مراد از راستی در جمله:" لِیَسْئَلَ الصَّادِقِینَ عَنْ صِدْقِهِمْ" انطباق پیمان الهی در عالم ذر با کردار و عمل در این عالم است
- بحث روایتی روایاتی در بارهشان نزول آیه:" یا أَیُّهَا النَّبِیُّ اتَّقِ اللَّهَ ..." و آیه:" ما جَعَلَ أَدْعِیاءَکُمْ أَبْناءَکُمْ"
- سوره الأحزاب (33): آیات 9 تا 27
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات بیان آیات مربوط به داستان جنگ احزاب (خندق)
- اشاره
- حکایت ترس و بهانه تراشی منافقان و بیمار دلان بعد از مشاهده لشکر انبوه دشمن و سخن پراکنیهایشان در جهت تضعیف روحیه مؤمنین
- مقصود از اینکه فرمود:" لَقَدْ کانَ لَکُمْ فِی رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ ..."
- وصف حال مؤمنین بعد از دیدن لشکریان احزاب: افزون گشتن ایمان، وفا و استواری بر عهد و ...
- اشاره به اینکه بسا میشود گناه مقدمه سعادت و آمرزش میشود
- بحث روایتی داستان اجتماع قبائل مختلف عرب برای جنگ با پیامبر (صلی اللَّه علیه و آله و سلم) و وقایع جنگ احزاب: حفر خندق و ...
- سوره الأحزاب (33): آیات 28 تا 35
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات بیان آیات مربوط به همسران رسول اللَّه (صلی اللَّه علیه و آله و سلم)
- اشاره
- مخیر بودن همسران پیامبر (صلی اللَّه علیه و آله و سلم) بین جدایی از او- اگر دل به دنیا و زینتهای آن بستهاند- یا تحمل سختیهای زندگی در خانه او- اگر خدا و رسول و دار آخرت را میطلبند
- تنها ملاک سعادت و کرامت" تقوی" است و هیچ حسب و نسب دیگری از آن جمله همسری پیامبر (صلی اللَّه علیه و آله و سلم)- ملاک نیست
- همسران پیامبر (صلی اللَّه علیه و آله و سلم) در برابر عمل خوب و بد خود پاداش و کیفر دو برابر دارند و باید در اطاعت خدا و رسول (صلی اللَّه علیه و آله و سلم) دقت و مواظبت بیشتری داشته باشند
- " أَهْلَ الْبَیْتِ" و مخاطب آیه" یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً" چه کسانی هستند؟
- اثبات اینکه مراد از" أَهْلَ الْبَیْتِ" و مخاطب آیه تطهیر، خمسه طیبه (پیغمبر، علی، فاطمه، حسن و حسین علیهم السلام) هستند
- توضیح اینکه مفاد آیه تطهیر معصوم بودن اهل بیت (علیهم السلام) از اعتقاد و عمل باطل و ملازم بودن با اعتقاد و عمل حق، به اراده تکوینی خداوند است
- اشاره به فرق بین اسلام و ایمان و اشاره به اینکه در شریعت اسلام از نظر حرمت و کرامت بین زن و مرد فرق نیست
- بحث روایتی
- اشاره
- روایاتی در ذیل آیات مربوط به همسران پیامبر (صلی اللَّه علیه و آله و سلم)
- روایات متعدد در باره نزول آیه تطهیر در باره پنج تن (علیهم السلام) که در زیر کسای پیامبر (صلی اللَّه علیه و آله و سلم) جمع شده بودند
- روایاتی در باره اینکه رسول اللَّه (صلی اللَّه علیه و آله و سلم) مدتی را هر صبح به در خانه علی (علیه السلام) میآمد و ایشان را اهل البیت خطاب میکرد و آیه تطهیر را تلاوت میفرمود
- چند روایت متضمن اینکه مقصود از اهل بیت رسول اللَّه (صلی اللَّه علیه و آله و سلم) همسران آن حضرت نیستند
- سوره الأحزاب (33): آیات 36 تا 40
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات توضیح معنای آیه" وَ ما کانَ لِمُؤْمِنٍ وَ لا مُؤْمِنَةٍ إِذا قَضَی اللَّهُ وَ رَسُولُهُ أَمْراً ..." و بیان مراد از قضای خدا و رسول (صلی اللَّه علیه و آله و سلم) در این آیه
- اشاره
- توضیح آیه:" وَ إِذْ تَقُولُ لِلَّذِی أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَیْهِ وَ أَنْعَمْتَ عَلَیْهِ ..." که راجع به ازدواج پیامبر (صلی اللَّه علیه و آله و سلم) با همسر پسر خواندهاش میباشد. و اشاره به اشتباه مفسرین در این باره
- بیان اینکه جمله" وَ تَخْشَی النَّاسَ وَ اللَّهُ أَحَقُّ أَنْ تَخْشاهُ" متضمن تایید و انتصار آن جناب است
- اشاره به فرقی بین" خوف" و" خشیت" و اینکه خوف به انبیاء (علیهم السلام) نسبت داده میشود ولی خشیت از غیر خدا از آنان نفی شده
- بحث روایتی (روایاتی پیرامون آیات مربوط به ازدواج پیامبر (صلی اللَّه علیه و آله و سلم) با همسر مطلقه زید بن حارثه)
- سوره الأحزاب (33): آیات 41 تا 48
- سوره الأحزاب (33): آیات 49 تا 62
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات بیان آیات مربوط به نکاح و طلاق که بعضی مخصوص پیامبر (صلی اللَّه علیه و آله و سلم) و برخی راجع به همه مسلمانان است
- اشاره
- دستور به مسلمانان که از ورای حجاب با همسران پیامبر (صلی اللَّه علیه و آله و سلم) ملاقات کنند
- معنای اینکه خدا آزار دهندگان پیامبر (صلی اللَّه علیه و آله و سلم) را در دنیا و آخرت لعنت کرده است
- وجه اینکه آزار مؤمنین را" بهتان" و" اثم مبین" خواند
- تهدید منافقین و بیمار دلان و شایعه پراکنان به اخراج از شهر و مهدور ساختن خونشان، اگر از فساد دست نکشند
- بحث روایتی چند روایت در باره احکام و آداب طلاق
- اشاره
- روایاتی در ذیل آیات مربوط به ازدواج پیامبر (صلی اللَّه علیه و آله و سلم) و احکام مربوط به همسران آن جناب (صلی اللَّه علیه و آله و سلم)
- چند روایت در باره معنای صلوات خدا و ملائکه و مؤمنین بر پیامبر (صلی اللَّه علیه و آله و سلم) و کیفیت صلوات فرستادن بر آن حضرت
- دو روایت در ذیل آیه مربوط به حجاب زنان و در ذیل آیه متضمن تهدید منافقان و بیمار دلان و شایعه پراکنان
- سوره الأحزاب (33): آیات 63 تا 73
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- وصف حال کافران در عذاب قیامت و عذر آوردنشان به اینکه ما بزرگان خود را پیروی کردیم و گمراه شدیم
- توضیحی در باره اینکه صلاح اعمال و غفران ذنوب را نتیجه و فرع بر" قول سدید" آورد
- احتمالات مختلف در باره مراد از امانتی که آسمانها و زمین و کوهها از پذیرفتن آن سرباز زدند و انسان آن را پذیرفت و منشا انقسام او به مؤمن، مشرک و منافق شد
- بیان اینکه مراد از این امانت ولایت الهی و کمال در اعتقاد و عمل حق است و مقصود از حمل انسان دارا بودن صلاحیت و استعداد میباشد
- پاسخ به این پرسش که چرا خدای حکیم و علیم چنین بار سنگینی را بر انسان ظلوم و جهول بار کرد
- اقوال مختلف مفسرین در تفسیر آیه:" إِنَّا عَرَضْنَا الْأَمانَةَ ..." و مراد از امانت و عرض آن
- بحث روایتی روایات و اقوالی در باره مقصود از اذیت بنی اسرائیل به موسی (علیه السلام) در ذیل آیه:" لا تَکُونُوا کَالَّذِینَ آذَوْا مُوسی ..."
- سوره الأحزاب (33): آیات 1 تا 8
- (34)سوره سبا مکی است و 54 آیه دارد
- سوره سبإ (34): آیات 1 تا 9
- سوره سبإ (34): آیات 10 تا 21
- سوره سبإ (34): آیات 22 تا 30
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات ابطال الوهیت آلهه مشرکین با استدلال به اینکه آنها دعای کسی را اجابت میکنند
- اشاره
- توضیح معنای اینکه فرمود:" وَ لا تَنْفَعُ الشَّفاعَةُ عِنْدَهُ إِلَّا لِمَنْ أَذِنَ لَهُ"
- تفسیر آیه:" حَتَّی إِذا فُزِّعَ عَنْ قُلُوبِهِمْ ..." که تذلل و خشیت ملائکه در مقابل خداوند را حکایت میکند و از آن، اختلاف مراتب ملائکه استفاده میشود
- اقوال دیگر در تفسیر و بیان مراد این آیه شریفه
- احتجاج دیگری علیه مشرکین با پرسش از خود مشرکین در باره روزی دهنده آنان
- احتجاج دیگر: خدایان خود را به من نشان بدهید ...
- معنای آیه:" وَ ما أَرْسَلْناکَ إِلَّا کَافَّةً لِلنَّاسِ ..." و تقریر برهانی که با بیان عمومیت رسالت پیامبر (صلی اللَّه علیه و آله و سلم) بر توحید و نفی آلهه و شرکاء متضمن است
- بحث روایتی (چند روایت در ذیل آیه:" حَتَّی إِذا فُزِّعَ عَنْ قُلُوبِهِمْ ..." و آیه:" وَ ما أَرْسَلْناکَ إِلَّا کَافَّةً لِلنَّاسِ")
- سوره سبإ (34): آیات 31 تا 54
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- گفتگو و مخاصمه ضعفای کفار با بزرگانشان، در قیامت، که گمراهی خود را متوجه بزرگان خود کرده بزرگانشان نیز خود را تبرئه میکنند
- دروغگویی و پنهانکاری کفار در قیامت روز کشف اسرار است، از باب ظهور ملکات رذیله و عادات بد نفسانی است
- وجه اینکه مترفین گفتند ما عذاب نمیشویم و جواب به آنان با بیان اینکه کثرت مال و اولاد بدون ایمان و عمل صالح مانع از عذاب نیست
- سؤال خداوند از ملائکه (أَ هؤُلاءِ إِیَّاکُمْ کانُوا یَعْبُدُونَ) و بیزاری جستن ملائکه از عبادت مشرکین
- مقصود از اینکه مشرکین به جن ایمان داشته آنها را عبادت میکردهاند
- اصرار و پا فشاری مشرکین در پیروی هوی و مقاومت بدون دلیل در برابر حق و موعظه پیامبر (صلی اللَّه علیه و آله و سلم) آنان را به قیام للَّه
- وصف حال مشرکین در ساعت مرگ که از سلطه خدا مفری نداشته، ایمان دیر هنگامشان سودی به حالشان نمیرساند
- بحث روایتی روایاتی در باره انفاق و صدقه دادن
- جلد 17
- مشخصات کتاب
- (35)سوره فاطر مکی است و چهل و پنج آیه دارد (45)
- سوره فاطر (35): آیه 1
- سوره فاطر (35): آیات 2 تا 8
- سوره فاطر (35): آیات 9 تا 14
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- معنای" عزت" و مفاد آیه:" مَنْ کانَ یُرِیدُ الْعِزَّةَ فَلِلَّهِ الْعِزَّةُ جَمِیعاً"
- مراد از کلم طیب و صعود آن به سوی خدا و مقصود از اینکه عمل صالح آن را بلند میکند (إِلَیْهِ یَصْعَدُ الْکَلِمُ الطَّیِّبُ ...)
- مراد از مکر سیئات و اینکه فرمود:" وَ مَکْرُ أُولئِکَ هُوَ یَبُورُ"
- وجوه مختلف در باره خلقت انسان از خاک در آیه:" وَ اللَّهُ خَلَقَکُمْ مِنْ تُرابٍ ثُمَّ مِنْ نُطْفَةٍ ..."
- تمثیل حال مؤمن و کافر به دریای شیرین و دریای شور
- اشکال و شبههای در ذیل جمله:" وَ تَسْتَخْرِجُونَ حِلْیَةً تَلْبَسُونَها" و جوابهایی که بدان داده شده است
- وجه تفاوت تعبیر در آیه:" وَ تَرَی الْفُلْکَ فِیهِ مَواخِرَ ..." و آیه:" وَ تَرَی الْفُلْکَ مَواخِرَ فِیهِ ..."
- معنای اینکه فرمود آلهه مشرکین دعایشان را نمیشنوند
- بحث روایتی (روایاتی در باره تشبیه رستاخیز به احیاء زمین با باران، و در ذیل آیه:" إِلَیْهِ یَصْعَدُ الْکَلِمُ الطَّیِّبُ ...")
- سوره فاطر (35): آیات 15 تا 26
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- توضیح اینکه فقر و نیاز منحصر در انسان و غنا و بی نیازی منحصر در خدای تعالی است (أَنْتُمُ الْفُقَراءُ إِلَی اللَّهِ وَ اللَّهُ هُوَ الْغَنِیُّ الْحَمِیدُ)
- معنای آیه:" وَ لا تَزِرُ وازِرَةٌ وِزْرَ أُخْری ..."
- تمثیلهایی برای بیان حال و اعمال مؤمن و کافر
- گفتاری پیرامون معنای عموم انذار سخنی پیرامون عموم انذار و اینکه هیچ امتی که در آن پیغمبری ظهور نکرده باشد نبوده است (وَ إِنْ مِنْ أُمَّةٍ إِلَّا خَلا فِیها نَذِیرٌ)
- بحث روایتی (روایاتی در ذیل جمله:" وَ لا تَزِرُ وازِرَةٌ وِزْرَ أُخْری ..." و آیه:" وَ ما أَنْتَ بِمُسْمِعٍ مَنْ فِی الْقُبُورِ")
- سوره فاطر (35): آیات 27 تا 38
- سوره فاطر (35): آیات 39 تا 45
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- استدلال و احتجاج علیه مشرکین و در رد ارباب و آلهه موهوم آنان
- استدلال بر توحید با استناد به ابقاء موجودات و اینکه ابقاء عبارتست از ایجاد و تدبیر متوالی
- معنای این کلام قریش که پیش از بعثت پیامبر (صلی اللَّه علیه و آله) قسم میخوردند که اگر نذیری به سویشان بیاید" أَهْدی مِنْ إِحْدَی الْأُمَمِ" خواهند شد
- اشاره به معنای اینکه فرمود مکر سیئ جز به اهل آن نمیرسد
- وجه اینکه فرمود اگر خدا مردم را برای گناهانشان مؤاخذه کند جنبندهای بر زمین نمیماند
- بحث روایتی (روایتی در ذیل آیه:" وَ لَوْ یُؤاخِذُ اللَّهُ النَّاسَ بِما کَسَبُوا ...")
- (36)سوره یس مکی است و هشتاد و سه آیه دارد (83)
- سوره یس (36): آیات 1 تا 12
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات غرض و محتوای سوره مبارکه یس و شان و فضیلت آن
- اشاره
- توضیح و تفسیر آیات:" یس وَ الْقُرْآنِ الْحَکِیمِ ... فَهُمْ غافِلُونَ"
- معنای آیه:" لَقَدْ حَقَّ الْقَوْلُ عَلی أَکْثَرِهِمْ ..."
- تمثیلی که حال کفار را در راه نیافتن و هدایت نشدنشان بیان میکند (إِنَّا جَعَلْنا فِی أَعْناقِهِمْ أَغْلالًا ...)
- معنای جمله:" نَکْتُبُ ما قَدَّمُوا وَ آثارَهُمْ" و بیان اینکه نامه اعمال کتابی غیر از لوح محفوظ (امام مبین) میباشد
- بحث روایتی روایاتی در باره نزول آیه:" وَ جَعَلْنا مِنْ بَیْنِ أَیْدِیهِمْ سَدًّا ..." در ماجرای سوء قصد ابو جهل و یارانش به پیامبر (صلی اللَّه علیه و آله)
- سوره یس (36): آیات 13 تا 32
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات انذار و تبشیر کسانی که" سواء علیهم أ أنذرتهم ام لم تنذرهم" به منظور اتمام حجت و رسیدن آنان به کمال شقاوت است
- اشاره
- وجه اینکه در نقل تکذیب پیامبران توسط مشرکین فرمود:" قالُوا ما أَنْتُمْ إِلَّا بَشَرٌ مِثْلُنا وَ ما أَنْزَلَ الرَّحْمنُ مِنْ شَیْءٍ"
- معنای جمله:" طائِرُکُمْ مَعَکُمْ" که رسولان (علیه السلام) به مکذبان خود گفتند
- در حجت و برهان علیه مشرکین، در سخن مردی که از اقصای مدینه آمد:" وَ ما لِیَ لا أَعْبُدُ الَّذِی فَطَرَنِی ..."
- توضیحی راجع به" جنت" در آیه" قِیلَ ادْخُلِ الْجَنَّةَ" و اینکه خطاب کننده کیست
- مراد استعمال وصف" مکرم- اکرام شده" در آیات قرآن
- هلاک شدن قوم مکذب با صیحهای واحده
- بحث روایتی (روایاتی در باره داستان فرستادگان عیسی (علیه السلام) و مؤمنی که مردم را به پیروی آن رسولان دعوت کرد و ...)
- سوره یس (36): آیات 33 تا 47
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- توضیح مفردات و مفاد آیات شریفهای که آیات مربوط به تدبیر امر رزق مردم را بیان میکنند
- توضیح جمله:" وَ ما عَمِلَتْهُ أَیْدِیهِمْ" در آیه:" لِیَأْکُلُوا مِنْ ثَمَرِهِ وَ ما عَمِلَتْهُ أَیْدِیهِمْ ..."
- بیان مفاد آیه:" سُبْحانَ الَّذِی خَلَقَ الْأَزْواجَ کُلَّها مِمَّا تُنْبِتُ الْأَرْضُ ..."
- مراد از بیرون کشیدن روز از شب (وَ آیَةٌ لَهُمُ اللَّیْلُ نَسْلَخُ مِنْهُ النَّهارَ)
- معنای آیه:" وَ الشَّمْسُ تَجْرِی لِمُسْتَقَرٍّ لَها"
- مقصود از اینکه فرمود:" وَ الْقَمَرَ قَدَّرْناهُ مَنازِلَ حَتَّی عادَ کَالْعُرْجُونِ الْقَدِیمِ"
- شمس و قمر تابع تدبیر خدا و ملازم مسیر خود هستند و خورشید به ماه نمیرسد و شب از روز جلو نمیافتد
- معنای جمله" اتَّقُوا ما بَیْنَ أَیْدِیکُمْ وَ ما خَلْفَکُمْ" و جواب کفار به دعوت به تقوی (پرواز از خالق)
- عکس العمل کفار در برابر دعوت به انفاق (شفقت و خدمت به خلق)
- بحث روایتی روایاتی در ذیل آیه:" وَ الشَّمْسُ تَجْرِی لِمُسْتَقَرٍّ لَها ..." و رد سخنی از آلوسی در باره روایتی از امام رضا (علیه السلام) راجع به تقدم روز بر شب
- سوره یس (36): آیات 48 تا 65
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- تحلیل سخن کفار بعد از رستاخیز (قالُوا یا وَیْلَنا مَنْ بَعَثَنا مِنْ مَرْقَدِنا هذا ما وَعَدَ الرَّحْمنُ وَ صَدَقَ الْمُرْسَلُونَ)
- توضیحی در مورد اینکه فرمود:" لا تُجْزَوْنَ إِلَّا ما کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ- جز آنچه میکردید جزا داده نمیشوید"
- وصف و حال اصحاب الجنة در بهشت برین
- مراد از عهد خدا با بنی آدم در آیه:" أَ لَمْ أَعْهَدْ إِلَیْکُمْ یا بَنِی آدَمَ أَنْ لا تَعْبُدُوا الشَّیْطانَ ..."
- بحث روایتی (روایاتی در ذیل آیات گذشته مربوط به قیام قیامت و احوال دوزخیان و بهشتیان و ...)
- سوره یس (36): آیات 66 تا 83
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات تهدید کفار به گرفتن چشمان و دگرگون ساختن خلقتشان
- اشاره
- توضیح اینکه فرمود: ما به پیامبر شعر نیاموختیم و شاعری شایسته او نیست (وَ ما عَلَّمْناهُ الشِّعْرَ وَ ما یَنْبَغِی لَهُ)
- مقصود از اینکه فرمود: انسان مالک چهار پایان است
- معنای جمله:" وَ هُمْ لَهُمْ جُنْدٌ مُحْضَرُونَ" که در باره احضار مشرکین و آلهه شان در قیامت است
- استبعاد معاد توسط مشرکین و جواب خدای تعالی به این استبعاد
- اقوال مختلف در باره خلقت مثل در آیه:" أَ وَ لَیْسَ الَّذِی خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ بِقادِرٍ عَلی أَنْ یَخْلُقَ مِثْلَهُمْ ..."
- بیان اینکه منظور از خلقت مثل انسانها در قیامت، اعاده آنها است، با توضیحی در مورد تغیر و تبدل متوالی بدن و عدم تغیر و تبدل نفس و روح
- توضیح مفاد آیه شریفه:" إِنَّما أَمْرُهُ إِذا أَرادَ شَیْئاً أَنْ یَقُولَ لَهُ کُنْ فَیَکُونُ ..." و بیان مراد از امر و قول در آن
- معنای" ملکوت" و اینکه ملکوت هر چیزی به دست خدا است
- بحث روایتی (روایاتی در باره بیگانه بودن پیامبر (صلی اللَّه علیه و آله) از شعر و شاعری، اعاده و احیاء اموات، و اراده قول خداوند)
- سوره یس (36): آیات 1 تا 12
- (37)سوره صافات مکی است و صد و هشتاد و دو آیه دارد. (182)
- سوره الصافات (37): آیات 1 تا 11
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- وجوه مختلف در باره مراد از سه طایفه:" صافات"،" زاجرات" و" تالیات" که خداوند بدانها سوگند یاد کرده است
- بیان اینکه مراد، سه طائفه از ملائکه که مامور نزول وحی بودهاند میباشد
- توضیح اینکه سوگند به صافات، زاجرات و تالیات، متضمن استدلال برای" إِنَّ إِلهَکُمْ لَواحِدٌ" است
- بیان آیات راجع به تزیین آسمان دنیا به زیور کواکب و حفظ آن از شیاطین مارد و ...
- گفتاری در معنای شهاب گفتاری در معنای شهاب (در ذیل آیه:" إِلَّا مَنْ خَطِفَ الْخَطْفَةَ فَأَتْبَعَهُ شِهابٌ ثاقِبٌ")
- بحث روایتی (چند روایت در ذیل برخی آیات گذشته)
- سوره الصافات (37): آیات 12 تا 70
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات حکایت استهزاء مشرکین آیات خدا و دعوت پیامبر را و استبعادشان رستاخیز خود و پدرانشان را
- اشاره
- اشاره به وجه تسمیه قیامت به" یوم الفصل"
- مراد از" الَّذِینَ ظَلَمُوا"،" ازواج" و" ما کانُوا یَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ" در آیه:" احْشُرُوا الَّذِینَ ظَلَمُوا ..."
- وجه تعبیر به هدایت در" فَاهْدُوهُمْ إِلی صِراطِ الْجَحِیمِ"
- مراد از سؤال در" وَ قِفُوهُمْ إِنَّهُمْ مَسْؤُلُونَ" سؤال از چیست؟
- اعتراض کفار به بزرگان و رهبران خود در قیامت که شما باعث گمراهی ما بودید و جواب رؤسای کفر به پیروان خود
- تابع و متبوع در عذاب مشترکند
- مقصود از" عِبادَ اللَّهِ الْمُخْلَصِینَ" و اینکه" رزق معلوم" دارند و ...
- گفتگوی اهل بهشت با یکدیگر
- وصف شجره" زقوم"
- بحث روایتی (روایاتی در باره مسئول بودن انسان، و در ذیل برخی آیات گذشته)
- سوره الصافات (37): آیات 71 تا 113
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- بیان آیات مربوط به منزلت" نوح" علیه السلام و اجابت دعای او
- نکتهای در باره اینکه فرمود:" سَلامٌ عَلی نُوحٍ فِی الْعالَمِینَ"
- نکتهای در باره اینکه فرمود:" سَلامٌ عَلی نُوحٍ فِی الْعالَمِینَ"
- مراد از" قلب سلیم" داشتن ابراهیم (علیه السلام) عدم تعلق او به غیر خدا است
- وجه اینکه ابراهیم (علیه السلام) به ستارگان نظر افکند و سپس از بیماری خود خبر داد (فَنَظَرَ نَظْرَةً فِی النُّجُومِ فَقالَ إِنِّی سَقِیمٌ)
- سخنان ابراهیم (علیه السلام) بابتها! و احتجاج او بابت پرستان
- معنی و وجه اینکه فرمود خدا اعمال شما را خلق کرده (وَ اللَّهُ خَلَقَکُمْ وَ ما تَعْمَلُونَ)
- مراد ابراهیم (علیه السلام) از اینکه فرمود:" إِنِّی ذاهِبٌ إِلی رَبِّی سَیَهْدِینِ"
- گفتگوی ابراهیم و اسماعیل (علیهما السلام) در باره رؤیای ذبح و ...
- بحث روایتی روایاتی در باره مراد از" قلب سلیم" و اینکه ابراهیم (علیه السلام) فرمود:" إِنِّی سَقِیمٌ" و اینکه خدا را دو اراده و مشیت است
- سوره الصافات (37): آیات 114 تا 132
- سوره الصافات (37): آیات 133 تا 148
- سوره الصافات (37): آیات 149 تا 182
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات رد اعتقاد مشرکین به دختر داشتن خدا و خویشاوندی بین او و جن
- اشاره
- توضیحی در باره استثنای عباد مخلصین در آیه:" سُبْحانَ اللَّهِ عَمَّا یَصِفُونَ إِلَّا عِبادَ اللَّهِ الْمُخْلَصِینَ" و اینکه چرا خدا از وصف واصفان (جز وصف عباد مخلصین) منزه است
- بیان مفاد آیه:" فَإِنَّکُمْ وَ ما تَعْبُدُونَ ما أَنْتُمْ عَلَیْهِ بِفاتِنِینَ إِلَّا مَنْ هُوَ صالِ الْجَحِیمِ"
- رد و ابطال پندار مشرکین در باره اینکه ملائکه دختران خدایند، با بیان موقف و موقعیت ملائکه در عالم خلقت و اعمال صادره از ایشان
- مقصود از اینکه انبیاء (علیهم السلام) منصور هستند و جند خدا غالبند
- بحث روایتی (چند روایت در ذیل آیه:" وَ إِنَّا لَنَحْنُ الصَّافُّونَ ...")
- سوره الصافات (37): آیات 1 تا 11
- (38)سوره ص مکی است و هشتاد و هشت آیه دارد (88)
- سوره ص (38): آیات 1 تا 16
- سوره ص (38): آیات 17 تا 29
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- بیان آیات مربوط به اوصاف و اقوال داوود (علیه السلام): تسبیح کوهها و پرندگان با او و ...
- مراد از" حکمت"،" فصل الخطاب" که به داوود (علیه السلام) داده شده بود
- معنای" خشیت"،" خوف" و" فزع" و توضیحی در باره فزع داوود (علیه السلام) در ماجرای مراجعه دو خصم نزد او برای داوری
- قضاوت و حکم داوود (علیه السلام) و سپس استغفار و انابه او
- بیان اینکه مراجعه کنندگان نزد داوود ملائکه بودهاند و داستان مرافعه تمثل بوده و حکم ناصواب در عالم غیر واقعی گناه محسوب نمیشود
- مقصود از اینکه خداوند داوود (علیه السلام) را خلیفه در زمین قرار داد
- عصمت باعث سلب اختیار نیست و توجه خطاب" لا تَتَّبِعِ الْهَوی" به داوود (علیه السلام) بلا اشکال است
- احتجاج بر مساله معاد با بیان اینکه خلق سماء و ارض باطل نیست
- احتجاج دیگری بر معاد با بیان اینکه خداوند" متقین" و" فجار" را در یک ردیف قرار نمیدهد
- بحث روایتی (داستان مراجعه دو طائفه متخاصم نزد داوود (علیه السلام) و ...)
- گفتاری در چند فصل پیرامون سرگذشت داوود (علیه السلام)
- سوره ص (38): آیات 30 تا 40
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- چند وجه در معنای سخن سلیمان (علیه السلام):" إِنِّی أَحْبَبْتُ حُبَّ الْخَیْرِ عَنْ ذِکْرِ رَبِّی ..." و توضیحی در باره علاقه آن جناب به اسبها و باز ماندنش از عبادت خدا
- جسدی که بر تخت سلیمان (علیه السلام) افکنده شد جنازه فرزند او بوده که برای آزمایش و تنبیه او میرانده شده و ...
- معنای اینکه فرمود:" فَسَخَّرْنا لَهُ الرِّیحَ تَجْرِی بِأَمْرِهِ رُخاءً ..."
- بحث روایتی (روایاتی در ذیل آیه!" فَقالَ إِنِّی أَحْبَبْتُ حُبَّ الْخَیْرِ عَنْ ذِکْرِ رَبِّی ..." و در باره افتادن جسدی بر تخت او)
- سوره ص (38): آیات 41 تا 48
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات .
- اشاره
- مقصود از" بِنُصْبٍ وَ عَذابٍ" که ایوب (علیه السلام) بدان مبتلا بود و وجه اینکه ابتلاء خود به آن دو را به شیطان نسبت داد (أَنِّی مَسَّنِیَ الشَّیْطانُ بِنُصْبٍ وَ عَذابٍ).
- بیان امکان مداخله شیطان در ابدان و اموال و دیگر متعلقات مادی معصومین (علیهم السلام)
- استجابت دعای ایوب (علیه السلام) با شفای امراضش و باز گردان اهل او به او
- وجه اینکه ابراهیم و اسحاق و یعقوب (علیهم السلام) را به داشتن دست و چشم مدح فرمود
- معنای اینکه در تعلیل مدح ایشان فرمود:" إِنَّا أَخْلَصْناهُمْ بِخالِصَةٍ ذِکْرَی الدَّارِ"
- گفتاری در سرگذشت ایوب (علیه السلام) (در قرآن و حدیث) در چند فصل
- سوره ص (38): آیات 49 تا 64
- سوره ص (38): آیات 65 تا 88
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- تقریر احتجاجات متعدد بر وحدانیت خدای تعالی که آیه:" قُلْ إِنَّما أَنَا مُنْذِرٌ وَ ما مِنْ إِلهٍ إِلَّا اللَّهُ ..." متضمن است
- توضیح در باره ارتباط آیه:" إِذْ قالَ رَبُّکَ لِلْمَلائِکَةِ إِنِّی خالِقٌ بَشَراً مِنْ طِینٍ" با قبل
- وجه اینکه فرمود آدم را با دو دستم آفریدم
- معنای جمله:" أَسْتَکْبَرْتَ أَمْ کُنْتَ مِنَ الْعالِینَ" که استفهام توبیخی از ابلیس در باره سجده نکردنش برای آدم است
- مبدء ارتکاب معاصی، انکار مالکیت مطلقه خدا و حکمت او است
- اشاره به اینکه عین خواسته ابلیس (فَأَنْظِرْنِی إِلی یَوْمِ یُبْعَثُونَ) اجابت نشده و او" الی وقت الیوم المعلوم" مهلت داده شده
- بحث روایتی (روایاتی در باره مخاصمه ملأ اعلی، استکبار ابلیس و اباء او از سجده بر آدم، و اوصاف متکلفین)
- (39)سوره زمر در مکه نازل شده و هفتاد و پنج آیه دارد (75)
- سوره الزمر (39): آیات 1 تا 10
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات محتوای کلی سوره مبارکه زمر و زمینه نزول آن
- اشاره
- معنای اینکه دین خالص برای خداست و بیان مبنای اعتقادی بت پرستان در باره عبادت ارباب و آلهه و مقصود از اینکه آنان غیر خدا را اولیاء اتخاذ کردهاند
- تقریر احتجاج بر رد و نفی فرزند گرفتن خدا برای خود (چه فرزندی حقیقی و چه اعتباری) در آیه:" لَوْ أَرادَ اللَّهُ أَنْ یَتَّخِذَ وَلَداً لَاصْطَفی مِمَّا یَخْلُقُ ما یَشاءُ ..."
- احتجاج بر وحدت خداوند در الوهیت و ربوبیت، با بیان انحصار خلق و تدبیر در او عز و جل
- تفسیر آیه:" إِنْ تَکْفُرُوا فَإِنَّ اللَّهَ غَنِیٌّ عَنْکُمْ وَ لا یَرْضی لِعِبادِهِ الْکُفْرَ وَ إِنْ تَشْکُرُوا یَرْضَهُ لَکُمْ ..." که راجع به کفران نعمت و شکر آن است
- گفتاری در معنای خشم و رضای خدا
- بحث روایتی (روایاتی در باره اخلاص،" الَّذِینَ یَعْلَمُونَ"، و شان نزول آیه:" أَمَّنْ هُوَ قانِتٌ ..." و اجر صابران)
- سوره الزمر (39): آیات 11 تا 20
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- بیان جمله" أُمِرْتُ لِأَنْ أَکُونَ أَوَّلَ الْمُسْلِمِینَ" و اینکه پیامبر (صلی اللَّه علیه و آله) نیز پیشاپیش دیگران مکلف و مامور به اسلام و عبادت مخلصانه است
- مقصود از خسران نفس و اهل، و اینکه چنین زیانی" خسران مبین" است
- مفاد جمله" الَّذِینَ یَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَیَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ" که در وصف بندگان خود فرموده است
- بحث روایتی (چند روایت در باره خسران نفس و اهل، اطاعت جباران، و ...)
- سوره الزمر (39): آیات 21 تا 37
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- لازمه هدایت، شرح صدر برای اسلام، و لازمه ضلالت، قساوت قلب از یاد خداست
- مراد از اینکه قرآن" احسن الحدیث"،" کتابا متشابها" و" مثانی" است و ...
- هدایت فقط کار خداست، بدون واسطه یا به واسطه انبیاء و اولیاء
- معنی و مراد از" أَ فَمَنْ یَتَّقِی بِوَجْهِهِ سُوءَ الْعَذابِ یَوْمَ الْقِیامَةِ"
- مثلی برای بیان حال موحد و مشرک (ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا رَجُلًا فِیهِ شُرَکاءُ ...)
- مراد از کذب بر خدا و اینکه چرا مرتکب آن" اظلم ستمگرترین" است
- معنای اینکه در باره متقین که در اعتقاد و در عمل، دین حق را تصدیق کردند فرمود خدا از آنان" أَسْوَأَ الَّذِی عَمِلُوا" را میپوشاند و" بِأَحْسَنِ الَّذِی کانُوا یَعْمَلُونَ" پاداش میدهد
- بحث روایتی (روایاتی در ذیل آیه:" أَ فَمَنْ شَرَحَ اللَّهُ صَدْرَهُ لِلْإِسْلامِ ..."،" عِنْدَ رَبِّکُمْ تَخْتَصِمُونَ" و مراد از" الَّذِی جاءَ بِالصِّدْقِ ..." و ...)
- سوره الزمر (39): آیات 38 تا 52
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات احتجاج علیه مشرکین بر وحدانیت خدای تعالی در خلقت و ربوبیت
- اشاره
- معنای توفی انفس و وجه اسناد آن به خداوند در جایی، و به" ملک الموت" و" رسل" در جاهای دیگر
- اشاره به تغایر نفس و بدن و اینکه مردن و خواب هر دو توفی و قبض روح است
- توضیح اینکه شفاعت کننده باید، مالک باشد، پس همه شفاعتها از آن خدا و منتهی به اوست که مالک همه چیز است
- وصف عذابی که ظالمان (منکران معاد) در قیامت میبینند
- ناسپاس بودن آدمی، که چون خدا نعمتی به او داد میگوید:" أُوتِیتُهُ عَلی عِلْمٍ"
- دو جواب به انسان ناسپاس متنعمی که برخورداری مستند به خود میداند
- بحث روایتی (روایاتی در باره توفی انفس، خواب و رؤیا)
- سوره الزمر (39): آیات 53 تا 61
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- مقصود از" عبادی" و" رحمت اللَّه" در آیه" قُلْ یا عِبادِیَ الَّذِینَ أَسْرَفُوا عَلی أَنْفُسِهِمْ لا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ"
- توضیحاتی در ذیل جمله:" إِنَّ اللَّهَ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِیعاً" و اینکه مفاد آن آمرزش همه گناهان حتی شرک است، به سبب توبه
- مراد از پیروی بهترین چیزی خدا نازل کرده (وَ اتَّبِعُوا أَحْسَنَ ما أُنْزِلَ إِلَیْکُمْ مِنْ رَبِّکُمْ)
- زنهار از فوت وقت و دچار حسرت قیامت شدن
- بحث روایتی (روایاتی در باره مغفرت الهی و شان نزول آیه:" یا عِبادِیَ الَّذِینَ أَسْرَفُوا عَلی أَنْفُسِهِمْ ...")
- سوره الزمر (39): آیات 62 تا 75
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- اشاره به وحدانیت خدا در ربوبیت با بیان اینکه او خالق همه چیز و وکیل بر همه چیز است
- اشاره به عدم منافات عصمت با اختیار و بیان اینکه نهی پیامبر (صلی اللَّه علیه و آله) از شرک ورزیدن، نهی حقیقی است
- معنای اینکه در باره مشرکین فرمود:" وَ ما قَدَرُوا اللَّهَ حَقَّ قَدْرِهِ"
- توضیحی در باره نفخه صور و صعقه آسمانیان و زمینیان و مقصود از استثناء" إِلَّا مَنْ شاءَ اللَّهُ" در آیه" وَ نُفِخَ فِی الصُّورِ ..."
- مراد از" اشراق زمین به نور پروردگار" در قیامت، و وجوهی که در این باره گفته شده است
- سخن بهشتیان بعد از ورود به بهشت
- بحث روایتی (روایاتی در ذیل برخی آیات گذشته)
- سوره الزمر (39): آیات 1 تا 10
- (40)سوره مؤمن در مکه نازل شده و هشتاد و پنج آیه دارد (85)
- سوره غافر (40): آیات 1 تا 6
- سوره غافر (40): آیات 7 تا 12
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- توضیح استغفار و دعای ملائکه حامل عرش و پیرامونیان عرش برای مؤمنان و پدران و همسران و فرزندان ایشان
- مراد از" سیئات" در دعای ملائکه برای تائبین و صالحین:" وَ قِهِمُ السَّیِّئاتِ ..."
- توضیحی در مورد عدم منافات در خواست مغفرت و بهشت برای تائبین و مؤمنین، با اینکه بر خدا واجبست تائبین و مؤمنین را ببخشد و مؤمنان را داخل بهشت کند
- حکایت اعتراف بی حاصل کفار دوزخی به یقینشان به معاد و اقرارشان به گناهانشان، برای نجات یافتن از عذاب
- مراد از دو اماته و دو احیاء در سخن کفار در جهنم:" رَبَّنا أَمَتَّنَا اثْنَتَیْنِ وَ أَحْیَیْتَنَا اثْنَتَیْنِ ..." و وجوه مختلف در این باره
- سوره غافر (40): آیات 13 تا 20
- سوره غافر (40): آیات 21 تا 54
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- داستان ارسال موسی (علیه السلام) به سوی فرعون و گفتگوی فرعون در باره کشتن او
- موسی (علیه السلام) از شر هر متکبر بی ایمان به روز حساب به خدا پناه میبرد
- مؤمن آل فرعون، فرعونیان را از قتل موسی (علیه السلام) نهی و نسبت به تصمیم بر آن توبیخ میکند و بدانان هشدار میدهد
- اشاره به وجه تسمیه روز قیامت به" یوم التناد"
- مقصود از فرعون از اینکه به وزیر خود گفت:" یا هامانُ ابْنِ لِی صَرْحاً لَعَلِّی أَبْلُغُ الْأَسْبابَ ..."
- بیان ارکان دین حق و سبیل رشاد در سخنی کوتاه از مؤمن آل فرعون
- نفی شریک برای خدای سبحان با بیان اینکه شریک ادعایی فرعونیان برای خدا، نه در دنیا و نه در آخرت دعوتی ندارد
- اشاره به مقامات سه گانه عبودیت: توکل، تفویض و تسلیم
- نکاتی در باره کیفیت و مراحل تعذیب فرعونیان در عالم برزخ و قیامت
- اینکه در جهنم کفار زیر دست (تابعان) کم کردن عذاب خود را از بزرگان و متبوعان خود سؤال میکنند از باب ظهور ملکات دنیویشان است
- توضیحی در باره وعده خدا به استجابت دعا و معنی و وجه اینکه خزنه جهنم در جواب التماس دعای دوزخیان میگویند:" فَادْعُوا وَ ما دُعاءُ الْکافِرِینَ إِلَّا فِی ضَلالٍ"
- بحث روایتی (روایاتی در باره: تقیه، تفویض امر به خدا، و اینکه فرعونیان هر صبح و شام بر آتش عرضه میشوند)
- سوره غافر (40): آیات 55 تا 60
- سوره غافر (40): آیات 61 تا 68
- سوره غافر (40): آیات 69 تا 78
- سوره غافر (40): آیات 79 تا 85
- (41)سوره فصلت، مکی است و پنجاه و چهار آیه دارد (54)
- سوره فصلت (41): آیات 1 تا 12
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات غرض اصلی این سوره مبارکه
- اشاره
- نکتهای که از جمله" تَنْزِیلٌ مِنَ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ" استفاده میشود، معنای تفصیل قرآن
- توضیحی راجع به عربی بودن قرآن و جهانی و عمومی بودن دعوت خاتم الانبیاء (صلی اللَّه علیه و آله)
- انفاق نکردن مال، و کفر به معاد، دو صفت از اخص صفات مشرکین
- مقصود از خلقت زمین در دو روز، خلقت آن در دو قطعه از زمان و در دو مرحله است
- وجوهی که در باره تقدیر روزیها در چهار روز (وَ قَدَّرَ فِیها أَقْواتَها فِی أَرْبَعَةِ أَیَّامٍ) و جمع بین آن و اینکه خلقت زمین و آسمانها در شش روز بوده، گفته شده است
- مقصود از سؤال در:" سَواءً لِلسَّائِلِینَ" استعداد ذاتی و احتیاج طبیعی نباتات و حیوانات و انسان است
- معنای جمله:" ثُمَّ اسْتَوی إِلَی السَّماءِ" و بیان اینکه مفاد کلمه" ثم" تاخر زمانی خلقت آسمان نیست
- توضیح در مورد فرمان خداوند به آسمان و زمین (ائْتِیا طَوْعاً أَوْ کَرْهاً) و تخییر آن دو بین آمدن به طوع یا کره
- معنای اینکه در باره خلقت آسمانها فرمود:" فَقَضاهُنَّ سَبْعَ سَماواتٍ ..."
- مراد از" وحی" و مقصود از امر آسمانها در جمله:" وَ أَوْحی فِی کُلِّ سَماءٍ أَمْرَها"
- وجه اینکه فرمود" سماء دنیا" را با" مصابیح" آراستیم.
- گفتاری در تکمیل مطالب گذشته (راجع به آسمانها و اینکه آسمانها منزلگاه ملائکه است)
- بحث روایتی روایتی در باره قرائت آیات اول سوره فصلت (حم سجده) توسط پیامبر (صلی اللَّه علیه و آله) در جواب فرستاده قریش
- سوره فصلت (41): آیات 13 تا 25
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات انذار به عذاب دنیوی، عذابی مثل صاعقه عاد و ثمود که پیامبران به سویشان رفتند و ...
- اشاره
- وجه اینکه از هود و صالح (علیه السلام) با صیغه جمل" الرسل" یاد کرد
- مراد از حشر دشمنان خدا به سوی آتش
- توضیح راجع به شهادت اعضاء و پوست بدن آدمی علیه او در قیامت، و وجوهی که در این باره گفته شده است
- توضیح جمله:" أَنْطَقَنَا اللَّهُ الَّذِی أَنْطَقَ کُلَّ شَیْءٍ" که جواب اعضاء و پوست بدن در جواب آدمیان که میگویند:" لِمَ شَهِدْتُمْ عَلَیْنا؟" میباشد
- بحث اجمالی قرآنی (قسمتی از آیات قرآنی که دلالت دارند بر اینکه تمامی موجودات دارای علم هستند)
- بحث اجمالی فلسفی (در باره علم داشتن موجودات مادی و غیر مجرد)
- بحث روایتی (روایاتی راجع به حسن ظن به خدا، و مراد از گواهی دادن پوست بدن در قیامت)
- سوره فصلت (41): آیات 26 تا 39
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- (روایاتی راجع به حسن ظن به خدا، و مراد از گواهی دادن پوست بدن در قیامت)
- بیان حسن حال مؤمنین استقامت پیشه و آینده نیکویی که در انتظارشان است
- دعوت پیامبر اسلام (صلی اللَّه علیه و آله) احسن القول است
- معنای جمله:" ادْفَعْ بِالَّتِی هِیَ أَحْسَنُ"
- معنای آیه:" وَ إِمَّا یَنْزَغَنَّکَ مِنَ الشَّیْطانِ نَزْغٌ فَاسْتَعِذْ بِاللَّهِ ..."
- بحث روایتی معنای آیه:" وَ إِمَّا یَنْزَغَنَّکَ مِنَ الشَّیْطانِ نَزْغٌ فَاسْتَعِذْ بِاللَّهِ ..."
- سوره فصلت (41): آیات 40 تا 54
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- وجوه مختلف در باره خبر" ان" در آیه:" إِنَّ الَّذِینَ کَفَرُوا بِالذِّکْرِ لَمَّا جاءَهُمْ ..."
- مراد از اینکه در باره قرآن فرمود کتاب عزیز است و" لا یَأْتِیهِ الْباطِلُ مِنْ بَیْنِ یَدَیْهِ وَ لا مِنْ خَلْفِهِ"
- توضیح آیه:" وَ لَوْ جَعَلْناهُ قُرْآناً أَعْجَمِیًّا ..."
- معنای اینکه ملائکه به مؤمنین میگویند ما در دنیا و آخرت اولیاء شما هستیم
- نکوهش انسان از جهت اینکه در حال تنعم از خدا غافل و روی گردان است و در سختی و تنگی به دعا میپردازد
- اعراض از قرآن حتی با احتمال اینکه از ناحیه خدا باشد، بر خلاف حکم عقل است
- سه احتمال در باره مراد از" آیات" در آیه:" سَنُرِیهِمْ آیاتِنا فِی الْآفاقِ وَ فِی أَنْفُسِهِمْ ..."
- بحث روایتی (روایاتی در ذیل برخی آیات گذشته)
- سوره فصلت (41): آیات 1 تا 12
- جلد 18
- مشخصات کتاب
- (42)سوره شوری مکی است و پنجاه و سه آیه دارد (53)
- سوره الشوری (42): آیات 1 تا 6
- سوره الشوری (42): آیات 7 تا 12
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- دعوت پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) جهانی، ولی تدریجی و مرحله به مرحله بوده است
- شرح مفاد آیه:" وَ لَوْ شاءَ اللَّهُ لَجَعَلَهُمْ أُمَّةً واحِدَةً" و نقد و رد وجوهی که پیرامون آن گفته شده است
- بیان انحصار ولایت در خدای سبحان و احتجاجاتی برای اینکه باید فقط خدا ولی گرفته شود
- تعلیل انحصار ولایت در خدای تعالی به اینکه" حکم فقط از آن او است"
- اثر یکتا پرستی و خدا را ولی گرفتن این است که انسان در تکوین و تشریع خدا را مرجع میداند
- احتجاج بر انحصار ربوبیت در خدای سبحان
- سوره الشوری (42): آیات 13 تا 16
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- معنای آیه:" شَرَعَ لَکُمْ مِنَ الدِّینِ ما وَصَّی بِهِ نُوحاً..." و نکاتی راجع به انبیای اولوا العزم (علیه السلام) و جامعیت اسلام، که از این آیه استفاده میشود
- مقصود از اقامه دین و تفرقه نکردن در آن با توجه به اینکه بعضی شرایع احکامی مخصوص به خود داشتهاند
- توضیح معنای آیه:" وَ ما تَفَرَّقُوا إِلَّا مِنْ بَعْدِ ما جاءَهُمُ الْعِلْمُ بَغْیاً بَیْنَهُمْ..."
- بیان آیه:" وَ قُلْ آمَنْتُ بِما أَنْزَلَ اللَّهُ مِنْ کِتابٍ..."
- مقصود از اینکه فرمود: بعد از آنکه دین خدا استجابت شد حجت منکران خدا باطل است
- بحث روایتی (دو روایت در باره شان نزول آیه:" وَ الَّذِینَ یُحَاجُّونَ فِی اللَّهِ...")
- سوره الشوری (42): آیات 17 تا 26
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- مقصود از" کتاب" و" میزان" در آیه:" اللَّهُ الَّذِی أَنْزَلَ الْکِتابَ بِالْحَقِّ وَ الْمِیزانَ..."
- معنای اینکه فرمود: خدا به بندگان خود" لطیف" است
- مقصود از زراعت آخرت و زراعت دنیا و اینکه فرمود در زراعت آخرت میافزاییم
- توضیح و تفسیر آیه:" قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبی"
- بررسی اقوال مختلف مفسرین در باره مراد از مودت قربای رسول خدا (صلی الله علیه و آله)
- بیان این وجه که مقصود از مودت قربی، محبت عترت و اهل بیت پیامبر (علیهم الصلاة و السلام) است
- اشاره به معنای اینکه خداوند بر حسن عمل میافزاید
- وجوه مختلف در معنای جمله" فَإِنْ یَشَإِ اللَّهُ یَخْتِمْ عَلی قَلْبِکَ"
- بحث روایتی (روایاتی در باره اینکه در آیه مودت مراد از قربی اهل بیت رسول اللَّه (صلی الله علیه و آله) است
- سوره الشوری (42): آیات 27 تا 50
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- سنت الهی در روزی دادن به مردم:" یُنَزِّلُ بِقَدَرٍ ما یَشاءُ"
- شباهت رزق مادی با معارف حقه و شرایع آسمانی، از نظر نزول و قسمت
- توضیحی راجع به" قدیر" بودن خدای تعالی
- بررسی مفاد آیه" وَ ما أَصابَکُمْ مِنْ مُصِیبَةٍ فَبِما کَسَبَتْ أَیْدِیکُمْ..." که وجود ارتباط بین گناهان و مصائب دنیوی را افاده میکند
- بیان آیات" وَ مِنْ آیاتِهِ الْجَوارِ فِی الْبَحْرِ..." که کشتیها را به عنوان یکی از آیات خداوند به یاد میآورد
- صفات نیک مؤمنین: اجتناب از کبائر و فواحش، گذشت، دفع ظلم از یکدیگر و...
- وجه اینکه در جمله" وَ جَزاءُ سَیِّئَةٍ سَیِّئَةٌ مِثْلُها" عمل متقابل مظلوم در برابر ظالم را" سیئه" نامید
- مظلوم حق مقابله به مثل دارد گو اینکه صبر و گذشت فضیلتی برتر است
- وصف حال غیر مؤمنین در روبرو شدن با عذاب الهی
- معنای جمله" إِنَّ الْخاسِرِینَ الَّذِینَ خَسِرُوا أَنْفُسَهُمْ وَ أَهْلِیهِمْ" و اینکه گوینده آن کیانند و در کجا آن را میگویند
- مفاد جمله:" یَوْمٌ لا مَرَدَّ لَهُ مِنَ اللَّهِ" در باره قیامت
- توبیخ انسان متنعم سرگرم به دنیا
- بحث روایتی چند روایت در باره تقدیر روزی از جانب خداوند سبحان
- سوره الشوری (42): آیات 51 تا 53
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- اقسام سه گانه وحی در آیه شریفه:" وَ ما کانَ لِبَشَرٍ أَنْ یُکَلِّمَهُ اللَّهُ إِلَّا وَحْیاً أَوْ مِنْ وَراءِ حِجابٍ أَوْ..."
- اشاره به وجه تعلیل نزول وحی از جانب خداوند به اینکه او" علی حکیم" است
- توضیح آیه:" وَ کَذلِکَ أَوْحَیْنا إِلَیْکَ رُوحاً مِنْ أَمْرِنا..." و بیان مراد از" روح" و وحی آن
- معنای اینکه فرمود:" تو- قبل از نزول وحی- کتاب و ایمان را نمیشناختی" و جمع آن با اینکه رسول اللَّه (صلی الله علیه و آله) قبل از بعثت هم ایمان داشته است
- بیان اینکه صراط خدایی که مالک آسمانها و زمین است مستقیم و منتهی به سعادت میباشد
- بحث روایتی (روایاتی در باره اقسام وحی نازل بر پیامبر (صلی الله علیه و آله)، ایمان آن حضرت قبل از بعثت و...)
- (43)سوره زخرف مکی است و هشتاد و نه آیه دارد (89)
- سوره الزخرف (43): آیات 1 تا 14
- سوره الزخرف (43): آیات 15 تا 25
- سوره الزخرف (43): آیات 26 تا 45
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- معنای سخن ابراهیم (علیه السلام) به پدر و قومش:" إِنَّنِی بَراءٌ مِمَّا تَعْبُدُونَ إِلَّا الَّذِی فَطَرَنِی فَإِنَّهُ سَیَهْدِینِ"
- وجوهی که در باره معنای آیه:" وَ جَعَلَها کَلِمَةً باقِیَةً فِی عَقِبِهِ لَعَلَّهُمْ یَرْجِعُونَ" گفته شده
- سخن مشرکین که در رد قرآن گفتند چرا بر یکی از بزرگان و توانگران نازل نشده و جواب به آنها با بیان اینکه روزیهای مادی و معنوی را خدای تعالی تقسیم میکند
- مقصود از اینکه فرمود: اگر مردم امت واحده نمیشدند، سقف خانه کافران را از نقره میکردیم و...
- وصف حال کور دلان روی گردان از ذکر خدا، که قرین شیطانی دارند و در عین ظلالت خود را راه یافته میپندارند
- بیزاری جستن کافر کور دل از قرین شیطانی خود در قیامت
- وجوه مختلف در معنای جمله" وَ لَنْ یَنْفَعَکُمُ الْیَوْمَ إِذْ ظَلَمْتُمْ أَنَّکُمْ فِی الْعَذابِ مُشْتَرِکُونَ" که خطاب به کفار و قرینهای شیطانی آنها است
- اقوال مفسرین در باره مقصود از اینکه خطاب به پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) فرمود:" وَ سْئَلْ مَنْ أَرْسَلْنا مِنْ قَبْلِکَ مِنْ رُسُلِنا أَ جَعَلْنا مِنْ دُونِ الرَّحْمنِ آلِهَةً یُعْبَدُونَ"
- بحث روایتی توضیحی در باره روایاتی که جمله" وَ جَعَلَها کَلِمَةً باقِیَةً فِی عَقِبِهِ" را به امامت ذریه ابراهیم (علیه السلام) تفسیر کردهاند
- سوره الزخرف (43): آیات 46 تا 56
- سوره الزخرف (43): آیات 57 تا 65
- سوره الزخرف (43): آیات 66 تا 78
- سوره الزخرف (43): آیات 79 تا 89
- (44)سوره دخان مکی است و پنجاه و نه آیه دارد (59)
- سوره الدخان (44): آیات 1 تا 8
- سوره الدخان (44): آیات 9 تا 33
- سوره الدخان (44): آیات 34 تا 59
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- توضیح این جمله منکران معاد که گفتند:" إِنْ هِیَ إِلَّا مَوْتَتُنَا الْأُولی" و چند وجه در معنای آن
- اثبات معاد با بیان اینکه خلقت آسمانها و زمین به حق بوده
- معنا و وجه اینکه در قیامت إغناء و نصرت نخواهد بود و مقصود از استثناء" إِلَّا مَنْ رَحِمَ اللَّهُ..."
- توضیح مراد از اینکه فرمود اهل بهشت جز مرگ نخستین مرگی نمیچشند و جواب از اشکالی در باره استثناء" إِلَّا الْمَوْتَةَ الْأُولی"
- بحث روایتی (روایاتی در باره" تبع"، شفاعت و...)
- (45)سوره جاثیه مکی است و سی و هفت آیه دارد (37)
- سوره الجاثیة (45): آیات 1 تا 13
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات غرض و مفاد کلی سوره مبارکه جاثیه
- اشاره
- وجه اینکه فرمود:" إِنَّ فِی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ لَآیاتٍ..." و آنچه حرف" فی" افاده میکند
- آیت بودن خلقت انسان و جنبندگان
- وجه اینکه هر دسته از آیات را به ترتیب برای" مؤمنین"،" لِقَوْمٍ یُوقِنُونَ" و" لِقَوْمٍ یَعْقِلُونَ" ذکر فرمود
- مقصود از ایمان به آیات خدا و معنای جمله" فَبِأَیِّ حَدِیثٍ بَعْدَ اللَّهِ وَ آیاتِهِ یُؤْمِنُونَ"
- وصف حال هر" أَفَّاکٍ أَثِیمٍ" که به آیات خدا استکبار ورزیده استهزاء میکنند و...
- مفاد کلمه" منه" در جمله" وَ سَخَّرَ لَکُمْ ما فِی السَّماواتِ وَ ما فِی الْأَرْضِ جَمِیعاً مِنْهُ"
- سوره الجاثیة (45): آیات 14 تا 19
- سوره الجاثیة (45): آیات 20 تا 37
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- معنای اینکه فرمود: شریعت (یا قرآن) بصائر برای مردم و هدی و رحمت برای مؤمنین است
- توضیح اینکه بد کاران نه در حیات و نه در ممات با مؤمنان صالح العمل برابر نیستند
- احتجاج برای اثبات معاد با استناد به حق و عدالت
- معنای" اله" گرفتن" هوی"
- مفاد جمله:" وَ أَضَلَّهُ اللَّهُ عَلی عِلْمٍ" و بیان عدم منافات بین ضلالت و علم
- معنای سخن منکران معاد:" ما هِیَ إِلَّا حَیاتُنَا الدُّنْیا نَمُوتُ وَ نَحْیا وَ ما یُهْلِکُنا إِلَّا الدَّهْرُ" و اشاره به چند قول در معنای این آیه
- معنا و تفسیر آیه:" هذا کِتابُنا یَنْطِقُ عَلَیْکُمْ بِالْحَقِّ إِنَّا کُنَّا نَسْتَنْسِخُ ما کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ" و توضیحی در باره کتابت اعمال
- بحث روایتی چند روایت در ذیل آیه:" أَ فَرَأَیْتَ مَنِ اتَّخَذَ إِلهَهُ هَواهُ" و" وَ ما یُهْلِکُنا إِلَّا الدَّهْرُ"
- سوره الجاثیة (45): آیات 1 تا 13
- (46)سوره احقاف مکی است و سی و پنج آیه دارد (35)
- سوره الأحقاف (46): آیات 1 تا 14
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات غرض و مفاد کلی سوره مبارکه احقاف
- اشاره
- احتجاج علیه پرستش بتها و معبودهای زمینی
- احتجاج علیه مشرکین که قرآن را افتراء به خدا دانسته رسالت پیامبر (صلی الله علیه و آله) را منکر شدند
- معنا و مفاد آیه:" قُلْ ما کُنْتُ بِدْعاً مِنَ الرُّسُلِ وَ ما أَدْرِی ما یُفْعَلُ بِی وَ لا بِکُمْ"
- نفی علم غیب از پیامبر (صلی الله علیه و آله) در جمله" وَ ما أَدْرِی..." از جهت بشر بودن او است و با اثبات علم غیب برای آن حضرت از طریق وحی منافات ندارد
- بحثی فلسفی و دفع یک شبهه (در باره عالم بودن پیامبر (صلی الله علیه و آله) و ائمه (علیه السلام) به غیب، و اثر و رابطه آن با زندگی و رفتار ایشان)
- بیان
- بحث روایتی روایاتی در باره مراد از" أَثارَةٍ مِنْ عِلْمٍ" و راجع به نزول آیه:" أَمْ یَقُولُونَ افْتَراهُ..."
- سوره الأحقاف (46): آیات 15 تا 20
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- معنای آیه:" وَ وَصَّیْنَا الْإِنْسانَ بِوالِدَیْهِ إِحْساناً..."
- دعا و درخواست توفیق شکر نعمت و انجام اعمال صالح و مرضی خدا
- توضیحی در باره قبول بهترین عمل، در مقابل در گذشتن از سیئات
- اشاره به اختلاف درجات مؤمنین نیکو کار و کافران بد کار متناسب با اختلاف نفوس و اعمال هر یک
- وجوهی که در معنای جمله:" وَ یَوْمَ یُعْرَضُ الَّذِینَ کَفَرُوا عَلَی النَّارِ" گفته شده است
- بحث روایتی روایاتی در باره حد اقل مدت حمل، و مراد از" بلوغ اشد" در ذیل آیه:" حَمَلَتْهُ أُمُّهُ کُرْهاً وَ وَضَعَتْهُ کُرْهاً..."
- سوره الأحقاف (46): آیات 21 تا 28
- سوره الأحقاف (46): آیات 29 تا 35
- سوره الأحقاف (46): آیات 1 تا 14
- (47)سوره محمد مدنی است و سی و هشت آیه دارد (38)
- سوره محمد (47): آیات 1 تا 6
- سوره محمد (47): آیات 7 تا 15
- سوره محمد (47): آیات 16 تا 32
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- اثر متفاوت استماع قرآن در کفار مهر بر دل خورده و در مؤمنان هدایت یافته
- مقصود از اشراط" علامات" قیامت و اینکه فرمود: علامتهای قیامت آمده است
- معنای اینکه خدا متقلب و مثوای شما را میداند
- معنای آیه:" طاعَةٌ وَ قَوْلٌ مَعْرُوفٌ..." که در باره مؤمنان مریض القلبی است که از عمل به وظیفه قتال و جهاد سرباز میزدند
- مقصود از کسانی که مرتدین به آنها وعده اطاعت میدادند
- معنای اینکه منافقان بیمار دل به سیمایشان و در لحن قولشان شناخته میشوند
- بحث روایتی (روایاتی در ذیل آیه:" وَ مِنْهُمْ مَنْ یَسْتَمِعُ إِلَیْکَ..." و در باره علائم قیامت، استغفار و صله رحم)
- سوره محمد (47): آیات 33 تا 38
- (48)سوره فتح مدنی است و بیست و نه آیه دارد (29)
- سوره الفتح (48): آیات 1 تا 7
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات اشاره به مضامین سوره مبارکه فتح و انطباق آن با ماجرای صلح حدیبیه
- اشاره
- توضیح و توجیه اینکه مقصود از فتح مبین در آیه:" إِنَّا فَتَحْنا لَکَ فَتْحاً مُبِیناً" صلح حدیبیه است
- شرح مقصود از غفران ذنب متقدم و متاخر پیامبر (صلی الله علیه و آله) در آیه:" لِیَغْفِرَ لَکَ اللَّهُ ما تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِکَ وَ ما تَأَخَّرَ..." و ارتباط آن با فتح مبین
- وجوه متعددی که در بیان معنی و مفاد آیه فوق گفته شده است
- مراد از" سکینت" و انزال آن بر قلوب مؤمنین
- گفتاری در باره ایمان و زیاد شدن آن (بیان اینکه ایمان علم و عمل- با هم- است و شدت و ضعف ایمان ناشی از شدت و ضعف علم و عمل است)
- بیان
- بحث روایتی روایاتی پیرامون ماجرای صلح حدیبیه و نزول آیات:" إِنَّا فَتَحْنا لَکَ فَتْحاً مُبِیناً..."
- سوره الفتح (48): آیات 8 تا 10
- سوره الفتح (48): آیات 11 تا 17
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- عذری که تخلف کنندگان از همراهی با پیامبر (صلی الله علیه و آله) آوردند و گفتند: اشتغال به سرپرستی اموال و خانوادههایمان ما را باز داشت و جواب به آنها که سبب واقعی تخلفشان سوء ظن و ترس از کشته شدن بوده است
- مقصود از اینکه در باره متخلفانی که در خواستشان در مورد پیوستن به مجاهدان برای غنیمت گرفتن رد شد فرمود: جز اندکی نمیفهمند
- سوره الفتح (48): آیات 18 تا 28
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- اشاره به اینکه مقصود از رضا و سخط خدا ثواب و عقاب او است و آیه:" لَقَدْ رَضِیَ اللَّهُ عَنِ الْمُؤْمِنِینَ إِذْ یُبایِعُونَکَ تَحْتَ الشَّجَرَةِ..." اخبار از پاداش و ثواب بیعت کنندگان است
- توضیحی راجع به تفریع جمله:" فَعَلِمَ ما فِی قُلُوبِهِمْ" بر قلبش:" لَقَدْ رَضِیَ اللَّهُ..."
- مقصود از ناس در جمله" وَ کَفَّ أَیْدِیَ النَّاسِ عَنْکُمْ"
- اخبارات غیبی و پیشگوییهایی که در سوره فتح آمده است
- بیان آیاتی که راجع به جنگ نکردن با مشرکین مکه و صلح با آنان است
- مقصود از" کَلِمَةَ التَّقْوی" و اینکه مؤمنین احق به آن و اهل آن هستند
- بحث روایتی روایاتی در باره روز شجره و تجدید بیعت مسلمانان با رسول اللَّه (صلی الله علیه و آله)
- سوره الفتح (48): آیه 29.
- سوره الفتح (48): آیات 1 تا 7
- (49)سوره حجرات مدنی است و هیجده آیه دارد (18)
- سوره الحجرات (49): آیات 1 تا 10
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات مسائل و مطالبی که سوره مبارکه حجرات مشتمل بر آنست
- اشاره
- توضیح معنای جمله:" لا تُقَدِّمُوا بَیْنَ یَدَیِ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ" و بیان اینکه مفاد آن این است که هیچ حکمی را بر حکم خدا و رسول مقدم مدارید
- وجوه مختلف دیگری که مفسرین در معنای جمله فوق گفتهاند
- مراد از اینکه فرمود: صدای خود را از صدای پیامبر بلندتر نکنید
- توضیح راجع به جمله:" أَنْ تَحْبَطَ أَعْمالُکُمْ وَ أَنْتُمْ لا تَشْعُرُونَ" و وجوهی که در باره ظهور آن در اینکه بدون کفرهم عمل حبط میشود گفته شده است
- توضیحی راجع به نقش" خبر" در زندگی اجتماعی انسان و اقسام خبر و لزوم تبین و تفحص در باره اخبار فاسق
- لزوم پیروی از رسول اللَّه (صلی الله علیه و آله) و وجه و سبب اینکه آن جناب نباید از دیگران اطاعت کند
- امر به اصلاح بین دو طایفه از مؤمنین که به جنگ با هم پرداختهاند و تعلیل آن به اینکه مؤمنان برادر یکدیگرند
- گفتاری در معنای اخوت
- بحث روایتی روایاتی در ذیل آیه:" لا تُقَدِّمُوا بَیْنَ یَدَیِ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ" و" لا تَرْفَعُوا أَصْواتَکُمْ فَوْقَ صَوْتِ النَّبِیِّ"
- سوره الحجرات (49): آیات 11 تا 18
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات نهی از مسخره کردن یکدیگر و عیبجویی و بد زبانی کردن
- اشاره
- معنای جمله:" بِئْسَ الِاسْمُ الْفُسُوقُ"
- مقصود از" اجتناب از ظن" و مفاد قید" کثیرا" در آیه:" یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اجْتَنِبُوا کَثِیراً مِنَ الظَّنِّ..."
- نهی از تجسس عیوب دیگران و از غیبت کردن و بیان مفسده غیبت و تجسس (وَ لا تَجَسَّسُوا وَ لا یَغْتَبْ بَعْضُکُمْ بَعْضاً...)
- توضیح دلالت آیه:" یا أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْناکُمْ مِنْ ذَکَرٍ وَ أُنْثی وَ جَعَلْناکُمْ شُعُوباً وَ قَبائِلَ لِتَعارَفُوا..." بر نفی و رد تفاخر به انساب و نژادها و طبقات
- توضیح اینکه تقوا تنها کرامت و امتیاز حقیقی است (إِنَّ أَکْرَمَکُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقاکُمْ)
- معنای اینکه فرمود: به اعراب بگو ایمان نیاوردهاید بلکه بگویید اسلام آوردهایم
- مؤمنان واقعی این چنین هستند
- بحث روایتی روایاتی در مورد نهی از مسخره کردن یکدیگر، بد زبانی و تنابز به القاب، غیبت و سوء ظن، در ذیل آیات مربوطه گذشته
- سوره الحجرات (49): آیات 1 تا 10
- (50)سوره ق مکی است و چهل و پنج آیه دارد (45)
- سوره ق (50): آیات 1 تا 14
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات محتوای سوره مبارکه ق
- اشاره
- اقوال مختلف در باره جواب قسم" وَ الْقُرْآنِ الْمَجِیدِ" 505
- مفاد آیه:" قَدْ عَلِمْنا ما تَنْقُصُ الْأَرْضُ مِنْهُمْ..." که در مقام رد سخن مشرکین مبنی بر استبعاد معاد است
- مقصود از اینکه فرمود تکذیب کنندگان قیامت حق را تکذیب کرده در" امر مریج" هستند
- اشاره به برهانی که جمله:" وَ أَحْیَیْنا بِهِ بَلْدَةً مَیْتاً کَذلِکَ الْخُرُوجُ، در رد استبعاد معاد توسط مشرکین متضمن است
- بحث روایتی (روایاتی در باره کوه قاف و بیان اینکه این روایات غیر قابل اعتماد و مردودند)
- سوره ق (50): آیات 15 تا 38
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- رد استبعاد اعاده خلقت و بیان امکان آن با استناد به وقوع خلقت نخستین
- احتجاج به علم شامل و فراگیر خدای تعالی در خلقت اول و نزدیک بودن او به انسان
- علم خدا به انسان از طریق فرشتگان کاتب اعمال
- معنای اینکه فرمود: سکره موت" به حق" آمد
- مقصود از سائق و شهیدی که در قیامت همراه هر کسی میآیند و بیان اینکه مخاطب آیه:" لَقَدْ کُنْتَ فِی غَفْلَةٍ مِنْ هذا..." کیست و مفهوم آن چیست
- معنای آیه:" وَ قالَ قَرِینُهُ هذا ما لَدَیَّ عَتِیدٌ"
- پاسخ خدای تعالی به عذری که قرین شیطانی مشرک دوزخی میآورد
- وجوهی که در باره سؤال و جواب در آیه:" یَوْمَ نَقُولُ لِجَهَنَّمَ هَلِ امْتَلَأْتِ وَ تَقُولُ هَلْ مِنْ مَزِیدٍ" و مفاد آن گفته شده است
- وصف متقین و ورودشان به بهشت
- معنای اینکه در باره بهشت متقین فرمود:" لَهُمْ ما یَشاؤُنَ فِیها وَ لَدَیْنا مَزِیدٌ"
- بحث روایتی روایاتی در ذیل آیه:" أَ فَعَیِینا بِالْخَلْقِ الْأَوَّلِ..." و در باره دو فرشته نویسنده حسنات و سیئات
- سوره ق (50): آیات 39 تا 45
- سوره ق (50): آیات 1 تا 14
- (51)سوره ذاریات مکی است و شصت آیه دارد (60)
- سوره الذاریات (51): آیات 1 تا 19
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات بیان غرض و مفاد این آیات شریفه
- اشاره
- اشاره به اینکه سوگندهای چهار گانه در آیات:" وَ الذَّارِیاتِ ذَرْواً..." سوگند به همه اسباب مؤثر در تدبیر سراسر جهان است
- تاکید بر صدق و وقوع معاد و جزا
- معنای آیه:" وَ السَّماءِ ذاتِ الْحُبُکِ" و مقصود از اینکه کفار در" قَوْلٍ مُخْتَلِفٍ" هستند
- وجوه مختلف در معنای جمله:" یُؤْفَکُ عَنْهُ مَنْ أُفِکَ"
- توضیحی در مورد جمله:" أَیَّانَ یَوْمُ الدِّینِ" که سؤال" خراصون" از زمان روز قیامت است
- معنای اینکه در وصف متقین فرمود:" کانُوا قَلِیلًا مِنَ اللَّیْلِ ما یَهْجَعُونَ"
- بحث روایتی چند روایت در باره مراد از ذاریات، حاملات، جاریات و مقسمات
- سوره الذاریات (51): آیات 20 تا 51
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- گفتاری در کافی بودن رزق برای روزیخواران
- بیان
- اشاره
- داستان وارد شدن ملائکه مامور به هلاک ساختن قوم لوط بر ابراهیم (علیه السلام) و آنچه بین میزبان و میهمانان گذشت
- آیتی که خداوند با عذاب قوم لوط و هلاکتشان بر جای گذاشت
- اشاره به هلاکت فرعون و لشکریانش و هلاکت عاد، ثمود و قوم نوح (علیه السلام)
- معنای آیه:" وَ السَّماءَ بَنَیْناها بِأَیْدٍ وَ إِنَّا لَمُوسِعُونَ"
- بحث روایتی (روایاتی در باره آیات انفسی، رزق، ید داشتن خدا، و خلق زوجین از هر چیز و...)
- سوره الذاریات (51): آیات 52 تا 60
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- طغیان و استکبار، علیت مشترک تکذیب اقوام مکذب بوده است
- بررسی مفاد آیه:" وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ إِلَّا لِیَعْبُدُونِ" و توضیحاتی در باره اینکه غرض از خلقت انس و جن عبادت خدا است
- بیان اینکه الف و لام در" الجن و الانس" الف و لام جنس، و لام در" لیعبدون" لام غرض است
- معنای اینکه فرمود:" ما أُرِیدُ مِنْهُمْ مِنْ رِزْقٍ وَ ما أُرِیدُ أَنْ یُطْعِمُونِ"
- بحث روایتی (روایاتی در ذیل آیه:" وَ ذَکِّرْ فَإِنَّ الذِّکْری تَنْفَعُ الْمُؤْمِنِینَ" و آیه:" وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ إِلَّا لِیَعْبُدُونِ" و در باره طلب روزی)
- سوره الذاریات (51): آیات 1 تا 19
- جلد 19
- مشخصات کتاب
- (52)سوره طور مکی است و چهل و نه آیه دارد (49)
- سوره الطور (52): آیات 1 تا 10
- سوره الطور (52): آیات 11 تا 28
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- عذاب مکذبان عین عمل آنها است و چه صبر کنند و چه بیتابی از آن جدا شدنی نیست
- معنای اینکه در وصف متقین بهشتی فرمود: " فاکِهِینَ بِما آتاهُمْ رَبُّهُمْ..."
- توضیح آیه: " وَ الَّذِینَ آمَنُوا وَ اتَّبَعَتْهُمْ ذُرِّیَّتُهُمْ بِإِیمانٍ أَلْحَقْنا بِهِمْ ذُرِّیَّتَهُمْ..." و چند وجه در معنای آن
- معنای جمله: " کُلُّ امْرِئٍ بِما کَسَبَ رَهِینٌ" و جمع آن با آیه" کُلُّ نَفْسٍ بِما کَسَبَتْ رَهِینَةٌ إِلَّا أَصْحابَ الْیَمِینِ"
- معنای اینکه بهشتیان میگویند: " ما در خانوادهمان مشفق بودیم"
- بحث روایتی (روایاتی در ذیل آیه: " أَلْحَقْنا بِهِمْ ذُرِّیَّتَهُمْ....." در باره ملحق گشتن فرزندان مؤمنین به ایشان در قیامت)
- سوره الطور (52): آیات 29 تا 44
- سوره الطور (52): آیات 45 تا 49
- (53)سوره نجم مکی است و شصت و دو آیه دارد (62)
- سوره النجم (53): آیات 1 تا 18
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات اشاره به غرض و محتویات سوره مبارکه نجم و مکی بودن آن
- اشاره
- چند قول در باره مراد از" نجم" در آیه: " وَ النَّجْمِ إِذا هَوی"
- مقصود از اینکه فرمود: " وَ ما یَنْطِقُ عَنِ الْهَوی..."
- وجوه مختلف در معنای آیات: " ذُو مِرَّةٍ فَاسْتَوی وَ هُوَ بِالْأُفُقِ الْأَعْلی ثُمَّ دَنا فَتَدَلَّی..."
- شرح مفاد آیه: " ما کَذَبَ الْفُؤادُ ما رَأی"
- مقصود از" نَزْلَةً أُخْری" و رؤیت رسول خدا (صلی اللَّه علیه و آله و سلم)، در آیه: " وَ لَقَدْ رَآهُ نَزْلَةً أُخْری"
- بحث روایتی چند روایت در باره مراد از نجم در" وَ النَّجْمِ إِذا هَوی"، و روایاتی در ذیل آیات مربوط به معراج پیامبر اسلام (صلی اللَّه علیه و آله و سلم)
- سوره النجم (53): آیات 19 تا 32
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات احتجاج علیه بت پرستی و اعتقاد به اینکه ملائکه دختران خدا و شفعایند
- اشاره
- شفاعت ملائکه مشروط به اذن و رضای خدای سبحان است
- مقصود از اینکه فرمود مشرکین بدانچه میگویند علم ندارند و جز" ظن" را پیروی نمیکنند...
- وجه تفریع جزاء بد کاران و نکو کاران بر مالکیت خدای سبحان
- مقصود از استثنای" الا اللمم" در آیه: " الَّذِینَ یَجْتَنِبُونَ کَبائِرَ الْإِثْمِ وَ الْفَواحِشَ إِلَّا اللَّمَمَ..."
- سوره النجم (53): آیات 33 تا 62
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات اشاره به مطالب و محتویات این قسمت از سوره مبارکه نجم
- اشاره
- بیان آیات مربوط به شخصی که از انفاق در راه خدا اعراض کرد و دست نگه داشت
- شرحی در باره مفاد آیه: " وَ أَنْ لَیْسَ لِلْإِنْسانِ إِلَّا ما سَعی" و اینکه عمل انسان چه خوب و چه بد با او خواهد بود
- مقصود از اینکه فرمود: " وَ أَنَّ إِلی رَبِّکَ الْمُنْتَهی" شدن خلقت و تدبیر به خدای سبحان است
- مراد از اینکه فرمود خدا است که خنداند و گریاند، و توضیح عدم منافات بین آن و اسناد خنده و گریه به خود انسان و به اسباب خنده و گریه
- ذکر مصادیق دیگر از انتهاء خلقت و تدبیر به خداوند: اماته، احیاء، خلق زوجین و...
- قیامت نزدیک شد... آیا باز هم میخندید و نمیگریید؟!
- بحث روایتی چند روایت راجع به شان نزول آیات: " أَ فَرَأَیْتَ الَّذِی تَوَلَّی..."
- سوره النجم (53): آیات 1 تا 18
- (54)سوره قمر مکی است و پنجاه و پنج آیه دارد (55)
- سوره القمر (54): آیات 1 تا 8
- سوره القمر (54): آیات 9 تا 42
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- گفتاری در چند فصل پیرامون سعادت و نحوست ایام و طیره (4) و فال
- سعادت و نحوست ایام (از نظر عقل، قرآن و سنت)
- 1- در سعادت و نحوست ایام:
- 2- در سعادت و نحوست کواکب سعادت و نحوست کواکب (از نظر عقل و شرع)
- اشاره
- اقسام روایاتی که در این باره وارد شدهاند
- اقوال منجمین در باره ارتباط کواکب با حوادث زمینی
- حمل آن دسته روایات که بر سعد و نحس بودن بعضی کواکب دلالت دارند بر تقیه و وجوهی دیگر در این باره
- در تفال خوب و بد
- بیان اینکه تاثیر تفال و تطیر مربوط به حالت نفسانی کسی است که تفال و تطیر میکند
- نهی از فال بد زدن و توصیه به توکل بر خدا در موارد تطیر
- بیان
- سعادت و نحوست ایام (از نظر عقل، قرآن و سنت)
- بحث روایتی (چند روایت در ذیل برخی آیات گذشته)
- سوره القمر (54): آیات 43 تا 55
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- مقصود از خطاب در" أَ کُفَّارُکُمْ خَیْرٌ..."
- وجه اینکه در تعلیل معذب ساختن مجرمین فرمود: ما هر چیز را به" قدر" آفریدیم
- اعمال ما تابع قواعد کلی و ضوابط عمومی منتزع از خارج است ولی اعمال خداوند علتی جز مشیت او ندارد
- سه گونه تعلیل افعال خدا در آیات قرآن
- بیان مراد از اینکه فرمود: امر ما یکی است چون چشم برهم زدن
- بحث روایتی (روایاتی در باره قدر و اینکه قدریه- منکران قدر- مجوس این امتند و...)
- گفتاری پیرامون قدر (و اینکه مقصود از آن هندسه و حد وجودی هر چیز است)
- (55)سوره الرحمن مکی است و هفتاد و هشت آیه دارد (78)
- سوره الرحمن (55): آیات 1 تا 30
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات غرض و مفاد سوره مبارکه الرحمن
- اشاره
- معنای" رحمن" و اشاره به وجه اینکه در آغاز شمارش نعمتهای مادی و معنوی، تعلیم قرآن را ذکر فرمود
- مقصود از اینکه خداوند به انسان" بیان" آموخت و اهمیت بیان در زندگی بشر
- چند قول دیگر در معنای آیات: " خَلَقَ الْإِنْسانَ، عَلَّمَهُ الْبَیانَ"
- مراد از سجده گیاه و درخت برای خدا و وجه اینکه آیات دوم و سوم سوره عطف نشدهاند
- منظور از رفع سماء و وضع میزان
- مخاطب در آیه: " فَبِأَیِّ آلاءِ رَبِّکُما تُکَذِّبانِ" جن و انس است
- وجه اینکه در ضمن شمارش نعم الهی از شدائد و نقمتهای قیامت خبر داده شده است
- مقصود از مشرقین و مغربین و معنای آیه: " مَرَجَ الْبَحْرَیْنِ یَلْتَقِیانِ..."
- مراد از فنای هر که بر زمین است و وجه اینکه آن را از جمله نعمتهای الهی شمرده است
- مقصود از وجه خدا و بقای آن، و معنای" ذُو الْجَلالِ وَ الْإِکْرامِ"
- منظور از سؤال هر که در آسمان و زمین است از خدا، و معنای اینکه خدا در هر روز در شانی است
- بحث روایتی (روایاتی در ذیل برخی آیات گذشته)
- سوره الرحمن (55): آیات 31 تا 78
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات معنای جمله" سَنَفْرُغُ لَکُمْ أَیُّهَ الثَّقَلانِ" و عدم منافات آن با" لا یشغله شان عن شان"
- اشاره
- معنای اینکه خطاب به جن و انس فرمود نمیتوانید بگریزید جز به سلطان
- آیه" فَیَوْمَئِذٍ لا یُسْئَلُ عَنْ ذَنْبِهِ إِنْسٌ وَ لا جَانٌّ" سرعت حساب را افاده میکند و با آیه،" وَ قِفُوهُمْ إِنَّهُمْ مَسْؤُلُونَ" و امثال آن منافات ندارد
- مراد از مقام پروردگار در آیه: " وَ لِمَنْ خافَ مَقامَ رَبِّهِ جَنَّتانِ"
- اشاره به اقسام و مراحل خوف از مقام پروردگار و بیان اینکه مقصود از خائفان در آیه: " وَ لِمَنْ خافَ..." مخلصین است
- اقوال مختلف در باره اینکه خائف از مقام رب دو بهشت دارد
- وصف آن دو بهشت
- مراد از" وَ مِنْ دُونِهِما جَنَّتانِ"
- بحث روایتی چند روایت در ذیل آیه: " وَ لِمَنْ خافَ مَقامَ رَبِّهِ جَنَّتانِ"
- سوره الرحمن (55): آیات 1 تا 30
- (56)سوره واقعه مکی است و هفتاد و شش آیه دارد (76)
- سوره الواقعة (56): آیات 1 تا 10
- سوره الواقعة (56): آیات 11 تا 56
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- موارد استعمال کلمه" قرب" و معنای تقرب به خدا و اینکه مقربون بلند مرتبهترین طبقات اهل سعادتند
- مراد از اولین و آخرین در آیه: " ثُلَّةٌ مِنَ الْأَوَّلِینَ وَ قَلِیلٌ مِنَ الْآخِرِینَ" و وصف نعمتهای بهشتی مقربان از ایشان
- وصف نعم بهشتی اصحاب الیمین
- مقصود از" اتراف" در تعلیل استقرار اصحاب شمال در عذاب به اینکه آنان مترف بودند
- اقوال مختلف در باره مقصود از" حنث عظیم" که اصحاب شمال بر آن اصرار میورزیدند
- بحث روایتی
- سوره الواقعة (56): آیات 57 تا 96
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- بیان جهت اینکه لازمه اعتقاد به آفریدگان تصدیق قیامت و معاد است (نَحْنُ خَلَقْناکُمْ فَلَوْ لا تُصَدِّقُونَ)
- مرگ تقدیر شده است و ناشی از غلبه اسباب زوال بر قدرت و اراده خداوند نیست
- حکمت و غرض از تقدیر مرگ: تبدیل امثال، و انشاء مجدد اموات
- توضیح اینکه چگونه علم به دنیا و خصوصیات آن مستلزم اذعان به معاد است
- بیان اینکه آیه: " وَ لَقَدْ عَلِمْتُمُ النَّشْأَةَ الْأُولی فَلَوْ لا تَذَکَّرُونَ" مبتنی بر قیاس نیست
- اثبات ربوبیت پروردگار با بر شمردن سه تا از مهمترین حوائج مردم: زراعت، آب و آتش
- معنای آیه: " فَسَبِّحْ بِاسْمِ رَبِّکَ الْعَظِیمِ"
- معنای اینکه قرآن کریم است
- مراد از" مس" و" مطهرون" در آیه: " لا یَمَسُّهُ إِلَّا الْمُطَهَّرُونَ"
- معنای اینکه فرمود: روزی خود را تکذیب قرار میدهید
- اگر قیامتی در کار نیست پس چرا جان به گلوگاه رسیده را بر نمیگردانید؟!
- وضع طوائف سه گانه (مقربون، اصحاب الیمین و اصحاب الشمال) در حال مرگ و پس از مرگ
- بحث روایتی (روایاتی در ذیل برخی آیات گذشته)
- (57)سوره حدید مدنی است و بیست و نه آیه دارد (29)
- سوره الحدید (57): آیات 1 تا 6
- سوره الحدید (57): آیات 7 تا 15
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- بیان اینکه آیه: " آمِنُوا بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ أَنْفِقُوا..." خطاب به مؤمنین و امر به آثار ایمان است
- وجه و نکته اینکه فرمود از آنچه که خدا شما را در آن جانشین کرده انفاق کنید
- مراد از میثاقی که از مؤمنین گرفته شده است
- توبیخ شدید کسانی که از انفاق مالی که خدا تنها وارث آنست بخل میورزند
- عدم تساوی انفاق در زمان جنگ با انفاق بعد از فتح
- توضیحی در باره اجر دادن خدا به بنده و اینکه اجری که خدا در مقابل عمل عبد میدهد تفضلی است از او عز و جل
- حد اعلای تشویق به انفاق در راه خدا، به اینکه آن را قرض دادن به خدا نامید که به چند برابر باز پرداخت میشود
- تقاضای منافقان از مؤمنان در قیامت، و جوابی که به آنان داده میشود: به دنیا برگردید و نور به دست آورید
- مقصود از دیواری که بین منافقان و مؤمنان زده میشود و مفاد این تمثیل در بیان حال منافقان در دنیا و آخرت
- استمداد منافقان از مؤمنان و جواب ایشان به آنها
- بحث روایتی (روایاتی در ذیل آیه مربوط به انفاق قبل از فتح و بعد از فتح، گفتگوی منافقان و مؤمنان در قیامت و روایتی در باره آرزوی دراز)
- سوره الحدید (57): آیات 16 تا 24
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات عتاب به مؤمنین به جهت قساوتی که دلهایشان را گرفته و در مقابل ذکر خدا خاشع نمیشود
- اشاره
- مقصود از اینکه فرمود مؤمنان به خدا و رسل نزد پروردگارشان صدیقین و شهدایند
- پنج خصلت زندگی دنیا: لهو، لعب، زینت، تفاخر و تکاثر و سخنی از شیخ بهایی در این باره
- مثلی برای بیان فریبندگی دنیا
- اختلاف معنا و مفاد آیه: " سابِقُوا إِلی مَغْفِرَةٍ مِنْ رَبِّکُمْ" با آیه: " وَ سارِعُوا إِلی مَغْفِرَةٍ..."
- مراد از اینکه عرض بهشت مانند عرض آسمان و زمین است
- مقصود از ایمان در جمله: "... أُعِدَّتْ لِلَّذِینَ آمَنُوا بِاللَّهِ وَ رُسُلِهِ" ایمان توأم با عمل است
- وجوه متعدد در معنای آیه: " ما أَصابَ مِنْ مُصِیبَةٍ فِی الْأَرْضِ وَ لا فِی أَنْفُسِکُمْ إِلَّا فِی کِتابٍ..."
- حکمت و فایده دانستن اینکه حوادث دنیا مکتوب و مقدرند این است که در از دست دادن اندوه مخورید و در به دست آوردن شادی مکنید
- بحث روایتی (روایاتی در ذیل آیه: " أَ لَمْ یَأْنِ لِلَّذِینَ آمَنُوا..." و" أُولئِکَ هُمُ الصِّدِّیقُونَ وَ الشُّهَداءُ..." و در باره حد زهد)
- سوره الحدید (57): آیات 25 تا 29
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- مقصود از" کتاب" و" میزان" در آیه: " لَقَدْ أَرْسَلْنا رُسُلَنا بِالْبَیِّناتِ وَ أَنْزَلْنا مَعَهُمُ الْکِتابَ وَ الْمِیزانَ..."
- وجه تعبیر به انزال حدید در: " وَ أَنْزَلْنَا الْحَدِیدَ"
- منظور از قرار دادن رأفت و رحمت در دلهای پیروان عیسی (علیه السلام)
- معنای امر به ایمان به رسول (صلی اللَّه علیه و آله و سلم) در آیه: " یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ آمِنُوا بِرَسُولِهِ..."
- مراد از نوری که خدا برای مؤمنین قرار میدهد که بدان راه روند و معنای آیه: " لِئَلَّا یَعْلَمَ أَهْلُ الْکِتابِ..."
- بحث روایتی روایاتی در باره میزان، انزال حدید، بدعت رهبانیت در نصرانیت، انفاق و...
- (58)سوره مجادله مدنی است و بیست و دو آیه دارد (22)
- سوره المجادلة (58): آیات 1 تا 6
- سوره المجادلة (58): آیات 7 تا 13
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- مقصود از چهارمی بودن خدا برای سه نجوی کننده و ششمی بودن او برای پنج نجوی کننده
- مذمت و توبیخ منافقان و بیمار دلانی که با وجود نهی شدن از نجوی، باز هم نجوی میکردند
- تجلیل از علماء امت
- وجوب دادن صدقه بر توانگران قبل از نجوی یا پیامبر (صلی اللَّه علیه و آله و سلم)، علت و حکمت آن، و سپس نسخ شدن این حکم
- بحث روایتی روایاتی در ذیل آیات مربوط به نجوی، تحیت مغرضانه منافقین بر پیامبر (صلی اللَّه علیه و آله و سلم)، و رفع درجات علماء
- سوره المجادلة (58): آیات 14 تا 22
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- بیان وصف و حال منافقان: تولی یهود، سوگند دروغ یاد کردن و...
- دروغ گویی منافقین در قیامت که روز کشف حقائق است از باب بروز ملکات و عادات است
- جنبههای مختلف غلبه خدا و رسولان او (کَتَبَ اللَّهُ لَأَغْلِبَنَّ أَنَا وَ رُسُلِی)
- هرگز دوستی با دشمنان خدا و رسول (صلی اللَّه علیه و آله و سلم) با داشتن ایمان قابل جمع نیست
- مراد از تایید مؤمنین به روحی از او و بیان اینکه مؤمنان علاوه بر حیات طبیعی از حیات طیبه برخوردارند
- بحث روایتی روایاتی در باره نزول آیه: " کَتَبَ اللَّهُ لَأَغْلِبَنَّ أَنَا وَ رُسُلِی"، حب و بغض فی اللَّه، و روح ایمان
- (59)سوره حشر مدنی است و بیست و چهار آیه دارد (24)
- سوره الحشر (59): آیات 1 تا 10
- سوره الحشر (59): آیات 11 تا 17
- سوره الحشر (59): آیات 18 تا 24
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات معارف و مواعظی که از مضامین این آیات برداشت میشود
- اشاره
- امر به تقوی در اعمال و امر به محاسبه و نظر در اعمال، در آیه: " یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ لْتَنْظُرْ نَفْسٌ ما قَدَّمَتْ لِغَدٍ"
- بیان رابطه و ملازمه بین فراموش کردن خدا و فراموش کردن خود (وَ لا تَکُونُوا کَالَّذِینَ نَسُوا اللَّهَ فَأَنْساهُمْ أَنْفُسَهُمْ...)
- مثلی گویای عظمت و جلالت قدر قرآن
- توضیحی در مورد اینکه خداوند عالم غیب و شهادت است. و معانی پارهای از اسماء حسنای دیگر خدا
- بحث روایتی (روایاتی در باره بعضی اسماء و صفات خداوند، و در باره محاسبه نفس و نظر در اعمال).
- (60)سوره ممتحنه مدنی است و سیزده آیه دارد (13)
- سوره الممتحنة (60): آیات 1 تا 9
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات بیان آیاتی که به سختی از دوستی مؤمنین با کفار و مشرکین نهی میکند
- اشاره
- دوستی کردن با کفار از بغض و عداوت آنها نسبت به شما نمیکاهد و اگر به شما دست یابند...
- بیان اینکه در قیامت رابطه اسباب و انساب وجود نخواهد داشت و مراد از اینکه فرمود خداوند بین شما و ارحام و اولادتان در قیامت جدایی میاندازد
- وجوه دیگری که در معنای جمله" یَفْصِلُ بَیْنَکُمْ" گفته شده است
- اسوه بودن ابراهیم (علیه السلام) و پیروانش در تبری از مشرکین و توضیح در باره استغفار ابراهیم (علیه السلام) برای پدر و اینکه استثنای" إِلَّا قَوْلَ إِبْراهِیمَ لِأَبِیهِ..." متصل است یا منقطع
- نهی از دوستی با کفار به معنای نهی از عدالت و خوش رفتاری با کفار غیر حربی نیست
- بحث روایتی چند روایت راجع به نزول آیات نهی از دوستی با کفار و مشرکین در ماجرای نامه نوشتن حاطب بن ابی بلتعه برای مشرکین مکه
- سوره الممتحنة (60): آیات 10 تا 13
- سوره الممتحنة (60): آیات 1 تا 9
- (61)سوره صف مدنی است و چهارده آیه دارد (14)
- سوره الصف (61): آیات 1 تا 9
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات اشاره به مطالب این سوره مبارکه
- اشاره
- مقصود از خطاب توبیخی: " چرا میگویید آنچه را که عمل نمیکنید" با توجه به سیاق و زمینه کلام
- مراد از ایذاء بنی اسرائیل پیامبرشان موسی (علیه السلام) را و نهی مسلمانان از اینکه مانند آنها رسول اللَّه (صلی اللَّه علیه و آله و سلم) را بیازارند
- معنای جمله: " فَلَمَّا زاغُوا أَزاغَ اللَّهُ قُلُوبَهُمْ..." و بیان اینکه مقصود از ازاغه و اضلال خداوند چیست
- دو بخش دعوت و رسالت عیسی (علیه السلام): تصدیق پیامبر پیش از خود، و بشارت به آمدن پیامبر بعد از خود
- توضیح اینکه مفهوم بشارت دادن عیسی (علیه السلام) به آمدن پیامبر اسلام (صلی اللَّه علیه و آله و سلم) این است که دین اسلام اتم و اکمل است
- معروف بودن پیامبر (صلی اللَّه علیه و آله و سلم) به نام احمد
- وجه اینکه رد کننده دعوت به اسلام" ظالمترین" است
- معنای اظهار دین حق بر همه ادیان
- بحث روایتی (روایاتی در باره نامهای پیامبر اکرم (صلی اللَّه علیه و آله و سلم)، بشارت عیسی، فاصله بین عیسی و پیامبر اسلام (صلی اللَّه علیه و آله و سلم)
- سوره الصف (61): آیات 10 تا 14
- سوره الصف (61): آیات 1 تا 9
- (62)سوره جمعه مدنی است و یازده آیه دارد (11)
- سوره الجمعة (62): آیات 1 تا 8
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات اشاره به مطالب سوره جمعه
- اشاره
- معنای اینکه آنچه در آسمان و زمین است خدا را تسبیح میکنند
- مقتضیات منزه بودن خدای تعالی از هر نقص و حاجت
- مقصود از" امیین" و اشاره به عدم منافات بین امی بودن پیامبر (صلی اللَّه علیه و آله و سلم) و مبعوث شدنش در امیین، با جهانی بودن دعوت آن جناب
- مراد از تزکیه و تعلیم کتاب و حکمت و وجه مقدم آوردن تزکیه در جمله: " وَ یُزَکِّیهِمْ وَ یُعَلِّمُهُمُ الْکِتابَ وَ الْحِکْمَةَ"
- وجه ارتباط تشبیه یهود به حمار حامل اسفار با آیه مربوط به بعثت پیامبر اسلام (صلی اللَّه علیه و آله و سلم)
- استدلال علیه یهود با این بیان که اگر راست گویید آرزوی مرگ کنید
- بحث روایتی (روایاتی در ذیل آیه: " هُوَ الَّذِی بَعَثَ فِی الْأُمِّیِّینَ..."، اهل فارس و تحصیل ایمان، و...)
- گفتاری در اینکه منظور از تعلیم حکمت چیست توضیحی در باره رابطه سنتهای عملی با مبانی اعتقادی
- سوره الجمعة (62): آیات 9 تا 11
- سوره الجمعة (62): آیات 1 تا 8
- (63)سوره منافقون مدنی است و یازده آیه دارد (11)
- (64)سوره تغابن مدنی است و هجده آیه دارد (18)
- سوره التغابن (64): آیات 1 تا 10
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- ذکر پارهای از اسماء حسنی و صفات علیای خدای تعالی که وجود قیامت و بعث و جزا را اقتضاء دارند
- معنای جمله: " وَ اسْتَغْنَی اللَّهُ" و مراد از استغنای خدای سبحان
- اشاره به آیاتی که در آنها برای وقوع و تحقق قیامت قسم یاد شده است
- آیاتی که بر جمع شدن مردم در قیامت برای فصل قضاء دلالت میکنند
- چند وجه درباره وجه تسمیه روز قیامت به" یوم التغابن"
- بحث روایتی (چند روایت در باره نامهای روز قیامت و" یوم التغابن" بودن آن و...
- سوره التغابن (64): آیات 11 تا 18
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- مقصود از اذن که فرمود هیچ مصیبتی نمیرسد مگر به اذن خدا، اذن تکوینی است نه اذن لفظی و نه اذن تشریعی
- مفاد جمله: " وَ مَنْ یُؤْمِنْ بِاللَّهِ یَهْدِ قَلْبَهُ" و رابطه بین اعتقاد به عمومیت علم و مشیت خدا با سکون و آرامش قلبی
- اطاعت رسول (صلی اللَّه علیه و آله و سلم) اطاعت خدا و نافرمانیش نافرمانی او است
- بیان اینکه اطاعت یک نحوه عبودیت است و فقط باید از خدا و فرستادهاش اطاعت شود، و ایمان به خدا و اطاعت او یک نوع توکل بر او است
- مقصود از اینکه خطاب به مؤمنین فرمود: برخی از همسران و فرزندانتان دشمن شمایند، از آنان بر حذر باشید و...
- معنای اینکه فرمود: " فَاتَّقُوا اللَّهَ مَا اسْتَطَعْتُمْ" و جمع آن با آیه" اتَّقُوا اللَّهَ حَقَّ تُقاتِهِ"
- معنای جمله: " وَ أَنْفِقُوا خَیْراً لِأَنْفُسِکُمْ" و وجه منصوب بودن کلمه" خیرا"
- بحث روایتی روایتی در باره دشمن بودن بعضی از همسران و فرزندان مؤمنین و نزول آیه: " إِنَّ مِنْ أَزْواجِکُمْ وَ أَوْلادِکُمْ عَدُوًّا لَکُمْ..."
- سوره التغابن (64): آیات 1 تا 10
- (65)سوره طلاق مدنی است و دوازده آیه دارد (12)
- سوره الطلاق (65): آیات 1 تا 7
- سوره الطلاق (65): آیات 8 تا 12
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات مقصود از شدت حساب در جمله" فَحاسَبْناها حِساباً شَدِیداً"
- اشاره
- تقوای خدا و بیم از وبال عتو و استکبار در برابر او مقتضای عقل و نقل است
- وجه اینکه رسول خدا (صلی اللَّه علیه و آله و سلم) را" ذکر" نامید و از بعثت او تعبیر به انزال فرمود
- مقصود از اینکه خداوند زمین را مانند آسمانها هفت تا آفرید
- مراد از امر و نزول آن بین آسمانها و زمین در جمله: " یَتَنَزَّلُ الْأَمْرُ بَیْنَهُنَّ..."
- بحث روایتی (دو روایت در ذیل جمله" قَدْ أَنْزَلَ اللَّهُ إِلَیْکُمْ ذِکْراً رَسُولًا..." و در باره خلقت سماوات و ارضین)
- (66)سوره تحریم مدنی است و دوازده آیه دارد (12)
- سوره التحریم (66): آیات 1 تا 9
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- مقصود از تحریم پیامبر (صلی اللَّه علیه و آله و سلم) آنچه را که خدا برایش حلال کرده (لِمَ تُحَرِّمُ ما أَحَلَّ اللَّهُ لَکَ)
- توضیح آیاتی که افشای سر پیامبر (صلی اللَّه علیه و آله و سلم) توسط یکی از همسرانش (حفصه دختر عمر) و آزار شدن پیامبر (صلی اللَّه علیه و آله و سلم) را حکایت میکند و از پشتیبانی خدا و جبرئیل و صالح مؤمنین و ملائکه از آن جناب خبر میدهد
- لحن و بیان عجیبی که در آیات متضمن پشتیبانی و تایید رسول اللَّه (صلی اللَّه علیه و آله و سلم) به کار رفته است
- اشاره به اینکه همه همسران پیامبر (صلی اللَّه علیه و آله و سلم) نیکوکار و ماجور نبودهاند و بیان اینکه ملاک بهتر و برتری مفاد" أَزْواجاً خَیْراً مِنْکُنَّ" توبه و قوت (اطاعت) است
- مراد از توصیف ملائکة موکل بر جهنم به غلاظ و شداد بودن و اینکه: " لا یَعْصُونَ اللَّهَ ما أَمَرَهُمْ وَ یَفْعَلُونَ ما یُؤْمَرُونَ"
- توضیحی راجع به مکلف بودن ملائکه
- در قیامت جزا عبارت است از خود عمل و عذر خواهی در آن روز بلا اثر است
- دو احتمال در معنای جمله: " یَوْمَ لا یُخْزِی اللَّهُ النَّبِیَّ وَ الَّذِینَ آمَنُوا مَعَهُ..."
- مقصود از دعای مؤمنین در قیامت: " رَبَّنا أَتْمِمْ لَنا نُورَنا..." و مراد از امر به جهاد با منافقین به پیامبر اکرم (صلی اللَّه علیه و آله و سلم)
- بحث روایتی روایاتی در ذیل آیات نخست سوره تحریم و شان نزول آن آیات
- سوره التحریم (66): آیات 10 تا 12
- سوره التحریم (66): آیات 1 تا 9
- (67)سوره ملک مکی است و سی آیه دارد (30)
- سوره الملک (67): آیات 1 تا 14
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات اشاره به غرض سوره مبارکه ملک
- اشاره
- افاده کمال تسلط خدا بر ملک در جمله" بِیَدِهِ الْمُلْکُ"
- وجه اینکه فرمود: " خَلَقَ الْمَوْتَ..."
- مفاد اینکه در تعلیل آفرینش موت و حیات فرمود: " لِیَبْلُوَکُمْ أَیُّکُمْ أَحْسَنُ عَمَلًا"
- بیان اینکه مقصود از نبودن تفاوت در خلق ارتباط و اتصال اجزاء عالم و وحدت نظام جاری در آن است
- اشاره به مراد از اینکه فرمود ستارگان را رجوم برای شیاطین قرار دادیم
- وصف جهنم و حکایت سؤال و جواب ملائکه موکل بر دوزخ با دوزخیان
- موارد استعمال" سمع" و وجه اینکه دوزخیان در جواب فرشتگان گفتند: " لَوْ کُنَّا نَسْمَعُ أَوْ نَعْقِلُ..."
- جواب به شبههای در باره معاد، با بیان علم فراگیر و احاطه مطلق خداوند بر اعمال و احوال موجودات
- بحث روایتی (روایاتی در ذیل جمله: " لِیَبْلُوَکُمْ أَیُّکُمْ أَحْسَنُ عَمَلًا" و در ذیل برخی دیگر از آیات گذشته)
- سوره الملک (67): آیات 15 تا 22
- سوره الملک (67): آیات 23 تا 30
- سوره الملک (67): آیات 1 تا 14
- (68)سوره قلم مکی است و پنجاه و دو آیه دارد (52)
- سوره القلم (68): آیات 1 تا 33
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات محتویات سوره مبارکه قلم و محل نزول آن
- اشاره
- وجوهی که در باره قسم به" قلم" و" ما یسطرون" گفته شده است
- مراد از نعمت در آیه: " ما أَنْتَ بِنِعْمَةِ رَبِّکَ بِمَجْنُونٍ"
- معنای اینکه فرمود پیامبر اجر غیر ممنون دارد و بر" خلق عظیم" است
- صفات رذیله برخی از دشمنان دین که دارای مال و فرزند هستند و خدا پیامبر (صلی اللَّه علیه و آله و سلم) را از اطاعت آنها و از مداهنه و مماشات با آنها نهی فرموده است
- تهدید مکذبان متمول زمان پیامبر (صلی اللَّه علیه و آله و سلم) با ذکر داستان صاحبان باغی که به مال دل بستند و از خدا غافل گشتند و از فقرا دریغ کردند و باغشان نابود شد و...
- بحث روایتی روایاتی در باره مراد از" ن"،" قلم" و" ما یسطرون"
- سوره القلم (68): آیات 34 تا 52
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- شرح مفاد آیه" أَ فَنَجْعَلُ الْمُسْلِمِینَ کَالْمُجْرِمِینَ" و آیات بعد از آن که در مقام نفی حکم مکذبان به اینکه بر فرض وجود قیامت، با مسلمانان برابرند میباشد
- مراد از شرکای مشرکین در آیه: " أَمْ لَهُمْ شُرَکاءُ فَلْیَأْتُوا بِشُرَکائِهِمْ..."
- معنای از شرکای مشرکین در آیه: " یَوْمَ یُکْشَفُ عَنْ ساقٍ"
- معنای استدراج کفار و مکذبان (سَنَسْتَدْرِجُهُمْ مِنْ حَیْثُ لا یَعْلَمُونَ)
- امر به رسول اللَّه (صلی اللَّه علیه و آله و سلم) به صبر و نهی از اینکه چون یونس (علیه السلام) ناشکیبا باشد
- بیان عدم منافات بین آیه: " لَوْ لا أَنْ تَدارَکَهُ نِعْمَةٌ مِنْ رَبِّهِ..." با آیه: " فَلَوْ لا أَنَّهُ کانَ مِنَ الْمُسَبِّحِینَ..."
- اشاره به اینکه دلیلی بر نفی چشم زخم و خرافی بودن آن نیست
- بحث روایتی روایاتی در ذیل آیه: " یَوْمَ یُکْشَفُ عَنْ ساقٍ..."
- سوره القلم (68): آیات 1 تا 33
- (69)سوره الحاقه مکی است و پنجاه و دو آیه دارد (52)
- سوره الحاقة (69): آیات 1 تا 12
- سوره الحاقة (69): آیات 13 تا 37
- سوره الحاقة (69): آیات 38 تا 52
- جلد 20
- مشخصات کتاب
- (70)سوره معارج مکی است و چهل و چهار آیه دارد (44)
- سوره المعارج (70): آیات 1 تا 18
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات مضامین سوره مبارکه معارج و مکی یا مدنی بودن آنها
- اشاره
- مراد از سؤال سائل بعذاب واقع
- مقصود از توصیف خدای تعالی به" ذی المعارج"
- منظور از عروج ملائکه و روح در روز قیامت به سوی خدا
- مراد از اینکه کفار عذاب قیامت را دور میبینند و خداوند نزدیک میبیند
- بیان سختی روز قیامت بر گنهکاران به نحوی که از فرزندان و کسان خود حالی نمیپرسند و حتی آرزو میکنند آنها را فدایی خود کنند
- بحث روایتی روایاتی در باره نزول آیات" سَأَلَ سائِلٌ بِعَذابٍ واقِعٍ ..." در باره مردی که از نصب امیر المؤمنین (علیه السلام) به خلافت به خشم آمده تقاضای عذاب کرد
- سوره المعارج (70): آیات 19 تا 35
- سوره المعارج (70): آیات 36 تا 44
- سوره المعارج (70): آیات 1 تا 18
- (71)سوره نوح مکی است و بیست و هشت آیه دارد (28)
- سوره نوح (71): آیات 1 تا 24
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- دعوت نوح (علیه السلام) به اصول سه گانه دین:" أَنِ اعْبُدُوا اللَّهَ وَ اتَّقُوهُ وَ أَطِیعُونِ"
- بیان منظور از بعضی گناهان که با ایمان آمرزیده میشود (یَغْفِرْ لَکُمْ مِنْ ذُنُوبِکُمْ) و اشاره به اینکه وسعت آمرزش گناهان به مقدار وسعت ایمان و عمل صالح است
- شرح مفاد آیه:" وَ یُؤَخِّرْکُمْ إِلی أَجَلٍ مُسَمًّی ..." که میگوید اگر عبادت و تقوی و اطاعت پیشه کنید خدا اجل غیر مسمایتان را تا اجل مسمی تاخیر میاندازد
- اثر استغفار از گناهان در رفع مصائب و بلایا و فتح باب نعمتها
- معنای آیه:" ما لَکُمْ لا تَرْجُونَ لِلَّهِ وَقاراً" و بیان احتجاجی که بر ربوبیت و معبود بودن خدای تعالی متضمن است
- اشاره به وجه اینکه ماه را نور در آسمانها، و خورشید را چراغ نامید و مراد از اینکه فرمود شما را چون نبات از زمین رویانید
- شکوه دو باره نوح (علیه السلام) از اینکه قومش او را نافرمانی کرده از کسی که مال و فرزند جز زیانش نیفزود پیروی کردند
- بحث روایتی روایاتی در باره اینکه استغفار سبب وسعت رزق و نعمت میشود، مراد از" لا تَرْجُونَ لِلَّهِ وَقاراً"، تبعیت قوم نوح (علیه السلام) از اغنیاء، بت های آن قوم و ...
- سوره نوح (71): آیات 25 تا 28
- سوره نوح (71): آیات 1 تا 24
- (72)سوره جن مکی است و بیست و هشت آیه دارد (28)
- سوره الجن (72): آیات 1 تا 17
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- گفتاری پیرامون جن (آنچه در باره جن در آیات قرآن آمده است)
- بیان
- اشاره
- وجوه مختلف در باره قرائت ان به فتح همزه- در" وَ أَنَّهُ تَعالی جَدُّ رَبِّنا ..." و آیات بعد از آن که حکایت سخنان جنیان است بعد از ایمان آوردنشان
- مراد از پناهنده شدن مردانی از انس به مردانی از جن در آیه:" وَ أَنَّهُ کانَ رِجالٌ مِنَ الْإِنْسِ یَعُوذُونَ بِرِجالٍ مِنَ الْجِنِّ"
- مفاد آیه:" وَ أَنَّا لَمَسْنَا السَّماءَ ..." و آیه:" وَ أَنَّا کُنَّا نَقْعُدُ مِنْها ..." که از ممنوع شدن جنیان از صعود به آسمان و استراق سمع، همزمان با بعثت پیامبر اسلام (صلی اللَّه علیه و آله و سلم) خبر میدهد
- توضیح معنای اینکه مؤمنان جنی گفتند:" وَ أَنَّا مِنَّا الصَّالِحُونَ وَ مِنَّا دُونَ ذلِکَ کُنَّا طَرائِقَ قِدَداً"
- استقامت بر طریقه اسلام وسعت رزق، و اعراض از یاد خدا عذاب رو به فزونی در پی دارد
- بحث روایتی (روایاتی در باره استماع جن از رسول خدا، بیعت آنها با پیامبر (صلی اللَّه علیه و آله و سلم) و ...)
- سوره الجن (72): آیات 18 تا 28
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- وجوه مختلف در باره مراد از اینکه مساجد از آن خدا است (وَ أَنَّ الْمَساجِدَ لِلَّهِ ...)
- مراد از کسانی که چون پیامبر (صلی اللَّه علیه و آله و سلم) به نماز میایستاد در اطرافش گرد میآمدند (کادُوا یَکُونُونَ عَلَیْهِ لِبَداً)
- بیان موقعیت پیامبر (صلی اللَّه علیه و آله و سلم) نسبت به پروردگار و نسبت به مردم
- علم غیب بالاصالة از آن خدا است و بالتبع و به تعلیم الهی دیگران هم میتوانند آن را دارا شوند
- احتمالات و وجوه مختلف در باره معنای آیه:" فَإِنَّهُ یَسْلُکُ مِنْ بَیْنِ یَدَیْهِ وَ مِنْ خَلْفِهِ رَصَداً ..." که سلوک رصد در پیش رو و پشت سر رسول (صلی اللَّه علیه و آله و سلم) و علت آن را بیان میکند
- چهار مطلب که از سه آیه اخیر مورد بحث استفاده میشود
- مستثنیات از عموم" فَلا یُظْهِرُ عَلی غَیْبِهِ أَحَداً"
- معصوم بودن انبیاء و رسل در گرفتن، حفظ و ابلاغ وحی به زبان و به عمل
- بحث روایتی (روایاتی راجع به جمله" أَنَّ الْمَساجِدَ لِلَّهِ" و اینکه پیغمبر (صلی اللَّه علیه و آله و سلم) و ائمه (علیهم السلام) عالم به غیب بودهاند)
- سوره الجن (72): آیات 1 تا 17
- (73)سوره مزمل مکی است و بیست آیه دارد (20)
- سوره المزمل (73): آیات 1 تا 19
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- مفاد خطاب" یا أَیُّهَا الْمُزَّمِّلُ"
- چند وجه در معنای آیه:" قُمِ اللَّیْلَ إِلَّا قَلِیلًا ..."
- بیان جهات مختلف سنگین بودن قرآن (إِنَّا سَنُلْقِی عَلَیْکَ قَوْلًا ثَقِیلًا) و چند وجه در این باره
- چند قول در معنای دو آیه:" إِنَّ ناشِئَةَ اللَّیْلِ هِیَ أَشَدُّ وَطْئاً وَ أَقْوَمُ قِیلًا إِنَّ لَکَ فِی النَّهارِ سَبْحاً طَوِیلًا"
- مقصود از" ذکر" در خطاب:" وَ اذْکُرِ اسْمَ رَبِّکَ"
- معنای اینکه فرمود: خدا را وکیل بگیر
- تهدید تکذیب کنندگان صاحب نعمت
- هشدار به کفار با اشاره به هلاکت فرعون بر اثر نافرمانی از فرستاده خدا
- بحث روایتی روایاتی در باره نزول آیات:" یا أَیُّهَا الْمُزَّمِّلُ قُمِ اللَّیْلَ إِلَّا قَلِیلًا ..."
- سوره المزمل (73): آیه 20
- سوره المزمل (73): آیات 1 تا 19
- (74)سوره مدثر مکی است و پنجاه و شش آیه دارد (56)
- سوره المدثر (74): آیات 1 تا 7
- سوره المدثر (74): آیات 8 تا 31
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- ترکیب نحوی آیه:" فَذلِکَ یَوْمَئِذٍ یَوْمٌ عَسِیرٌ عَلَی الْکافِرِینَ غَیْرُ یَسِیرٍ"
- وصف حال ولید بن مغیره و تکذیب نمودن او، و اخبار از در انداختنش به دوزخ
- مقصود از توصیف سقر به اینکه" لا تُبْقِی وَ لا تَذَرُ ..."
- مراد از نوزده نفر موکلان بر جهنم و اینکه فرمود:" وَ ما جَعَلْنا عِدَّتَهُمْ إِلَّا فِتْنَةً ..."
- دنباله بحثی که پیرامون نفاق داشتیم و بیان اینکه انگیزههای نفاق قبل از هجرت نیز وجود داشته است
- بحث روایتی (روایاتی در باره آنچه ولید بن مغیره در باره قرآن گفت، و نزول آیات گذشته در باره او)
- سوره المدثر (74): آیات 32 تا 48
- سوره المدثر (74): آیات 49 تا 56
- (75)سوره قیامت مکی است و چهل آیه دارد (40)
- سوره القیامة (75): آیات 1 تا 15
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- مقصود از" نفس لوامه" که بدان قسم یاد شده است
- آزادی طلبی انسان برای انجام هر کار دلخواه، انگیزه تکذیب قیامت و پرستش انکار آمیز از زمان آن است
- اشاره به اینکه جستجوی گریزگاه در قیامت از باب ظهور ملکات آدمی است، و بیان مراد از اینکه در روز قیامت" مستقر انسان فقط به سوی پروردگار است"
- وجوهی که در باره مقصود از" بِما قَدَّمَ وَ أَخَّرَ" گفته شده است
- مراد از اینکه انسان بر نفس خود بصیرة است
- بحث روایتی (روایاتی در ذیل برخی آیات گذشته: نفس لوامه، و جدان، و ...)
- سوره القیامة (75): آیات 16 تا 40
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- مقصود از نهی:" لا تُحَرِّکْ بِهِ لِسانَکَ لِتَعْجَلَ بِهِ" و مراد از" إِنَّ عَلَیْنا جَمْعَهُ وَ قُرْآنَهُ"
- وجوهی در معنای آیه:" فَإِذا قَرَأْناهُ فَاتَّبِعْ قُرْآنَهُ" و آیه:" ثُمَّ إِنَّ عَلَیْنا بَیانَهُ"
- دو وجه دیگری که در باره مفاد آیات:" لا تُحَرِّکْ بِهِ لِسانَکَ لِتَعْجَلَ بِهِ ..." گفته شده است
- وصف حال طائفهای که در قیامت گشاده رویند و توصیفی در مورد انحصار مستفاد از آیه:" إِلی رَبِّها ناظِرَةٌ"
- حکایت حال احتضار طائفهای دیگر که در قیامت گرفته رویند، و مراد از جمله وَ الْتَفَّتِ السَّاقُ بِالسَّاقِ"
- مراد از اینکه در قیامت" مساق" به سوی پروردگار است
- وجوه مختلف در باره معنای آیه:" أَوْلی لَکَ فَأَوْلی ثُمَّ أَوْلی لَکَ فَأَوْلی
- بحث روایتی چند روایت در باره نزول آیات:" لا تُحَرِّکْ بِهِ لِسانَکَ ..."
- سوره القیامة (75): آیات 1 تا 15
- (76)سوره دهر مدنی است و سی و یک آیه دارد (31)
- سوره الإنسان (76): آیات 1 تا 22
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات اشاره به مضامین سوره مبارکه دهر
- اشاره
- مراد از اینکه انسان شیء مذکوری نبوده، و احتجاجی که این بیان متضمن است
- مقصود از ابتلاء انسان (نبتلیه) و آنچه از تفریع" فَجَعَلْناهُ سَمِیعاً بَصِیراً" بر آن استفاده میشود
- معنای شکر و کفر و دو نکتهای که از آیه:" إِنَّا هَدَیْناهُ السَّبِیلَ إِمَّا شاکِراً وَ إِمَّا کَفُوراً" استفاده میشود
- فرق بین هدایت تکوینی و هدایت تشریعی و بیان اینکه فطرت و خلقت آدمی شاهد بر حق و واجب الاتباع بودن دعوت تشریعی الهی است
- مراد از" ابرار"، و صفات ایشان
- توضیحی در مورد تنعم ابرار و نوشیدنشان از چشمهای که" یَشْرَبُ بِها عِبادُ اللَّهِ ..."
- مفاد، سبب و محل نزول آیه:" وَ یُطْعِمُونَ الطَّعامَ عَلی حُبِّهِ ..."
- معنای اینکه عملی به خاطر وجه اللَّه انجام شود
- وصف نعمتهای بهشتی ابرار که در مقابل صبرشان در راه خدا داده شدهاند
- اشاره به وجه اینکه در شمار نعم بهشتی ابرار، از حور العین نام برده نشده است
- بحث روایتی چند روایت حاکی از مدنی بودن سوره هل اتی
- اشاره
- روایاتی راجع به نزول سوره هل اتی در شان امیر المؤمنین و فاطمه (علیهما السلام)
- چند روایت از طرق عامه دال بر حضور مردی سیاه نزد رسول اللَّه (صلی اللَّه علیه و آله و سلم) و نزول سوره هل اتی
- رد سخن یکی از مفسرین دائر بر اینکه سوره هل اتی مکی است
- روایاتی در بیان معنای جمله:" لَمْ یَکُنْ شَیْئاً مَذْکُوراً"
- روایاتی دیگر در ذیل برخی آیات گذشته:" إِنَّا هَدَیْناهُ السَّبِیلَ ..."،" عَیْناً یَشْرَبُ بِها عِبادُ اللَّهِ ..."،" وَ یُطْعِمُونَ الطَّعامَ ..." و ...
- گفتاری در اینکه قرآن کریم چه هویتی برای انسان قائل است (در ذیل آیه:" هَلْ أَتی عَلَی الْإِنْسانِ حِینٌ مِنَ الدَّهْرِ لَمْ یَکُنْ شَیْئاً مَذْکُوراً")
- سوره الإنسان (76): آیات 23 تا 31
- سوره الإنسان (76): آیات 1 تا 22
- (77)سوره مرسلات مکی است و پنجاه آیه دارد (50)
- سوره المرسلات (77): آیات 1 تا 15
- سوره المرسلات (77): آیات 16 تا 50
- (78)سوره نبا مکی است و چهل آیه دارد (40)
- سوره النبإ (78): آیات 1 تا 16
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- بیان اینکه مقصود از" نبا عظیم" قیامت و" تسائل" از آن در بین مشرکین بوده است (عَمَّ یَتَساءَلُونَ ...)
- مراد از اختلاف مشرکین در باره معاد
- بیان احتجاج و استدلال بر ثبوت بعث و جزا، مستفاد از آیات:" أَ لَمْ نَجْعَلِ الْأَرْضَ مِهاداً ..."
- معنای اینکه فرمود:" کوهها را میخها قرار دادیم" و" ازواج خلقتان کردیم"، و" خوابتان را سبات قرار دادیم" و ...
- بحث روایتی (روایاتی در بیان برخی آیات گذشته)
- سوره النبإ (78): آیات 17 تا 40
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- اوصاف قیامت، نبا عظیمی که واقع خواهد شد
- توضیحی پیرامون به راه انداخته شدن کوهها و سراب شدنشان (وَ سُیِّرَتِ الْجِبالُ فَکانَتْ سَراباً)
- معنای" احقاب" که در باره ماندن طاغیان در جهنم فرمود:" لابِثِینَ فِیها أَحْقاباً"
- اشاره به مطابقت جزا با اعمال، اعمالی که ثبت و ضبط شدهاند
- پاداش نیک متقین: نعمتهای بهشتی
- بیان مقصود از اینکه فرمود:" لا یَمْلِکُونَ مِنْهُ خِطاباً ..."
- مراد از" روح" در:" یَوْمَ یَقُومُ الرُّوحُ وَ الْمَلائِکَةُ ..."
- منظور از کسانی که در قیامت" لا یَتَکَلَّمُونَ" و مراد از استثناء:" إِلَّا مَنْ أَذِنَ لَهُ الرَّحْمنُ ..."
- گفتاری در اینکه روح در قرآن به چه معنا است گفتاری در باره معنای روح و مراتب آن در قرآن
- بیان
- بحث روایتی روایاتی در باره معنای" احقاب"، مراد از" روح"، و ... در ذیل آیات گذشته
- سوره النبإ (78): آیات 1 تا 16
- (79)سوره نازعات مکی است و چهل و شش آیه دارد (46)
- سوره النازعات (79): آیات 1 تا 41
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- گفتاری پیرامون واسطه بودن ملائکه در تدبیر (در ذیل آیه فَالْمُدَبِّراتِ أَمْراً)
- اشاره
- عدم منافات بین واسطه بودن ملائکه و استناد حوادث به ایشان، با استناد آنها به خدای تعالی و به اسباب ظاهری
- (بیان)معنای اینکه در باره قیامت فرمود:" یَوْمَ تَرْجُفُ الرَّاجِفَةُ تَتْبَعُهَا الرَّادِفَةُ"
- حکایت سخن کفار در استبعاد معاد
- داستان موسی (علیه السلام) و فرعون و آنچه اشاره به این داستان در این مقام افاده میکند
- معنای" هَلْ لَکَ إِلی أَنْ تَزَکَّی وَ أَهْدِیَکَ إِلی رَبِّکَ فَتَخْشی که موسی (علیه السلام) مامور شد به فرعون بگوید
- مراد فرعون از اینکه خطاب به مردم مصر گفت:" أَنَا رَبُّکُمُ الْأَعْلی
- چند وجه در معنای" فَأَخَذَهُ اللَّهُ نَکالَ الْآخِرَةِ وَ الْأُولی
- رفع استبعاد معاد در خطاب و استفهام توبیخی" أَ أَنْتُمْ أَشَدُّ خَلْقاً أَمِ السَّماءُ بَناها ..."
- تسمیه قیامت به" الطامة الکبری"
- تقسیم مردم به دو دسته: طاغی دوزخی، و خائف از مقام پروردگار که بهشت ماوای او است و بیان ضابطه برای صفات هر یک
- لوازم و آثار طغیان و خوف از مقام رب
- مقصود از مقام پروردگار و خوف از آن
- بحث روایتی (روایاتی در باره سوگندهای سوره نازعات، استبعاد معاد توسط کفار، خوف از مقام پروردگار، پیروی از هوی)
- سوره النازعات (79): آیات 42 تا 46
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- چند وجه در معنای اینکه بعد از حکایت سؤال مشرکین از زمان وقوع قیامت فرمود:" فِیمَ أَنْتَ مِنْ ذِکْراها"
- آنچه از آیه" إِلی رَبِّکَ مُنْتَهاها" که در مقام تعلیل عدم علم پیامبر (صلی اللَّه علیه و آله و سلم) به زمان قیامت است استفاده میشود
- مفاد آیه:" کَأَنَّهُمْ یَوْمَ یَرَوْنَها لَمْ یَلْبَثُوا إِلَّا عَشِیَّةً أَوْ ضُحاها" که در قالب تمثیل نزدیکی قیامت را بیان میکند
- بحث روایتی (چند روایت راجع به سؤال مردم از زمان وقوع قیامت و جواب خدای تعالی)
- سوره النازعات (79): آیات 1 تا 41
- (80)سوره عبس مکی است و چهل و دو آیه دارد (42)
- سوره عبس (80): آیات 1 تا 16
- سوره عبس (80): آیات 17 تا 42
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- معنای آیه:" قُتِلَ الْإِنْسانُ ما أَکْفَرَهُ" و مراد از کفر در آن
- نفی عذر از بشر در کفر ورزیدن و استکبارش، با بیان حقارت و ناچیزی مبدأ خلقت او و ...
- اشاره به عدم منافات اینکه خلقت و تقدیر از ناحیه خدا است با مختار بودن انسان
- مراد از اینکه فرمود خدا انسان را إقبار (دفن) کرد- ثُمَّ أَماتَهُ فَأَقْبَرَهُ-
- معنای آیه:" کَلَّا لَمَّا یَقْضِ ما أَمَرَهُ" که متضمن ملامت انسانهای مبتلا به کفر است
- انسان با نظر در طعام خود (که یکی از نعم بی شمار الهی است) سعه تدبیر ربوبی را مشاهده خواهد کرد
- اشاره به شدت و سختی روز قیامت به نحوی که انسان حتی از کسان و نزدیکانش میگریزد
- بحث روایتی (روایاتی در باره:" قُتِلَ الْإِنْسانُ ما أَکْفَرَهُ"، جهل ابو بکر، و عمر به معنای" ابا"، شدت روز قیامت و ...)
- (81)سوره تکویر مکی است و بیست و نه آیه دارد (29)
- سوره التکویر (81): آیات 1 تا 14
- سوره التکویر (81): آیات 15 تا 29
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- مراد از" الخنس الجوار الکنس" که بدانها قسم یاد فرموده است
- معنای" وَ اللَّیْلِ إِذا عَسْعَسَ وَ الصُّبْحِ إِذا تَنَفَّسَ"
- مدح و توصیف جبرئیل به شش صفت
- وجه اینکه فرمود:" صاحب شما" دیوانه نیست
- مراد از اینکه رسول اللَّه (صلی اللَّه علیه و آله و سلم) جبرئیل را در افق مبین دیده است
- دفع هر گونه شبهه و تردید در باره حقانیت قرآن و اینکه آن کتاب هدایت است
- بحث روایتی (روایاتی در ذیل برخی آیات گذشته)
- (82)سوره انفطار مکی است و نوزده آیه دارد (19)
- سوره الانفطار (82): آیات 1 تا 19
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- مراد از اینکه در قیامت هر نفسی به آنچه مقدم و مؤخر داشته عالم میشود
- مفاد استفهام توبیخی" یا أَیُّهَا الْإِنْسانُ ما غَرَّکَ بِرَبِّکَ الْکَرِیمِ" و آنچه وصف" کریم" افاده میکند
- ملائکه به افعال و نیات ما علم دارند و بر هر کس دو ملک مامور ثبت و کتابت اعمال اویند
- در قیامت رابطه تاثیر و تاثر اسباب عادی از بین میرود
- بحث روایتی (روایاتی در ذیل" عَلِمَتْ نَفْسٌ ما قَدَّمَتْ وَ أَخَّرَتْ"،" وَ إِنَّ عَلَیْکُمْ لَحافِظِینَ" و" وَ الْأَمْرُ یَوْمَئِذٍ لِلَّهِ")
- سوره الانفطار (82): آیات 1 تا 19
- (83)سوره مطففین مکی یا مدنی است و سی و شش آیه دارد (36)
- سوره المطففین (83): آیات 1 تا 21
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- چند وجه در باره اینکه در توصیف" مطففین" به" الَّذِینَ إِذَا اکْتالُوا عَلَی النَّاسِ یَسْتَوْفُونَ ..." خریدن به وزن گفته نشده
- احتمال بر انگیخته شدن بعد از مرگ برای اجتناب از محرمات کافی است
- توضیح مفردات و جملات آیات:" کَلَّا إِنَّ کِتابَ الفُجَّارِ لَفِی سِجِّینٍ ..."
- اقوال مفسرین در بیان مراد از مفردات و جملات این آیات
- گناه زیاد و مستمر، سر انجام انسان را به تکذیب روز جزا منتهی میکند
- اعمال زشت صفا و جلای نفس را تیره کرده به آن نقش و صورتی میدهند که از درک حق مانع میگردد
- معنای" علیین" که فرمود کتاب ابرار در آن است و چند قول در این باره
- مراد از" مقربون" و اینکه ایشان علیین را میبینند
- بحث روایتی (روایاتی راجع به:" نزول سوره مطففین"، در علیین بودن کتاب ابرار و در سجین بودن کتاب فجار، و فساد و" رین" قلب بر اثر ارتکاب گناه)
- سوره المطففین (83): آیات 22 تا 36
- سوره المطففین (83): آیات 1 تا 21
- (84)سوره انشقاق مکی است و بیست و پنج آیه دارد (25)
- سوره الانشقاق (84): آیات 1 تا 25
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- معنای اینکه در بیان چند تا از مقدمات قیامت فرمود آسمان منشق و زمین کشیده میشود و فرمود:" وَ أَذِنَتْ لِرَبِّها وَ حُقَّتْ"
- مفاد آیه:" یا أَیُّهَا الْإِنْسانُ إِنَّکَ کادِحٌ إِلی رَبِّکَ کَدْحاً فَمُلاقِیهِ" و دلالت آن بر بعث و جزا
- مقصود از اینکه فرمود کتابش به دست راست داده شود شادمان به سوی" اهل" خود باز میگردد
- رد پندار آن کس که نامه اعمالش از پشت سر به او داده میشود و در دنیا در" اهل" خود مسرور بود و میپنداشت به سوی خدا و برای حساب بازگشتی ندارد
- جوابی که به این سؤال و اشکال داده شده که مؤمنان گنهکار در زمره" مَنْ أُوتِیَ کِتابَهُ بِیَمِینِهِ" هستند یا" مَنْ أُوتِیَ کِتابَهُ وَراءَ ظَهْرِهِ"؟
- معنای آیه:" لَتَرْکَبُنَّ طَبَقاً عَنْ طَبَقٍ"
- معنای جمله:" وَ اللَّهُ أَعْلَمُ بِما یُوعُونَ"
- بحث روایتی (روایاتی در باره محاسبه اعمال در قیامت، نزول آیه:" فَأَمَّا مَنْ أُوتِیَ کِتابَهُ ..."،" لَتَرْکَبُنَّ طَبَقاً عَنْ طَبَقٍ" و ...)
- سوره الانشقاق (84): آیات 1 تا 25
- (85)سوره بروج مکی است و بیست و دو آیه دارد (22)
- سوره البروج (85): آیات 1 تا 22
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات اشاره به مضامین سوره مبارکه بروج
- اشاره
- مراد از ذات البروج بودن آسمان
- مقصود از" شاهد" در" وَ شاهِدٍ وَ مَشْهُودٍ" رسول اللَّه (صلی اللَّه علیه و آله و سلم) و مراد از" مشهود" شکنجههای کفار به مؤمنین و ثواب و کیفر اخروی هر کدام است
- اقوال عدیده مفسرین در باره مراد از" شاهِدٍ وَ مَشْهُودٍ"
- مراد از" اصحاب الاخدود" و معنای" قُتِلَ أَصْحابُ الْأُخْدُودِ"
- آنچه آوردن اوصاف: عزیز، حمید، مالکیت سماوات و ارض و شهید بودن بر هر چیز برای خداوند در آیه:" و ما نقموا منهم ..." افاده میکند
- تهدید شکنجه کنندگان مؤمنین و مؤمنات به عذاب جهنم و عذاب حریق
- توضیح تعلیل شدید بودن بطش پروردگار به اینکه او مبدء و معید است
- بحث روایتی روایاتی در باره مراد از" وَ شاهِدٍ وَ مَشْهُودٍ" داستان اصحاب اخدود، وصف لوح محفوظ، و ...)
- سوره البروج (85): آیات 1 تا 22
- (86)سوره طارق، مکی است و هفده آیه دارد (17)
- سوره الطارق (86): آیات 1 تا 17
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- معنای" طارق" و" ثاقب"
- مراد از اینکه فرمود:" هیچ نفسی نیست جز اینکه بر آن حافظی است"
- شخصیت انسان به نفس و روح او است و لذا انسانی که در قیامت اعاده میشود عین همان انسان دنیوی است نه مثل او
- استدلال بر قدرت خدا بر احیاء اموات به خلقت انسان از آبی جهنده که از بین" صلب" و" ترائب" خارج میشود
- وجه تسمیه قیامت به" یَوْمَ تُبْلَی السَّرائِرُ"
- وصف قرآن به اینکه" قول فصل" است و" هزل نیست"
- بحث روایتی (روایاتی در ذیل برخی آیات گذشته از جمله" یَوْمَ تُبْلَی السَّرائِرُ" و" أنه لقول فصل")
- سوره الطارق (86): آیات 1 تا 17
- (87)سوره اعلی مکی است و نوزده آیه دارد (19)
- سوره الأعلی (87): آیات 1 تا 19
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- توضیح معنای اینکه فرمود:" سَبِّحِ اسْمَ رَبِّکَ- نام پروردگارت را تنزیه کن" و اقوال مختلف در این باره
- مظاهر تدبیر الهی: خلقت، تسویه، تقدیر، هدایت و ...
- معنای" اقراء" در" سَنُقْرِئُکَ فَلا تَنْسی و مفاد استثناء" إِلَّا ما شاءَ اللَّهُ ..."
- معنای اینکه خطاب به پیامبر (صلی اللَّه علیه و آله و سلم) فرمود:" وَ نُیَسِّرُکَ لِلْیُسْری تو را برای یسری آسان میکنیم" و نکتهای که این تعبیر متضمن است
- سبب و مفاد اینکه امر به تذکر دادن را مشروط نمود به اینکه: اگر تذکر سود به بخشد (فَذَکِّرْ إِنْ نَفَعَتِ الذِّکْری
- معنای اینکه شقی دوزخی در آتش نه میمیرد و نه زنده میشود، و مراد از تزکی در:" قَدْ أَفْلَحَ مَنْ تَزَکَّی"
- بحث روایتی (روایاتی در ذیل آیات:" سَبِّحِ اسْمَ رَبِّکَ الْأَعْلَی"،" سَنُقْرِئُکَ فَلا تَنْسی ،" قَدْ أَفْلَحَ مَنْ تَزَکَّی" و در باره صحف اولی)
- سوره الأعلی (87): آیات 1 تا 19
- (88)سوره غاشیه مکی است و بیست و شش آیه دارد (26)
- (89)سوره فجر مکی است و سی آیه دارد (30)
- سوره الفجر (89): آیات 1 تا 30
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات مضامین سوره مبارکه فجر
- اشاره
- وجوه مختلف در باره مراد از" فجر"،" لیال عشر" و" شفع و وتر" که بدانها سوگند یاد شده است
- مراد از" إِرَمَ ذاتِ الْعِمادِ"
- وجه توصیف فرعون به" ذی الاوتاد"
- حکایت زبان حال نوع آدمی که آزمایش خدا با اکرام و نعمت دادن را به حساب ممتاز بودن خود از دیگران میگذارد
- و آزمایش خدا با فقر و تنگدستی را اهانت و خواری از ناحیه خدا میپندارد
- مراد از آمدن پروردگار در قیامت (وَ جاءَ رَبُّکَ وَ الْمَلَکُ ...)
- متذکر شدن و" یا لیتنی" گفتن انسان در قیامت
- " نفس مطمئنة" نفسی است که با ایمان به پروردگار و یاد او سکونت یافته، به مقام رضا رسیده است و ...
- بحث روایتی (روایاتی در باره مراد از شفع و وتر، تسمیه فرعون به ذی الأوتاد، آورده شدن جهنم، آمدن خدا، و ...)
- سوره الفجر (89): آیات 1 تا 30
- (90)سوره بلد مکی است و بیست آیه دارد (20)
- سوره البلد (90): آیات 1 تا 20
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات حقیقتی در باره خلقت انسان که سوره مبارکه بلد بیان میکند
- اشاره
- سه وجه در معنای آیه:" وَ أَنْتَ حِلٌّ بِهذَا الْبَلَدِ"
- بیان اینکه سوگند" وَ والِدٍ وَ ما وَلَدَ" سوگند به ابراهیم و اسماعیل (علیهما السلام) است
- چند قول دیگر در باره مراد از" والِدٍ وَ ما وَلَدَ"
- خلقت انسان در" کبد" و آمیخته بودن حیات او با رنج و خستگی
- حکایت منت گذاری کسی که مقداری از مال خود را انفاق نموده، میگوید: مال هنگفتی را تلف کردم
- رد و انکار لازمه سخن کسی که انفاق از مال بر او گران آمده گفت:" أَهْلَکْتُ مالًا لُبَداً"
- بحث روایتی (روایاتی در باره قسم به شهر مکه، مراد از" والِدٍ وَ ما وَلَدَ"، کسی که گفت:" أَهْلَکْتُ مالًا لُبَداً"، اطعام مسکین و آزاد کردن برده)
- سوره البلد (90): آیات 1 تا 20
- (91)سوره شمس مکی است و شانزده آیه دارد (16)
- سوره الشمس (91): آیات 1 تا 15
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- چند وجه در باره مرجع ضمیر در" وَ النَّهارِ إِذا جَلَّاها"
- وجه اینکه در آیه:" وَ السَّماءِ وَ ما بَناها" از بانی آسمانی تعبیر به" ما" شده است
- معنای" فجور" و" تقوی" و مراد از اینکه خداوند فجور و تقوای نفس را به او الهام کرده
- معنای اینکه در جواب قسمها فرمود:" قَدْ أَفْلَحَ مَنْ زَکَّاها وَ قَدْ خابَ مَنْ دَسَّاها"
- طغیان قوم ثمود و پی کردن ناقه صالح (علیه السلام)، نمونهای از" وَ قَدْ خابَ مَنْ دَسَّاها"
- بحث روایتی (روایاتی در باره الهام فجور و تقوی، جبر و اختیار، اشقای اولین و اشقای آخرین)
- سوره الشمس (91): آیات 1 تا 15
- (92)سوره لیل مکی است و بیست و آیه دارد (21)
- سوره اللیل (92): آیات 1 تا 21
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- مراد از اینکه در باره مؤمن انفاق کننده متقی فرمود:" فَسَنُیَسِّرُهُ لِلْیُسْری و در باره بخل ورزنده مکذب فرمود:" فَسَنُیَسِّرُهُ لِلْعُسْری
- هدایت خلق از قضاهای الهی است که بر خود واجب کرده (إِنَّ عَلَیْنا لَلْهُدی و با هادی بودن انبیاء (علیهم السلام) منافات ندارد
- فرق بین هدایت به معنای ارائه طریق و هدایت به معنای ایصال به هدف
- بیان اینکه تکذیب کننده دعوت حق و روی گرداننده از آن" اشقی" است، و اینکه مفاد آیه" لا یَصْلاها إِلَّا الْأَشْقَی ..." اینست که فقط کافر اشقی خالد در جهنم است
- متقیترین افراد کسی است که در راه رضای خدا از مال خود انفاق میکند
- بحث روایتی (روایاتی در باره نزول آیات:" فَأَمَّا مَنْ أَعْطی وَ اتَّقی ..." در شان" ابو دحداح" و روایتی در باره اینکه هدایت کننده خدا است) 5
- سوره اللیل (92): آیات 1 تا 21
- (93)سوره ضحی، مکی یا مدنی است و یازده آیه دارد (11)
- (94)سوره انشراح، مکی یا مدنی است و هشت آیه دارد (8)
- سوره الشرح (94): آیات 1 تا 8
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- نادرستی سخن فخر رازی در رد این قول که سوره" و الضحی" و" الم نشرح" یک سورهاند
- مقصود از شرح صدر رسول اللَّه (صلی اللَّه علیه و آله و سلم)، و وجوه مختلف در باره مراد از" وضع وزر" از آن حضرت
- توضیح مفاد آیه:" فَإِنَّ مَعَ الْعُسْرِ یُسْراً" و رد سخنی از زمخشری در این باره
- مفاد تکرار جمله:" إِنَّ مَعَ الْعُسْرِ یُسْراً" و چند وجه در باره امر" فَإِذا فَرَغْتَ فَانْصَبْ ..." به پیامبر (صلی اللَّه علیه و آله و سلم)
- بحث روایتی (روایاتی متضمن تمثیلی حاکی از شکافته شدن سینه پیامبر (صلی اللَّه علیه و آله و سلم) و تبدیل قلب او و روایاتی دیگر در ذیل آیات گذشته)
- سوره الشرح (94): آیات 1 تا 8
- (95)سوره تین، مکی است و هشت آیه دارد (8)
- سوره التین (95): آیات 1 تا 8
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- مراد از" تین" و" زیتون" و وجه تسمیه مکه به" الْبَلَدِ الْأَمِینِ"
- منظور از خلقت انسان در احسن تقویم و اشاره به مقام رفیع او بر حسب طبع اولی و استعداد ذاتی
- چند احتمال در باره مراد از" رد" انسان (جز مؤمنان صالح العمل) به" أَسْفَلَ سافِلِینَ"
- معنای آیه:" فَما یُکَذِّبُکَ بَعْدُ بِالدِّینِ ..." و تقریر احتجاجی که برای اثبات بعث و جزا متضمن است
- بحث روایتی (چند روایت راجع به مراد از" تین"،" زیتون" و" البلد الامین")
- سوره التین (95): آیات 1 تا 8
- (96)سوره علق مکی است و نوزده آیه دارد (19)
- سوره العلق (96): آیات 1 تا 19
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- معنای" قرائت" و مفاد" اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّکَ الَّذِی خَلَقَ ..."
- خلقت انسان از" علق" برهان و شاهدی بر یگانگی خداوند در ربوبیت
- مراد از امر به قرائت در" اقْرَأْ وَ رَبُّکَ الْأَکْرَمُ" و مفاد توصیف خدا به" الَّذِی عَلَّمَ بِالْقَلَمِ" بعد از امر به قرائت
- بی نیاز دانستن خود، منشا و علت طغیان آدمی است
- توضیحی راجع به تشریع نماز قبل از شب معراج و قبل از نزول قرآن که از آیه:" أَ رَأَیْتَ الَّذِی یَنْهی عَبْداً إِذا صَلَّی" استفاده میشود
- تهدید آنکه مانع نماز گزاردن پیامبر (صلی اللَّه علیه و آله و سلم) میشده
- بحث روایتی روایاتی در باره ماجرای نزول نخستین وحی بر پیامبر (صلی اللَّه علیه و آله و سلم):" اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّکَ ..." و بیان اشکالی که در این روایات دیده میشود
- سوره العلق (96): آیات 1 تا 19
- (97)سوره قدر مکی است و پنج آیه دارد (5)
- سوره القدر (97): آیات 1 تا 5
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- مفاد آیه:" إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِی لَیْلَةِ الْقَدْرِ" اینست که همه قرآن در شب قدر نازل شده است
- وجه تسمیه شب قدر، تقدیر و احکام امور یک سال در شب قدر، یکی از شبهای رمضان است و هر سال تکرار میشود
- مراد از بهتر بودن شب قدر از هزار شب، و منظور از تنزل ملائکه و روح به اذن پروردگارشان" مِنْ کُلِّ أَمْرٍ"
- بحث روایتی روایاتی حاکی از اینکه شب قدر یکی از سه شب نوزدهم، بیست و یکم و بیست و سوم رمضان هر سال است
- سوره القدر (97): آیات 1 تا 5
- (98)سوره بینه مدنی است و هشت آیه دارد (8)
- سوره البینة (98): آیات 1 تا 8
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات تفسیر آیه:" لَمْ یَکُنِ الَّذِینَ کَفَرُوا مِنْ أَهْلِ الْکِتابِ ..." که گفته شده از مشکل ترین آیات قرآنی است
- اشاره
- موارد استعمال واژه" کتاب" و مراد از اینکه فرمود در صحف مطهرهای که پیامبر (صلی اللَّه علیه و آله و سلم) تلاوت میکند" کُتُبٌ قَیِّمَةٌ" هست
- بیان اینکه کتب آسمانی برای عموم بشر آورده شده و آیه:" وَ ما تَفَرَّقَ الَّذِینَ أُوتُوا الْکِتابَ ..." حکایت حال مشرکین نیز هست
- توضیح اینکه از آیه:" وَ ذلِکَ دِینُ الْقَیِّمَةِ" استفاده میشود که دین توحید قائم به امر مجتمع بشری و حافظ مصالح حیاتشان است و رسالت پیامبر اسلام (صلی اللَّه علیه و آله و سلم) شامل عموم بشر میشود
- بهترین مردم و بدترین مردم
- بحث روایتی (چند روایت در باره اینکه مراد از" خیر البریه- بهترین مردم" امیر المؤمنین (علیه السلام) و شیعیان اویند)
- سوره البینة (98): آیات 1 تا 8
- (99)سوره زلزال مدنی است و هشت آیه دارد (8)
- سوره الزلزلة (99): آیات 1 تا 8
- اشاره
- ترجمه آیات .
- بیان آیات
- اشاره
- مقصود از اینکه در قیامت زمین" اثقال" خود را بیرون میکند و" انسان" میگوید آن را چه شده است
- معنای اینکه در روز قیامت زمین به وحی الهی از اخبار خود سخن میگوید
- معنای اینکه فرمود:" یَوْمَئِذٍ یَصْدُرُ النَّاسُ أَشْتاتاً ..." و بیان عدم منافات بین آیه:" فَمَنْ یَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ ..." با آیاتی که بر حبط اعمال، تبدیل و تکفیر سیئات و انتقال حسنات و سیئات دلالت دارند
- بحث روایتی روایاتی در ذیل آیات سوره زلزال راجع به وقایع قیامت: اخبار زمین، رؤیت اعمال، و ...)
- سوره الزلزلة (99): آیات 1 تا 8
- (100)سوره عادیات مدنی است و یازده آیه دارد (11)
- (101)سوره قارعه مکی است و یازده آیه دارد. (11)
- (102)سوره تکاثر مکی است و هشت آیه دارد (8)
- سوره التکاثر (102): آیات 1 تا 8
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- توضیح مفردات و مفاد آیات:" أَلْهاکُمُ التَّکاثُرُ حَتَّی زُرْتُمُ الْمَقابِرَ ..." که متضمن توبیخ شدید مردم در جمع مال و نفرات است
- تخطئه و تهدید متکاثران و معنای" لَتَرَوُنَّ الْجَحِیمَ" و" ثُمَّ لَتَرَوُنَّها عَیْنَ الْیَقِینِ"
- توضیحی در باره" نعمت" و استفاده از آن در راه اطاعت و سؤال از آن در قیامت
- بحث روایتی چند روایت در باره شان نزول سوره تکاثر
- سوره التکاثر (102): آیات 1 تا 8
- (103)سوره عصر مکی است و سه آیه دارد (3)
- سوره العصر (103): آیات 1 تا 3
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- اقوال مختلف در باره مراد از" عصر" که بدان قسم یاد فرموده است
- شرحی در مورد مستثنی بودن مؤمنان صالح العمل از زیانمندی جنس انسان
- جمله" وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ" بر عمل به همه اعمال صالح دلالت دارد و از آن استفاده میشود که مؤمنان گنهکار نیز در خسرانند
- خصوصیت و اهمیت تواصی به حق و تواصی به صبر که بعد از عنوان کلی" وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ" اختصاص به ذکر یافتند
- بحث روایتی (چند روایت در ذیل آیات سوره عصر)
- سوره العصر (103): آیات 1 تا 3
- (104)سوره همزه مکی است و نه آیه دارد (9)
- (105)سوره فیل مکی است و پنج آیه دارد. (5)
- (106)سوره قریش مکی است و پنج آیه دارد (5)
- (107)سوره ماعون مدنی یا مکی است و هفت آیه دارد (7)
- (108)سوره کوثر مکی است و سه آیه دارد (3)
- (109)سوره کافرون مکی است و شش آیه دارد. (6)
- سوره الکافرون (109): آیات 1 تا 6
- اشاره
- ترجمه آیات
- بیان آیات
- اشاره
- بیان اینکه خطاب در" یا أَیُّهَا الْکافِرُونَ ..." به گروهی معهود و معین از کفار بوده و" وَ لا أَنْتُمْ عابِدُونَ ما أَعْبُدُ" اخبار غیبی از آینده است
- وجه تکرار مضمون سابق در" وَ لا أَنا عابِدٌ ما عَبَدْتُّمْ وَ لا أَنْتُمْ عابِدُونَ ما أَعْبُدُ"
- بیان اینکه آیه:" لَکُمْ دِینُکُمْ وَ لِیَ دِینِ" اخبار از اینست که کافران مخاطب پیامبر (صلی اللَّه علیه و آله و سلم) به دین او نخواهند گروید. چند وجه دیگر در معنای این آیه
- بحث روایتی (روایتی در باره شان نزول سوره کافرون و روایتی راجع به تکرار یک مضمون در سوره)
- سوره الکافرون (109): آیات 1 تا 6
- (110)سوره نصر مدنی است و سه آیه دارد (3)
- (111)سوره تبت مکی است و پنج آیه دارد (5)
- (112)سوره اخلاص مکی است و چهار آیه دارد (4)
- (113)سوره فلق مکی است و پنج آیه دارد (5)
- (114)سوره ناس مدنی است و شش آیه دارد (6)
ترجمه تفسیرالمیزان (مکارم شیرازی)
مشخصات کتاب
سرشناسه : طباطبائی، سیدمحمدحسین، 1281 - 1360.
عنوان قراردادی : المیزان فی تفسیر القرآن. فارسی
عنوان و نام پدیدآور : ترجمه تفسیر المیزان/ محمدحسین طباطبائی؛ ترجمه ناصر مکارم شیرازی ... [و دیگران].
مشخصات نشر : قم:بنیاد علمی و فرهنگی علامه طباطبایی؛تهران:رجاء،1367.
مشخصات ظاهری : 20 ج.
شابک : 28000ریال(دوره کامل) ؛ دوره:9646286356 ؛ ج. 1 (چاپ هفتم):9646286128 ؛ ج. 2 (چاپ هفتم):9646286135 ؛ ج. 3 (چاپ هفتم):9646286143 ؛ ج. 4 (چاپ هفتم):9646286151 ؛ ج. 5 (چاپ هفتم):964628616X ؛ ج. 6 (چاپ هفتم):9646286178 ؛ ج. 7 (چاپ هفتم):9646286186 ؛ ج. 8 (چاپ هفتم):9646286194 ؛ ج. 9 (چاپ هفتم):9646286208 ؛ ج. 10 (چاپ هفتم):9646286216 ؛ ج. 11 (چاپ هفتم):9646286224 ؛ ج. 12 (چاپ هفتم):9646286232 ؛ ج. 13 (چاپ هفتم):9646286240 ؛ ج. 14 (چاپ هفتم):9646286259 ؛ ج. 15 (چاپ هفتم):9646286267 ؛ ج. 16 (چاپ هفتم):9646286275 ؛ ج. 17 (چاپ هفتم):9646286283 ؛ ج. 8 (چاپ هفتم):9646286291 ؛ ج. 19 (چاپ هفتم):9646286305 ؛ ج. 20(چاپ هفتم):9646286313 ؛ 16000 یال (دوره، چاپ اول)
یادداشت : جلد 12 کتاب حاضر توسط محمدباقر موسوی همدانی ترجمه و با همکاری انتشارات امیرکبیر منتشر شده است.
یادداشت : ج. 1. 23 (چاپ هفتم: 1386) (فیپا).
یادداشت : ج.12 (چاپ اول: بهار 1363).
یادداشت : ج.17 (چاپ اول: تابستان 1363).
یادداشت : ج.19 (چاپ چهارم: 1370).
یادداشت : عنوان عطف: ترجمه تفسیر المیزان.
عنوان عطف : ترجمه تفسیر المیزان.
موضوع : تفاسیر شیعه -- قرن 14
شناسه افزوده : مکارم شیرازی، ناصر، 1305 - مترجم
شناسه افزوده : بنیاد علمی و فکری استاد علامه سید محمدحسین طباطبائی
رده بندی کنگره : BP98/ط25م 9041 1367
رده بندی دیویی : 297/1726
شماره کتابشناسی ملی : م 68-531
ص: 1